Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
20.2°C23.8°C
3 BF 42%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
19.1°C22.7°C
2 BF 55%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.0°C19.9°C
4 BF 60%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
18.8°C20.8°C
5 BF 45%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C22.9°C
3 BF 31%
Ο Δαρβίνος και ο Χριστιανισμός - Αληθινές και Ψεύτικες Μάχες
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ο Δαρβίνος και ο Χριστιανισμός - Αληθινές και Ψεύτικες Μάχες

Πριν λίγους μήνες εκδόθηκε από τις Εκδόσεις Αρμός το βιβλίο του François Euvé, Ο Δαρβίνος και ο Χριστιανισμός - Αληθινές και Ψεύτικες Μάχες. Το βιβλίο είχε αρχικά εμφανιστεί στις εκδόσεις Buchet / Castel του Παρισίου το 2009 ως Darwin et le christianisme, ο δε συγγραφέας του έχει γράψει τέσσερα ακόμη βιβλία που πραγματεύονται τη σχέση Χριστιανισμού και σύγχρονης επιστήμης. Η ενασχόληση του François Euvé με το πεδίο αυτό είναι ίσως αναμενόμενη, μια που ο συγγραφέας είναι ο ίδιος Φυσικός, Θεολόγος, μέλος του τάγματος των Ιησουιτών και κάτοχος της έδρας Teilhard de Chardin στο Ιησουιτικό κολέγιο Centre Sèvres.

Ο τίτλος του βιβλίου ήδη μας προδιαθέτει για τη θεματική του. Αν αναλογιστούμε την πολιτισμική ισχύ που φέρουν οι Φυσικές Επιστήμες στην εποχή μας από τη μια πλευρά, και ο Χριστιανισμός και οι Χριστιανικές Εκκλησίες από την άλλη, δεν είναι παράδοξο που η μεταξύ τους σχέση έχει γίνει πεδίο σφοδρής αντιπαράθεσης, αλλά και σοβαρής μελέτης. Όπως συμβαίνει συνήθως όταν ένα περίπλοκο ζήτημα εμπλέκεται σε πολιτικές και ιδεολογικές διαμάχες, οι ψύχραιμες μελέτες ίσα που αχνοφαίνονται μέσα στον κουρνιαχτό που σηκώνει η δημόσια αντιπαράθεση. Είναι άλλωστε πρόσφατες οι δηλώσεις του Μητροπολίτη Μόρφου περί των αιτιών της ομοφυλοφιλίας, όπως πρόσφατο σχετικά είναι και το γράμμα υποστήριξης πλειάδας επιστημόνων που στήριξαν τις απόψεις του. Στον αντίποδα τέτοιων τοποθετήσεων, βρίσκεται το βιβλίο του François Euvé, η έκδοση του οποίου μας δίνει λαβή για μια γενικότερη συζήτηση περί των σχέσεων θρησκείας και φυσικών επιστημών.

Για το ευρύ κοινό, αλλά δυστυχώς και για πολλούς από τους επιστήμονες και τους πιστούς, η χριστιανική θρησκεία και οι φυσικές επιστήμες ήταν πάντα, είναι σήμερα, και θα συνεχίσουν να είναι, άσπονδοι εχθροί. Η ίδια η φύση των δυο αντικειμένων θεωρείται ασύμμετρη και ως εκ τούτου, το καλύτερο που μπορούμε να ελπίζουμε είναι μια εκατέρωθεν αδιαφορία. Ακόμα, όμως, και αν αφήσουμε ανοιχτό το ερώτημα για τη σχέση Χριστιανισμού και Φυσικών Επιστημών στο παρόν, η ιστορική έρευνα των τελευταίων πέντε δεκαετιών έχει αποσαφηνίσει τουλάχιστον τη σχέση που είχε η μελέτη της Φύσης και η μελέτη του Θείου στο παρελθόν. Ίσως να ξαφνιάσει το γεγονός ότι, για αιώνες, η Καθολική Εκκλησία ήταν από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές των Φυσικών Επιστημών. Άλλες μελέτες έχουν ευθέως συνδέσει τον Προτεσταντισμό με την Επιστημονική Επανάσταση, ενώ εκτεταμένες έρευνες έχουν γίνει για τις συνθέσεις επιστημονικής γνώσης και Θεολογίας στην Αγγλία του 18ου αιώνα, γνωστές υπό το γενικότερο όνομα «Φυσική Θεολογία». Στην Ορθόδοξη παράδοση, τα αντίστοιχα ιστορικά ζητήματα έχουν αρχίσει να μελετώνται πολύ πιο πρόσφατα, με τις εργασίες του Θύμιου Νικολαΐδη στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών να βρίσκονται στην προμετωπίδα της σχετικής έρευνας.

Η αφορμή για το βιβλίο του François Euvé είναι το πιο εμβληματικό πεδίο ίσως αντιπαράθεσης σύγχρονής επιστήμης και θρησκείας, αυτό της εμφάνισης της Δαρβίνειας θεωρίας της εξέλιξης. Από την έκδοση του Origin of the Species το 1859 μέχρι και τις μέρες μας, η εξελικτική θεωρία συνεχίζει να θέτει το πλαίσιο για τις σχέσεις Χριστιανισμού και Φυσικών Επιστημών. Το βιβλίο Ο Δαρβίνος και ο Χριστιανισμός- Αληθινές και Ψεύτικες Μάχες από την αρχή κάνει ξεκάθαρη τη θέση του: Είναι μια έκκληση για έναν ‘κριτικό διάλογο’ που θα σέβεται την αυτονομία των εταίρων, χωρίς να θεωρείται εκ των προτέρων ο ένας ανώτερος από τον άλλο. (σ. 14) Από τα πάμπολλα ερωτήματα που μπορεί να προκύψουν από τον Δαρβινισμό, το βιβλίο διαλέγει τρία: Ποια είναι η υπόσταση της επιστημονικής γνώσης, ποια είναι η θέση του ανθρώπου στη φύση και ποια η σχέση μας με τον χρόνο; (σ. 15).

Φυσικά, είναι εύκολο να διατυμπανίζει κανείς τις καλές του προθέσεις, αλλά συνήθως είναι αρκετά πιο δύσκολο να τις μετατρέπει σε πράξεις. Ο συγγραφέας είναι σαφής: Η δαρβινική θεωρία είναι το συνολικό πλαίσιο μέσα στο οποίο οι επιστήμονες επεξεργάζονται τα επιχειρήματα τους, και ως εκ τούτου, πρέπει να παρθεί σοβαρά. (σ. 15). Ο θεολόγος δεν έχει κανένα δικαίωμα να εκφέρει άποψη στο ειδικό επιστημονικό πεδίο, αλλά μόνο σε ένα γενικότερο, ‘φιλοσοφικό’ πεδίο (σ. 18). Ο Euvé ακολουθεί ο ίδιος το πρόταγμά του, χωρίζοντας το βιβλίο σε τρία μέρη. Το πρώτο είναι μια συνοπτική, αλλά όχι ελλιπής, παρουσίαση της ιστορίας της Δαρβινικής θεωρίας, από τους πρωτεργάτες της μέχρι τους επιγόνους τους στον 20ο αιώνα. Το δεύτερο, και μικρότερο, μέρος, αποτελεί μια παρουσίαση των ακραίων θέσεων γύρω από τη δαρβινική θεωρία, από τον Δημιουργισμό μέχρι την Ευγονική. Τέλος, στο τρίτο σημείο το βιβλίο καταπιάνεται με τα θεολογικά-φιλοσοφικά πια ερωτήματα που εγείρονται, όπως αυτό του κακού, της τυχαιότητας και της ηθικής.

Είναι νομίζω η τριπλή αυτή ενασχόληση με το θέμα Δαρβινισμού και θρησκείας που κάνει το βιβλίο του Euvé ενδιαφέρον για το ελληνικό κοινό, για μια σειρά από λόγους. Κατά πρώτον, το βιβλίο είναι καλογραμμένο και περιεκτικό, χωρίς να είναι απλοϊκό. Ακόμα και σήμερα, ενάμιση αιώνα μετά την πρώτη εμφάνιση της Δαρβινικής θεωρίας, είναι δύσκολο να βρει κανείς συνοπτικές παρουσιάσεις της ιστορίας της, οι οποίες να μην απευθύνονται από ειδικούς σε ειδικούς. Κατά δεύτερον, ο Euvé κατορθώνει να είναι συνεπής στο πρόταγμά του για έναν κριτικό διάλογο ο οποίος να σέβεται τα πορίσματα της Δαρβινικής θεωρίας, αλλά όχι αναγκαστικά και την απλοϊκή φιλοσοφία που συχνά τα συνοδεύει. Χωρίς να κρύβει από την αρχή ότι ο σκοπός του είναι η συμφιλίωση των συνήθως θεωρούμενων ως αντιμαχόμενων πλευρών, ο συγγραφέας κατορθώνει να παρουσιάσει ατραπούς για την επίτευξη του στόχου του οι οποίες δεν καταφεύγουν σε διαστρέβλωση ή άρρητη πολεμική της Δαρβινικής θεωρίας. Τέλος, το εν λόγω βιβλίο παρουσιάζει μια θεώρηση της σχέσης Δαρβινισμού και Χριστιανισμού η οποία σπάνια συζητιέται, αυτή της Γαλλικής διανοητικής παράδοσης και του Καθολικισμού. Στη διεθνή συζήτηση, κραταιά είναι η θεματολογία των Προτεσταντικών αναγνώσεων του Δαρβινισμού και κυρίως της Αγγλοσαξονικής γραμματείας.

Σε ποιον ή ποια λοιπόν απευθύνεται ο François Euvé με το Ο Δαρβίνος και ο Χριστιανισμός- Αληθινές και Ψεύτικες Μάχες; Ίσως ένα πιο ενδιαφέρον ερώτημα θα ήταν, τι είδους ερωτήματα και διακυβεύματα θα μπορούσαν εποικοδομητικά να θεραπευτούν από το βιβλίο αυτό; Καταρχάς, το βιβλίο προσφέρει μια συνεπή και περιεκτική ιστορική εισαγωγή στο Δαρβινισμό. Κατά δεύτερον, ο συγγραφέας δεν αποσιωπά, ούτε και ενστερνίζεται τις ακραίες θέσεις, αλλά τις παρουσιάζει ως αντικείμενο κριτικής. Τέλος, το βιβλίο παρουσιάζει μια αναζωογονητικά φρέσκια θεολογική σκοπιά στα ερωτήματα του Δαρβινισμού, και από μια οπτική γωνία η οποία δεν εμφανίζεται συχνά στην ελληνική γραμματεία. Ως τελευταίο σχόλιο, αξίζει να μνημονευτεί η προσεγμένη έκδοση του Αρμού και η μεστή μετάφραση της Ηρώς Διακάκη. Στο σύνολο της, η ελληνική έκδοση του Ο Δαρβίνος και ο Χριστιανισμός - Αληθινές και Ψεύτικες Μάχες αποσκοπεί στο να αποτελέσει μια ενδιαφέρουσα, νηφάλια συνεισφορά σε έναν τομέα που συνήθως επικρατεί άλλου είδους ρητορική.

Κώστας Ταμπάκης

Εντεταλμένος Ερευνητής, Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών, ΕΙΕ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL