Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.2°C21.2°C
3 BF 71%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ασθενής ομίχλη
17 °C
13.6°C19.4°C
2 BF 78%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
17.7°C19.4°C
3 BF 67%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
25 °C
22.7°C24.8°C
6 BF 33%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
17 °C
16.8°C18.5°C
0 BF 82%
Μαρία Κομνηνού, αναπληρώτρια καθηγήτρια ΕΚΠΑ: / Μαρία Κομνηνού: Οι ακροδεξιοί "πανικοί" που στήνονται από ΜΜΕ απειλούν τη δημοκρατία
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Μαρία Κομνηνού, αναπληρώτρια καθηγήτρια ΕΚΠΑ: / Μαρία Κομνηνού: Οι ακροδεξιοί "πανικοί" που στήνονται από ΜΜΕ απειλούν τη δημοκρατία

Η Μαρία Κομνηνού είναι ευρέως γνωστή από τη δραστηριότητά της ως προέδρου του Δ.Σ. της Ταινιοθήκης της Ελλάδος. Με την ακαδημαϊκή της ιδιότητα, όμως, ως αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών καταθέτει τεκμήρια που θα μπορούσαν να γίνουν σενάριο για μια όχι και τόσο ευχάριστη ταινία. "Δημόσια σφαίρα σε κρίση": Ενδεικτικός ο τίτλος της έκδοσης (εκδ. Παπαζήσης), που συγκεντρώνει και αναλύει τα τεκμήρια της τριετούς έρευνας του Εργαστηρίου Οπτικοακουστικών Μέσων του ΕΚΠΑ που επιμελήθηκε για τις παραβάσεις της δεοντολογίας από τα μέσα ενημέρωσης στην περίοδο της κρίσης.

"Παρά τη μείωση της επίδρασής τους λόγω της έλευσης του Διαδικτύου, τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, και ιδιαίτερα αυτά που ανήκουν στη Άκρα Δεξιά και τη Δεξιά, παίζουν κομβικό ρόλο στη συγκρότηση και την αναπαραγωγή πατριαρχικών, εθνικιστικών και ρατσιστικών στερεοτύπων" λέει. Καθώς παραθέτει τα στοιχεία της έρευνας για τον τρόπο που καλύφθηκαν από τα ΜΜΕ κομβικά ζητήματα, όπως οι οροθετικές γυναίκες, η δολοφονία του Παύλου Φύσσα, οι δραστηριότητες της Χρυσής Αυγής και η δίκη της, διαπιστώνουμε ότι ξαναμπαίνει δυναμικά πλέον στο τραπέζι της δημόσιας συζήτησης ο ρόλος του Τύπου στην εποχή μας.

* Με τη "Δημόσια σφαίρα σε κρίση" μπαίνετε με μια διακεκαυμένη ζώνη. Θεωρείτε ότι σ' αυτή την κρίση παίζουν κομβικό ρόλο τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης;

Παρά το γεγονός ότι μειώνεται η επίδραση των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης με την έλευση του Διαδικτύου, εξακολουθούν να παίζουν σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της ημερήσιας διάταξης στο πολιτικό γίγνεσθαι. Άλλωστε, και τα περισσότερα ιστολόγια αναπαράγουν το υλικό των εφημερίδων με ανευθυνότητα και με έμφαση στο στοιχείο του εντυπωσιασμού. Το στοιχείο που εντοπίζουμε στην έρευνά μας είναι ότι σε μεγάλο βαθμό αυτά τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, και ιδιαίτερα αυτά που ανήκουν στην Άκρα Δεξιά και τη Δεξιά, παίζουν κομβικό ρόλο στη συγκρότηση και αναπαραγωγή πατριαρχικών, εθνικιστικών και ρατσιστικών στερεοτύπων. Δυστυχώς, οι στιγμές ρήξης με το κυρίαρχο επικοινωνιακό τοπίο, όπως παρατηρήθηκε με την κινητοποίηση που ακολούθησε τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλο ή με τις εκλογές του 2012 και του 2015, δεν στάθηκαν ικανές ώστε να συγκροτήσουν και να ενισχύσουν τον αντιφασιστικό και αντιρατσιστικό άξονα στην άρθρωση του πολιτικού λόγου. Αυτό που διαπιστώνουμε είναι μια αποδυνάμωση των δημοκρατικών κατακτήσεων του 20ού αιώνα, που δυστυχώς φαίνεται να βρίσκονται σε κίνδυνο καθώς διανύουμε τη δεύτερη δεκαετία του 21ου1.

* Αυτό γίνεται σαφές στην έρευνά σας;

Στα βασικά ζητήματα που εξέτασε η έρευνα, δηλαδή τη διαπόμπευση των οροθετικών γυναικών, τον εκφασισμό μέρους των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, το έλλειμμα δημοσιότητας στη δίκη της Χρυσής Αυγής και τη διαμόρφωση ενός ξενοφοβικού και ρατσιστικού λόγου, διαπιστώσαμε ότι η παραβίαση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας συμβαδίζει με την ενίσχυση ενός πισωγυρίσματος της κοινωνίας και την ανοχή σε ρατσιστικές συμπεριφορές και ακροδεξιά μορφώματα.

* Πώς αντιμετωπίστηκαν τα επίμαχα θέματα της έρευνας από τον Τύπο;

Σε ό,τι αφορά τις οροθετικές γυναίκες, η συντριπτική πλειονότητα των μέσων ενημέρωσης, η δημόσια τηλεόραση, τα ιδιωτικά κανάλια καθώς και ειδησεογραφικές ιστοσελίδες υιοθέτησαν μια ρητορική φόβου και δαιμονοποίησης και δημιούργησαν πανικό για τη "μόλυνση" της κοινωνίας από άρρωστα και μιαρά άτομα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι εφημερίδες και τα κανάλια που πρωτοστάτησαν στη διαπόμπευση των οροθετικών ήταν η "Espresso", η "Δημοκρατία", ο "Ελεύθερος Τύπος" και τα κανάλια Star και ΣΚΑΪ. Ενώ οι εφημερίδες που ανήκαν στο αντιμνημονιακό στρατόπεδο, η "Αυγή", η "Εφημερίδα των Συντακτών" και η "Εποχή", άσκησαν συστηματική κριτική για την αντιμετώπιση των οροθετικών γυναικών2.

Σε ό,τι αφορά την κάλυψη της δράσης της Χρυσής Αυγής, πριν και μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, από μια αντιπροσωπευτική μερίδα του ελληνικού Τύπου, η έρευνα που συντόνισε η Ιουλία Μέρμηγκα με φοιτητές/τριες του τμήματος εντόπισε τις παραβάσεις της δεοντολογίας στο "Πρώτο Θέμα" και στη "Δημοκρατία". Εκεί διαπιστώθηκε ότι γινόταν μια συστηματική προσπάθεια να παρουσιαστούν τα πρωτοπαλίκαρα της Χρυσής Αυγής ως οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Αξιοσημείωτο είναι ότι, όπως τεκμηριώνεται από την Ιουλία Μέρμηγκα και την Πένυ Γέρου, η μεταστροφή του "Πρώτου Θέματος" γίνεται με τη δημοσίευση της φωτογραφίας του Φύσσα ενώ ψυχορραγεί, που αποτελεί κατάφωρη παραβίαση της δεοντολογίας.

Σε ό,τι αφορά την κάλυψη της δίκη της Χρυσής Αυγής από τον ελληνικό Τύπο3, βλέπουμε καταρχάς κατάφωρη παραβίαση των κανόνων δεοντολογίας, με αιχμή πάλι το "Πρώτο Θέμα", που συνιστούσε η δημοσίευση των ονομάτων των μαρτύρων κατηγορίας με αναφορά στην πολιτική τους τοποθέτηση και στη συνέχεια να κυριαρχούν τα στοιχεία της δραματοποίησης και της θεαματοποίησης όσων γίνονταν έξω από τη δικαστική αίθουσα, με αποτέλεσμα τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης. Στη δεύτερη φάση της δίκης, η έρευνα της Γιάννας Αθανασάτου επιβεβαιώνει την υποτονική δημοσιότητα, που ήδη είχε εντοπιστεί και στην πρώτη φάση, με αποτέλεσμα την ελλιπή κάλυψη μιας τόσο σημαντικής δίκης που, σε αντίθεση με τις δίκες των βασανιστών της χούντας, περνούσε σχεδόν στα ψιλά των περισσότερων εντύπων και καναλιών. Κι εδώ διαπιστώνουμε την εξαίρεση εφημερίδων όπως η "Αυγή" και η "Εφημερίδα των Συντακτών" και των ραδιοσταθμών Στο Κόκκινο και Αθήνα 9,84.

Τέλος, για το μεταναστευτικό διαπιστώθηκε από την έρευνα της Ελένης Κυριακίδου και του Πέτρου Γκόγκου ότι εφημερίδες όπως το "Κυριακάτικο Βήμα" και η "Καθημερινή" τήρησαν τη δημοσιογραφική δεοντολογία, όπως και η δημόσια τηλεόραση και ο Αlpha, σε αντίθεση με τον "Ελεύθερο Τύπο", τη "Real Νews" και το "Πρώτο Θέμα", που υιοθέτησαν ρατσιστικό και ξενοφοβικό λόγο.

* Είναι ανησυχητικά τέτοια ευρήματα για την ίδια τη δημοκρατία;

Είναι στον βαθμό που οι πανικοί που στήνονται μπορούν να χρησιμοποιηθούν όχι μόνο για να αποσπαστεί η προσοχή της κοινής γνώμης από τα προβλήματα της καθημερινότητας, αλλά και για να προετοιμαστεί στην αποδοχή ακραίων πολιτικών στάσεων.

* Πόσο κομβικός είναι ο ρόλος των θεσμικών ελεγκτικών φορέων;

Το ΕΣΡ, για παράδειγμα, στην περίοδο της παντοδυναμίας των εκδοτών - επιχειρηματιών δεν τόλμησε τη ρύθμιση του τηλεοπτικού πεδίου, γιατί άλλωστε δεν το ήθελαν και οι κυβερνήσεις, ούτε του ΠΑΣΟΚ ούτε της Ν.Δ. Στην έρευνα της Μαρίνας Ρήγου για την περίοδο 2009-2014 αποδεικνύεται ότι και ο έλεγχος των παραβιάσεων της δεοντολογίας, ιδιαίτερα στα τηλεοπτικά κανάλια, υπονομεύτηκε από τις καθυστερήσεις, την ακυρότητα στη σύνθεση και γενικότερα την αδυναμία επιβολής ενός κανονιστικού πλαισίου από το ΕΣΡ σε μια ιδιωτική τηλεόραση που είχε συνηθίσει να λειτουργεί ανεξέλεγκτα. Από την άλλη, διαπιστώθηκε ότι θεσμικοί φορείς, όπως η ΕΣΕΗΑ, δεν μπόρεσαν να ελέγξουν την έκρηξη της αντιδεοντολογικής συμπεριφοράς τόσο στις εφημερίδες όσο και στα κανάλια. Γι' αυτό άλλωστε έχουμε και πρωτοβουλίες δημοσιογράφων τόσο στην Αθήνα όσο και στη Θεσσαλονίκη για την αυτορρύθμιση προβλημάτων της διάδοσης ρατσιστικών στερεοτύπων στα ΜΜΕ.

* Επομένως, πώς διαγράφεται ο ρόλος του Τύπου στη δημόσια σφαίρα;

Ο Τύπος εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της δημοκρατικής συνείδησης των πολιτών. Είναι, λοιπόν, απαραίτητο να παρθούν εκείνες οι πρωτοβουλίες που θα τον καταστήσουν σημαντικό εργαλείο για την εκπαίδευση των νέων. Δεν νοείται στην Ελλάδα η γνώση και ο χειρισμός του Τύπου να μην αποτελούν έναν από τους πυλώνες της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Οι πολίτες δεν μπορούν να αποκτήσουν ρόλο στη δημόσια σφαίρα αν δεν έχουν εκπαιδευτεί στη γνώση του Τύπου, που αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης.

1 Βλέπε διαχρονικά στοιχεία στην έρευνα για τους θεσμούς "Δείκτες εμπιστοσύνης", Public Ιssue, Νοέμβριος 2015, και Taub.C (2016) "Ηow stable are democrasies? Warning signs are flashing red", "The New York Times", 29 Νοεμβρίου, http: www.nytimes.com/2016/11/29/world/Americas/western - liberal

2 Έρευνα που συντόνισε η Γιάννα Αθανασάτου.

3 Έρευνα στην οποία πήραν μέρος οι τότε πρωτοετείς φοιτήτριες Αφροδίτη Αντωνακάκη, Αντωνία Αραβαντινού και Ευδοξία Παραθυρά.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL