Είμαστε ψεύτικοι άνθρωποι. Γέρνουν
τ' αχυρένια μας κεφάλια. Ω, δυστυχία!
T.S. ELIOT
Αναπαυμένοι στον ψευδαισθητικό παράδεισό τους, έμμισθοι ή άμισθοι, διορισμένοι ή αυτόκλητοι, πανεπιστημιακοί ή «ελεύθεροι» στοχαστές, τα σκιάχτρα του χαοτικού νεοφιλελευθερισμού, νομίζουν πως μπορούν να μαγειρεύουν ιδέες, χωρίς να δίνουν λογαριασμό ούτε στη ζωή ούτε στη σκέψη για τη ζωή. Αφού πρώτα κατασκεύασαν ιερατεία επί ιερατείων, εκμεταλλευόμενοι τις υψηλότερες μορφές πνευματικής ελευθερίας, αφού μετέτρεψαν την επιστήμη σε τεχνολογία, την τέχνη σε εμπόρευμα, τη φιλοσοφία σε άσκηση λογικής μαθητικού επιπέδου, τα πανεπιστήμια σε κέντρα σεμιναρίων, τα κέντρα ελευθέρων σπουδών σε πανεπιστήμια, την ποίηση σε κοινότοπο σχόλιο ορφανών και καταφρονεμένων ηρώων παλιών ελληνικών ταινιών του σωρού και την προσωπικότητα σε ρόλο, έρχονται τώρα να κερδοσκοπήσουν σε βάρος των κατασκευών τους. Φυσικά, στον ύστερο (ή μήπως υστερικό;) καπιταλισμό, όλα γίνονται. Πώς λέει εκείνο το παλιό γνωμικό της «passé» μεταπολίτευσης; «Ο καπιταλιστής θα σου πουλήσει και το σκοινί με το οποίο θα τον κρεμάσεις!»
Η μαγειρική τεχνική αυτών των σκιάχτρων είναι σχετικά απλή και συνδέεται με τους καταναγκασμούς της αγοράς, με την ανάγκη να πουλήσουν τα «πνευματικά προϊόντα» τους. Να «κάνει κανείς δουλειές διαθέτοντας την ψυχή του, το μυαλό του, την σκέψη του», όπως έλεγε ο Balzac - αν και στην προκειμένη περίπτωση πολύ αμφιβάλλουμε αν υπάρχει στάλα μυαλό ή σκέψη. Όσο για την ψυχή, ο Μεφιστοφελής είναι ο καλύτερος χρηματιστής. Αφού, λοιπόν, τα ομοιώματα ιδεών (και όχι οι ίδιες οι ιδέες) που έριχνε στην αγορά επί έναν ολόκληρο αιώνα ο εσμός των πάσης φύσεως καθεστωτικών διανοουμένων δεν «πουλάνε» πια, απέμενε ή να δοκιμάσουν να χαλκεύσουν καινούργια ομοιώματα, συνεχίζοντας τα κατά συνθήκη ψεύδη, ή να πουλήσουν φιλαλήθεια, ξεχνώντας πως ο Νίτσε είχε προειδοποιήσει πως αυτή η έννοια είναι βόμβα στα θεμέλια του Πνεύματος της Δύσης. Τα κατά συνθήκη ψεύδη δεν πουλάνε πια. Οι έμποροι άφησαν τις συνταγές τους να διαρρεύσουν και καθένας μπορεί να φτιάξει πια τη δική του αυταπάτη, στην «κοσμάρα» του, όπως ναρκισσιστικά προτείνει τελευταία μια τηλεοπτική διαφήμιση. Τι απέμεινε; Η φιλαλήθεια, η αμεσότητα, η γλαφυρή καταδίκη της ανιαρής θεωρίας και των επικίνδυνων ιδεών και -κυρίως- εκείνη το γελοίο είδος αυτοπροβολής, το οποίο στη γλώσσα των μικροαστών ονομάζεται: Υπέρβαση. Σαν να λέμε, να βγάζεις τον φασίστα που κρύβεις μέσα σου, καλυπτόμενος πίσω από το δικαίωμά σου στη «διαφορετικότητα».
Ναι, αρκετά σκούριασαν αυτά τα σκιάχτρα, σ' έναν κόσμο που δεν «προχωρά», μαζεύοντας τις πενταροδεκάρες της αγάπης των αριστερών νέων, που έβλεπαν στα πρόσωπά τους κάποια ελπίδα πολιτικής και πολιτιστικής αντίστασης ενάντια στο τέλμα του δυτικού πολιτισμού.
Τα πράγματα πρέπει να κινηθούν. Και νά ο εμβληματικός σκηνοθέτης της μεταπολεμικής Ευρώπης, o Jean-Luc Godard, να ζητεί από τον Γάλλο πρόεδρο να διορίσει πρωθυπουργό τη Marine Le Pen, απλώς για να «κινηθούν τα πράγματα» - πράγμα εντελώς παράλογο από έναν σκηνοθέτη που είχε μιαν εντελώς ιδιόμορφη αίσθηση της κίνησης στις ταινίες του. Φυσικά, Godard είναι αυτός. Δεν θα κρίνουμε έναν μεγάλο σκηνοθέτη από τις πολιτικές του απόψεις. Σίγουρα. Αλλά η τέχνη του δεν του εξασφαλίζει το απυρόβλητο. Αν ανακάλυψε πως είναι φασίστας -ή αν προσποιείται πως είναι επειδή αυτό πουλάει τώρα-, δεν πρέπει να δρέψει την αποστροφή μας, όπως άλλοτε με το έργο του έδρεψε τον θαυμασμό μας; Και επί του προκειμένου: είναι ένα ακόμα πνευματικό σκιάχτρο στο εξαντλημένο χωράφι του νεοφιλελευθερισμού. Ένα σκιάχτρο, όπως εκείνη η άλλη εμβληματική προσωπικότητα, ο Cohn-Bendit, που βρήκε τελικά τον σκοπό της ζωή του στην ενασχόληση με τη διοίκηση της ιδιόκτητης ποδοσφαιρικής του ομάδας!
Σκέπτομαι πως η κατάσταση στη σημερινή Ευρώπη μοιάζει κάπως με κείνη την ανεκδιήγητη διαφήμιση της Wolkswagen, όπου κάτω από τον αναρχικό κύκλο (στον οποίο το «Α» είχε αντικατασταθεί με το «W») έλεγε: «Μετά από 20 χρόνια (μετά το 1968, δηλαδή) μάθαμε επιτέλους ορθογραφία». Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να φανταστούμε αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Ευρώπη ως ένα γραμματικό λάθος. Πραγματικά, ακούγοντας τους κυβερνώντες πολιτικούς -σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο- και φυσικά τους διανοουμένους -άμεσους ή έμμεσους- απολογητές τους, έχει κανείς την εντύπωση πως οι μεθυσμένοι νεαροί άνεργοι, που γεμίζουν τα πεζοδρόμια της Φραγκφούρτης, οι ζητιάνοι που κουλουριάζονταν σαν κατοικίδια στα πόδια σου, στα καφενεία του Μονπελιέ, οι άθλιες εργατικές πολυκατοικίες του γαλλικού Νότου -όχι διαφορετικές από τις εργατικές πολυκατοικίες της πρώην σοσιαλιστικής Βουδαπέστης-, τα κοπάδια των αστέγων ναρκομανών των Βρυξελλών, οι δύστυχοι κάτοχοι διδακτορικών, που εργάζονται στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια με 600 ευρώ και τα εκατομμύρια των οικογενειών που ζουν στοιβαγμένες σε διαμερίσματα ενός δωματίου σε άθλιες, βρόμικες συνοικίες της Βόρειας Ευρώπης, δεν υπάρχουν. Κάτι έχει συμβεί στο θεμέλιο του ευρωπαϊκού πολιτισμού, στο αξίωμα «Σκέπτομαι άρα υπάρχω», κάτι που το έχει μετατρέψει σε «Σκεπτόμαστε άρα υπάρχετε!» Φυσικά -δυστυχώς για τους κυβερνώντες πολιτικούς και τους απολογητές τους- δεν είναι μόνο αυτοί που μπορούν να κάνουν γραμματικά -και συντακτικά και πραγματολογικά και νοηματικά- λάθη. Κάποιοι άλλοι μπορούν κάλλιστα να σκεφτούν «Σκεπτόμαστε [π]αρά [το γεγονός] πως υπάρχετε!] ή «Σκεπτόμαστε [πως πάει πολύ να] υπάρχετε»!
Καθένας διαλέγει τον ρόλο του: προχωράει μπροστά (έστω και ανορθόγραφα) ή παριστάνει το σκιάχτρο σ' ένα άγονο χωράφι.
