Live τώρα    
16°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αραιές νεφώσεις
16 °C
14.2°C17.9°C
1 BF 70%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
12.0°C16.8°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αυξημένες νεφώσεις
14 °C
14.4°C17.0°C
1 BF 86%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
17 °C
16.5°C17.2°C
3 BF 59%
ΛΑΡΙΣΑ
Σποραδικές νεφώσεις
14 °C
13.9°C15.2°C
0 BF 72%
ΠΡΟΕΚΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ / «Πολυπαραμετρική» μνημοκτονία
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΠΡΟΕΚΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ / «Πολυπαραμετρική» μνημοκτονία

Ο Μάιος είναι κοντά. Αυτό, φαίνεται, δεν το ξεχνά ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης, σε αντίθεση με τις δηλώσεις του για μετατροπή της πολύπαθης πλατείας Ελευθερίας, στο εμπορικό κέντρο της πόλης, σε «πάρκο μνήμης» για τους Εβραίους κατοίκους της που εξοντώθηκαν στο Ολοκαύτωμα, τις οποίες λησμόνησε πολύ γρήγορα. Η ανάπλαση που αναγγέλθηκε με μεγάλες προσδοκίες πέρσι τον Σεπτέμβριο, όταν προκηρύχθηκε ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, φαίνεται να βυθίζεται στο τέλμα των προεκλογικών προτεραιοτήτων και της ανάγκης «να μην δυσαρεστήσουμε κανέναν»...

Του Σπύρου Κακουριώτη

Η πλατεία Ελευθερίας δημιουργήθηκε όταν γκρεμίστηκε το παράλιο τείχος, στα μέσα του 19ου αιώνα. Συνδέθηκε με κορυφαία ιστορικά γεγονότα, όπως η έκρηξη της επανάστασης των Νεότουρκων, το 1908, αποτελεί όμως τον κατεξοχήν τόπο μνήμης της εβραϊκής κοινότητας της πόλης, καθώς από εκεί ξεκίνησε μια πορεία εξόντωσης που κατέληξε στα κρεματόρια του Άουσβιτς.

Εκεί, το «μαύρο Σάββατο» 11 Ιουλίου 1942, οι ναζί κατακτητές διέταξαν να συγκεντρωθούν όλοι οι άρρενες εβραϊκής καταγωγής, ηλικίας 18 έως 45 ετών, προκειμένου να «καταγραφούν». Όρθιοι κάτω από τον καυτό καλοκαιριάτικο ήλιο, χωρίς να τους επιτρέπεται να καλυφθούν ή να πιουν νερό, 9.000 Εβραίοι υπέστησαν δημόσιο εξευτελισμό, ξυλοδαρμούς και άλλα βασανιστήρια.

Στη συνέχεια θα σταλούν σε καταναγκαστικά έργα, θα εγκλειστούν στα γκέτο και, λιγότερο από ένα χρόνο μετά, από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο του 1943, με 19 σιδηροδρομικές αποστολές, περίπου 45.000 Εβραίοι της πόλης, το σύνολο σχεδόν της κοινότητας, στάλθηκαν στο στρατόπεδο Άουσβιτς - Μπίρκεναου. Ελάχιστοι επέστρεψαν...

Η σχέση της πόλης με τη γενοκτονία των Εβραίων κατοίκων της υπήρξε πάντα δύσκολη. Όσοι είχαν ιδιοποιηθεί τις εβραϊκές περιουσίες, είτε σε συνεργασία με τις αρχές κατοχής είτε απλώς αρπάζοντας την ευκαιρία, βρίσκονταν ακόμα εν ζωή πριν από μερικά χρόνια. Ελάχιστοι από όσους επέστρεψαν από τα στρατόπεδα κατόρθωσαν να πάρουν πίσω έστω κάποιο μέρος των υπαρχόντων τους. Η συμμετοχή ή η αδιαφορία απέναντι στη γενοκτονία επέβαλλαν τη σιωπή και τη λήθη.

Μόλις το 1997, στο πλαίσιο της τότε Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, θα αποφασιστεί η ανέγερση ενός μνημείου για τα θύματα του Ολοκαυτώματος, το οποίο αρχικά θα τοποθετηθεί μακριά από το κέντρο της πόλης, στου Χαριλάου, εκεί, που βρισκόταν ο εβραϊκός συνοικισμός 151. Το έργο αυτό του Γιουγκοσλάβου γλύπτη Nandor Glid θα μεταφερθεί στην πλατεία Ελευθερίας μόλις το 2006, χαμένο σήμερα ανάμεσα στα παρκαρισμένα αυτοκίνητα...

Οι εξαγγελίες της νέας δημοτικής αρχής, αλλά και η πορεία μνήμης που διοργανώθηκε το καλοκαίρι από την πλατεία έως τον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό, απ' όπου ξεκινούσαν οι αποστολές για την Πολωνία, δημιούργησαν την ελπίδα για μια περισσότερο συμφιλιωμένη σχέση της πόλης και των κατοίκων με τη μνήμη της γενοκτονίας. Όμως όσοι παρευρέθηκαν το Σάββατο 16 Νοεμβρίου στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας διαπίστωσαν απογοητευμένοι όχι μόνον ότι το κομβικό γεγονός της ευρωπαϊκής ιστορίας πνίγεται μέσα σε έναν πολτό «υπαινικτικών» ιστορικών αναφορών, αλλά και ότι η βραβευθείσα πρόταση δεν περιλαμβάνει πουθενά το ίδιο το σημερινό μνημείο!

Μνήμη επιλεκτική

Όπως σημειώνουν στην πρότασή τους οι αρχιτέκτονες Θεμ. Χατζηγιαννόπουλος και Κων. Χαραλαμπίδης, η υπόμνηση του «πλήθους σημαντικότατων ιστορικών γεγονότων» που έχει φιλοξενήσει η πλατεία «πραγματοποιείται μέσω της στήλης που λειτουργεί ως 'επιλεκτικό ηλιακό ρολόι', επιτρέποντας στις ακτίνες του ήλιου να στοχεύουν αποκλειστικά και με απόλυτη ακρίβεια σημεία (μνημεία των ιστορικών γεγονότων) που επισημαίνονται στο δάπεδο». Σύμφωνα με τον Θ. Χατζηγιαννόπουλο, σκοπός είναι «η μνήμη να υπάρχει όχι με τρόπο αναγκαστικό αλλά υπαινικτικό», ώστε να την «αντιλαμβάνεται μόνο όποιος και όταν θέλει»... Δηλαδή τι διαφορετικό συνέβαινε τόσα χρόνια στην πόλη;

«Πολυπαραμετρική προσέγγιση» τη χαρακτήρισε εκ μέρους της κριτικής επιτροπής ο αρχιτέκτονας Κ. Δεσποτίδης, ενώ ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, απαντώντας σε ερώτησή μας, είπε ότι πλατεία Ελευθερίας δεν είναι μόνο το Ολοκαύτωμα, αλλά και η επανάσταση των Νεότουρκων, η Φεντερασιόν, ο Μάης του 1936 κ.ά. Αντέτεινε μάλιστα ότι η σχεδιαζόμενη ανάπλαση του παλιού Σιδηροδρομικού Σταθμού θα δημιουργήσει έναν μνημονικό τόπο αφιερωμένο στην εξόντωση της εβραϊκής κοινότητας της πόλης.

«Γιατί όλα αυτά μαζί;» αναρωτιέται ο ιστορικός Στράτος Δορδανάς, που παρευρέθηκε στην παρουσίαση. «Ίσως για να μείνουν όλοι ευχαριστημένοι και να μην υπάρξουν αντιδράσεις» μας λέει. Μολονότι δεν πιστεύει ότι η πλατεία πρέπει να μετατραπεί σε «τόπο αντιπαράθεσης», ο ίδιος είναι ξεκάθαρος: «Η πόλη χρωστά (και ας εκλάβει το ρήμα ο καθένας όπως θέλει) στη μνήμη των Εβραίων συμπολιτών που χάθηκαν. Τι έκανε μέχρι τώρα για να τους τιμήσει, πέρα από κάποιους δημόσιους λόγους και εκδηλώσεις; Μήπως έχει έρθει η στιγμή να αποτίσουμε εμπράγματα φόρο τιμής στις 45.000 ψυχές, αποδίδοντας έναν χώρο στη μνήμη αυτού του γεγονότος; Άλλωστε οι Νεότουρκοι δεν πρόκειται να εξοβελιστούν, το ίδιο το όνομα (Ελευθερία) μένει για να τους θυμίζει».

Όσο για το σημερινό μνημείο, που δεν εμφανίζεται πουθενά στην πρόταση, ο Γιάννης Μπουτάρης, όταν τον ρωτήσαμε, μας διαβεβαίωσε ότι «στη μελέτη εφαρμογής θα τοποθετηθεί σε περίοπτη θέση». Τότε γιατί δεν περιλαμβάνεται στις μελέτες (αρχιτεκτονική, ηλεκτρομηχανολογική, φυτοτεχνική); Μήπως γιατί ο δήμαρχος αντελήφθη την απουσία κατόπιν εορτής και προσπαθεί όπως - όπως να την καλύψει εκ των υστέρων; Μια ματιά στην ιστοσελίδα του Δήμου αρκεί για να επιβεβαιώσει την υποψία. Ακόμη κι αν προστεθεί, όμως, δίπλα σε μια κατασκευή ύψους 20 μ., θα φαντάζει νάνος και αισθητικά ξένο.

«Φοβάμαι ότι το μνημείο θα συνεχίσει να γυρίζει από μέρος σε μέρος» είπε κατά τη διάρκεια της παρουσίασης ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης Δαυίδ Σαλτιέλ, σημειώνοντας με απογοήτευση ότι η ανάπλαση της πλατείας θα ήταν μια μοναδική ευκαιρία για να δηλώσει η πόλη: «ποτέ ξανά», σήμερα που ο φασισμός και ο αντισημιτισμός παραμένουν ένα από τα πιο επίκαιρα ζητήματα.

Χωρίς ιστορικό σύμβουλο

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με την προκήρυξη, δεν υπήρχε απαίτηση συμμετοχής ιστορικού συμβούλου στις μελετητικές ομάδες, ενώ ούτε στην κριτική επιτροπή του διαγωνισμού συμμετείχε κάποιος ιστορικός. Επίσης η παρουσίαση της βραβευμένης μελέτης ονοματίστηκε από τον Δήμο Θεσσαλονίκης «δημόσια διαβούλευση», ενώ όχι μονάχα διοργανώθηκε ενώ είχε γίνει ήδη η επιλογή, αλλά, επιπλέον, κατά τη διάρκεια του διαγωνισμού ο εποπτεύων αντιδήμαρχος Ανδρέας Κουράκης αρνήθηκε την οποιαδήποτε παρέμβαση της ΙΚΘ, όπως δήλωσε δημόσια ο πρόεδρός της.

Την απογοήτευση πολλών κατοίκων της πόλης, όχι μονάχα εβραϊκής καταγωγής, για τη συνέχιση της μνημοκτονίας που επιτελείται πλέον... πολυπαραμετρικά με το σχέδιο ανάπλασης της πλατείας Ελευθερίας, εξέφρασε στην παρέμβασή του ο Ιωσήφ Βαένα: «Αν 9.000 χριστιανοί βασανίζονταν από κατακτητές, αν έχυναν αίμα από το ξύλο και πέθαιναν από την εξάντληση σε αυτήν την πλατεία... θα κάναμε αυτήν τη συζήτηση; Θα υπήρχε οποιαδήποτε εναλλακτική πρόταση για τη μορφή αυτής της πλατείας, με όποιο ιστορικό βάρος περιέχει;»

Όπως μας επισημαίνει ο Στρ. Δορδανάς, «η πόλη έχασε ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού της στην Κατοχή και στη συνέχεια έχασε και τη μνήμη της. Είναι καιρός πλέον να την ξαναβρεί».

Τάσος Κουράκης:"Παραγνωρίζεται ο λόγος για τον οποίο γίνεται η ανάπλαση"

Σχολιάζοντας το σχέδιο ανάπλασης που παρουσιάστηκε, ο βουλευτής Θεσσαλονίκης του ΣΥΡΙΖΑ Τάσος Κουράκης δήλωσε στην Αυγή: "Η πλατεία είναι σχετικά μικρή για να μπορέσει να χωρέσει το σύνολο των γεγονότων που σημάδεψαν τη Θεσσαλονίκη. Έτσι όπως είδα τον διαγωνισμό, θεωρώ ότι παραγνωρίζει επί της ουσίας τον λόγο για τον οποίο προκηρύχθηκε, δηλαδή να αναπλαστεί η πλατεία ως χώρος μνήμης. Το κύριο γεγονός το οποίο θα έπρεπε να αναδεικνύεται είναι η εξολόθρευση των Εβραίων. Το οφείλουμε στον εβραϊκό πληθυσμό της πόλης. Θεωρώ ότι η διαβούλευση που θα ακολουθήσει θα αναδείξει αυτήν την πολύ μεγάλη έλλειψη και ελπίζω να γίνει πλήρης αναθεώρηση του σχεδίου, ώστε αυτή η πλευρά της ιστορίας της πόλης να αναδειχθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο".

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL