Η φοροδιαφυγή, η φοροαποφυγή και το ξέπλυμα μαύρου χρήματος δεν εξαντλούνται ασφαλώς στις off shore και στους φορολογικούς παραδείσους. Η ευρηματικότητα του οικονομικού εγκλήματος παγκοσμίως και στην Ελλάδα είναι ανεξάντλητη και για του λόγου το ασφαλές παρατίθενται κατωτέρω μερικές "κλασικές" μέθοδοι.
"Καρουζέλ" για κλοπή του ΦΠΑ
Πάνω από 50 δισ. ευρώ υπολογίζεται ότι χάνουν ετησίως τα κρατικά ταμεία των χωρών - μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης μόνο από το φαινόμενο του λεγόμενου "καρουζέλ", κάτι που ισοδυναμεί με κλοπή 100 ευρώ για κάθε έναν από τους 500 εκατομμύρια Ευρωπαίους. Και βέβαια, από χώρα με επιχειρηματίες ευρεσιτέχνες στην κλοπή του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας, που σπάνε όλα τα ρεκόρ φοροδιαφυγής στην Ε.Ε., δεν θα ήταν δυνατό να απουσιάζει η μέθοδος αυτή. Για να γίνει κατανοητή αυτή η πρακτική, η οποία βασίζεται σε τριγωνικές και πολλαπλές συναλλαγές με έναν ενδιάμεσο να είναι προμηθευτής / αγοραστής - "φάντασμα", αρκεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα:
Έστω ότι μια επιχείρηση πραγματοποιεί συναλλαγή για αγορά πρώτων υλών αξίας 2.000.000 ευρώ. Καθώς ο Φόρος Προστιθέμενης Αξίας γι' αυτές ανέρχεται στο 24%, ο καταβλητέος ΦΠΑ φθάνει τα 480.000 ευρώ και έτσι η συνολική αξία της αγοράς διαμορφώνεται στο ύψος των 2.480.000 ευρώ. Η επιχείρηση λοιπόν πληρώνει κανονικά στον προμηθευτή των πρώτων υλών τον ΦΠΑ. Ο προμηθευτής αυτός όμως έχει αγοράσει την πρώτη ύλη από άλλη επιχείρηση, στην οποία φαίνεται να έχει καταβάλει τον ΦΠΑ, πλην όμως η τελευταία είναι αυτό που αποκαλείται "εταιρεία - σφραγίδα". Είναι δηλαδή ανύπαρκτη και καταχράται τον ΦΠΑ, αφού το Δημόσιο δεν μπορεί να την εντοπίσει, καθώς διαθέτει μόνο τη δυνατότητα μέσω ελέγχου να αποδείξει τη σχέση μεταξύ της τελευταίας εταιρείας που κατέβαλε τον ΦΠΑ και εκείνης που τον εισέπραξε μεν, ωστόσο δεν τον απέδωσε και στη συνέχεια εξαφανίστηκε.
Στις ενδοκοινοτικές συναλλαγές μια συνηθισμένη πρακτική της απάτης "καρουζέλ" είναι εκείνη στην οποία ο "εξαφανισμένος" έμπορος διοχετεύει αγαθά που αγόρασε ενδοκοινοτικά σε άλλη εγχώρια επιχείρηση, χρησιμοποιώντας εταιρείες ως μεσολαβητές, με σκοπό την εξαγωγή των αγαθών (ενδοκοινοτική παράδοση) στη χώρα αρχικής προέλευσης και στον ίδιο αρχικό προμηθευτή. Έτσι, τα εμπορεύματα κινούνται "κυκλικά" και επαναλμβανόμενα ωσότου φθάσουν στην αγορά. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο "εξαφανισμένος" έμπορος εισπράττει μεν, αλλά δεν αποδίδει τον ΦΠΑ, τον οποίο οι φορολογικές αρχές πρέπει να καταβάλουν στην άλλη επιχείρηση. Πέραν όμως της φοροδιαφυγής, προκαλείται και στρέβλωση στην αγορά λόγω αθέμιτου ανταγωνισμού, καθώς οι φοροφυγάδες μπορούν με τον κλεμμένο ΦΠΑ να κυριαρχήσουν στην αγορά πουλώντας τα αγαθά σε τιμές χαμηλότερες από τις επικρατούσες.
Το φαινόμενο είναι συνηθισμένο κυρίως σε αγαθά μικρού όγκου και μεγάλης αξίας (smartphones, τάμπλετς, πολύτιμα μέταλλα κ.λπ.) ενώ δεν αποκλείεται να μην υφίσταται καν μεταφορά τους, αυτή δηλαδή να είναι εικονική εάν στο κύκλωμα συμμετέχουν και μεταφορικές εταιρείες.
Τα αντίμετρα χάρη στα οποία ο ελληνικός φοροελεγκτικός μηχανισμός μπορεί και αντιμετωπίζει τέτοιου είδους απάτες, είναι η απενεργοποίηση τέτοιων ΑΦΜ μέσω ειδικής εφαρμογής ανάλυσης κινδύνου που λαμβάνει υπόψη και επεξεργάζεται στοιχεία από διαφορετικές πλατφόρμες δεδομένων, βάσει της οποίας συναλλαγές τύπου "καρουζέλ" αναγνωρίζονται ως "ύποπτες". Ακολούθως διενεργείται αυτοψία και, αν σε αυτήν αποδειχθεί η εικονικότητα των συναλλαγών, απενεργοποιείται ο ΑΦΜ με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η υποβολή αιτήματος επιστροφής ΦΠΑ.
Τριγωνικές συναλλαγές
Ως τριγωνική συναλλαγή ορίζεται η διαδικασία εκείνη κατά την οποία κατά βάση πολυεθνικές επιχειρήσεις και εταιρείες προβαίνουν σε αγοραπωλησίες προϊόντων ή και σε παροχή υπηρεσιών μεταξύ τους κατά τρόπο τέτοιο ώστε να απομειώνουν ή και να μηδενίζουν τις φορολογικές τους υποχρεώσεις. Παρότι αυτές δεν είναι κατ' ανάγκην παράνομες, συχνά μπορούν να υποκρύπτουν απόκρυψη φορολογητέου εισοδήματος, κατά κανόνα στις ενδοεταιρικές / ενδοομιλικές συναλλαγές, άρα και πληρωμή ελάχιστου εταιρικού φόρου ή ακόμη και μηδενικού όταν εμπλέκονται θυγατρικές εταιρείες με έδρα σε φορολογικούς παραδείσους.
Ο γενικός κανόνας είναι ότι με τη μέθοδο αυτή μια εταιρεία που έχει ανοίξει θυγατρικές σε χώρες με διαφορετικούς φορολογικούς συντελεστές προσδιορίζει τις τιμές μεταβίβασης όχι μόνο αγαθών, αλλά κυρίως άυλων περιουσιακών στοιχείων, όπως είναι ευρεσιτεχνίες, εμπορικά σήματα κ.λπ. με τρόπο τέτοιο ώστε να διαμορφώνει τεχνητά το ύψος των κερδών κάθε θυγατρικής, ώστε το μεγαλύτερο μέρος του φορολογητέου εισοδήματος να εμφανίζεται ως εισόδημα που απέκτησαν οι θυγατρικές που δραστηριοποιούνται σε χώρες με χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές.
Ένα παράδειγμα τριγωνικής συναλλαγής είναι το εξής:
Μία πολυεθνική έχει ιδρύσει τρεις θυγατρικές επιχειρήσεις, την (1), (2) και (3). Από αυτές η (1) είναι ο προμηθευτής πρώτων υλών, η (3) είναι ο αγοραστής και πωλητής αυτών των πρώτων υλών σε τρίτους πελάτες και η (2) ο "μεσάζων" μεταξύ (1) και (3) που διενεργεί τις μεταξύ τους αγοραπωλησίες και έχει έδρα σε χώρα με χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές.
Υπό κανονικές συνθήκες η αρχική αγοραπωλησία μεταξύ (1) και (3) θα διενεργούνταν χωρίς παρέμβαση του μεσάζοντα (2). Η (1) πουλάει στη (3) εμπορεύματα αξίας 2.000 ευρώ και η (3) τα μεταπωλεί σε εξωτερικούς πελάτες με τιμή 3.000 ευρώ.
Το κέρδος της (3) είναι 1.000, άρα, αν ο φορολογικός συντελεστής είναι 20%, ο πληρωτέος φόρος είναι 200 ευρώ. Αν όμως η (1) πουλήσει στην (2) εμπορεύματα αξίας 2.000 ευρώ και η (2) μεταπωλήσει στην (3) στην τιμή των 2.980 ευρώ.
Η (3) έχοντας αγοράσει τα εμπορεύματα 2.980 ευρώ, τα μεταπωλεί και πάλι σε εξωτερικούς πελάτες στην τιμή των 3.000 ευρώ.
Το κέρδος της (3) αυτή τη φορά είναι 20 ευρώ, άρα με τονίδιο φορολογικό συντελεστή 20% η φορολογική υποχρέωση είναι 4 ευρώ.
Εάν μάλιστα η (2) έχει έδρα σε χώρα με πολύ μικρό φορολογικό συντελεστή ή ακόμα και μηδενικό (φορολογικοί παράδεισοι), η μητρική εταιρεία θα πληρώσει πολύ λιγότερα σε σχέση με την "κανονική" περίπτωση, ενώ, εάν η πολυεθνική αποφάσιζε να θεωρήσει την τιμή μεταβίβασης των εμπορευμάτων μεταξύ των θυγατρικών της (1) και (2) μικρότερη από 2.000 ευρώ, π.χ. 150 ευρώ, θα πλήρωνε ακόμη λιγότερους φόρους για τη συναλλαγή μεταξύ των (1) και (2).
Εικονικά ναυλοσύμφωνα
Μία μέθοδος φοροδιαφυγής, αλλά ταυτόχρονα και νομιμοποίησης μαύρου χρήματος, είναι αυτή η οποία εκμεταλλεύεται την προνομιακή φορολόγηση των ναυτιλιακών εταιρειών στην Ελλάδα. Η φορολόγηση αυτή έχει την απαρχή της στον Αναγκαστικό Νόμο 89/1967 που εκδόθηκε επί δικτατορίας, ο οποίος προέβλεπε μηδενική φορολόγηση για τις εν λόγω εταιρείες. Ο σχεδόν επί μισό αιώνα σε ισχύ νόμος επέτρεπε τη λειτουργία στην Ελλάδα των γραφείων αντιπροσώπευσης εταιρειών ναυλοσυμφώνων οι οποίες είχαν δηλώσει για έδρα τους χώρες οι οποίες αποτελούν φορολογικούς παραδείσους. Τα γραφεία αυτά πραγματοποιούν κέρδη από τα ναυλοσύμφωνα, δηλαδή από τις μεταφορές που πραγματοποιούν τα πλοία που αντιπροσωπεύουν, τα οποία τυγχάνουν προνομιακού φορολογικού καθεστώτος. Η φοροδιαφυγή μέσω αυτής της οδού συνίσταται στο ότι μπορεί να παρουσιαστεί κάποιο εικονικό ναυλοσύμφωνο, κάτι που αυτομάτως σημαίνει και νομιμοποίηση μαύρου χρήματος.
Γραφεία μεταφοράς με "βαλιτσάκια"
Επαγγελματικοί χώροι που φαίνονται καθ' όλα νόμιμοι, γραφεία, αλλά και σουίτες ξενοδοχείων, αποτελούν τόπους κλεισίματος συμφωνιών για εξαγωγή εκτός συνόρων μαύρου χρήματος σε μετρητά έναντι, εννοείται, κάποιας προμήθειας που μπορεί να φθάσει και το 4%.
Ντόπιοι "μεσάζοντες", οι οποίοι είναι καλά δικτυωμένοι με στελέχη ξένων τραπεζών που λειτουργούν σε φορολογικούς παραδείσους, αναλαμβάνουν να μεταφέρουν μετρητά στο εξωτερικό. Ο "πελάτης" του μεσάζοντα δεν κινδυνεύει από τυχόν κατάσχεση των χρημάτων του σε τελωνεία, αστυνομικά μπλόκα, υπηρεσίες δίωξης οικονομικού εγκλήματος κ.λπ., καθώς ο καταθετικός λογαριασμός του "ενημερώνεται" ταυτόχρονα με την παράδοση του ρευστού στον μεσάζοντα, αφαιρουμένης βεβαίως της προμήθειας, και είναι από εκεί και πέρα θέμα του δικτύου με το οποίο συνεργάζεται ο μεσάζων το πώς θα βγει το ρευστό σε χώρες του εξωτερικού.
Η κρίση της τελευταίας επταετίας, η χαλάρωση του τραπεζικού απορρήτου και τα capital controls έχουν καταστήσει δημοφιλή αυτήν τη μέθοδο στην Ελλάδα.
Έργα τέχνης - "πλυντήρια"
Δεδομένου ότι η φορολογική νομοθεσία αναγνωρίζει εισοδήματα από πώληση αντικειμένων μεγάλης αξίας, ώστε ο πωλητής να μπορεί να δικαιολογήσει περιουσία, παρατηρείται σε πολλές χώρες το φαινόμενο να προβαίνουν οι φοροφυγάδες ή και το οργανωμένο έγκλημα σε εικονικές αγοραπωλησίες κειμηλίων, αντικών και έργων τέχνης δηλώνοντας εικονικά μεγάλα ποσά ως αντίτιμο. Πιο συγκεκριμένα, εάν ένας φορολογούμενος φοβάται ότι μπορεί να τον εντοπίσουν οι φοροελεγκτικές, εισαγγελικές και άλλες αρχές για αδικαιολόγητο πλουτισμό ή αύξηση της περιουσίας του, μπορεί να επιδείξει κατά τον έλεγχο το ιδιωτικό συμφωνητικό βάσει του οποίο εμφανίζεται να πούλησε ένα σπάνιο ιστορικό βιβλίο, μια βυζαντινή εικόνα, ένα όπλο του 1821, έναν πίνακα διάσημου ζωγράφου κ.ο.κ. Από την εικονική αυτή πώληση θα εμφανίζεται, όπως θα προκύπτει από το συμφωνητικό, να έχει αποκομίσει ένα μεγάλο εισόδημα, ικανό να δικαιολογήσει την απόκτηση ή προσαύξηση της περιουσίας του και να δικαιολογήσει έτσι το "πόθεν έσχες" για την αγορά ενός σκάφους ή ενός πολυτελούς ακινήτου.
Το πρόβλημα όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι πως είναι αδύνατο σε έναν εφοριακό να αποδείξει την εικονικότητα της εν λόγω συναλλαγής. Αυτό όμως θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί λόγου χάριν μέσω της συνεργασίας του υπουργείου Οικονομικών είτε με το υπουργείο Πολιτισμού είτε με εκτιμητές από την ελεύθερη αγορά.
Δεν είναι εύκολο να υπολογιστεί το μέγεθος και η έκταση του φαινομένου στην Ελλάδα. Το μόνο που έχει γίνει αντιληπτό στους "εντός των τειχών" της αγοράς έργων τέχνης και κειμηλίων είναι ότι ενόψει Περιουσιολογίου παρατηρούνται κάποιες πέραν του συνηθισμένου ρευστοποίησεις ειδών τέχνης, ενώ κάποιοι επαΐοντες του χώρου κάνουν λόγο για εξαγωγή τέτοιων ειδών στο εξωτερικό.
POS, ταμειακές και κλοπή ΦΠΑ
Ένα φαινόμενο απάτης και φοροδιαφυγής από τους καταστηματάρχες είναι εκείνο στο οποίο ο καταναλωτής πληρώνει κανονικά για την υπηρεσία ή το αγαθό που αγόρασε, αλλά η συναλλαγή δεν εμφανίζεται στην εφορία με αποτέλεσμα ο πωλητής να ενθυλακώνει όλο τον ΦΠΑ. Ο καταναλωτής πληρώνει κανονικά με πιστωτική ή χρεωστική κάρτα, η συναλλαγή όμως καταγράφεται μόνο στην τράπεζα, ο καταστηματάρχης δεν κόβει απόδειξη στην ταμειακή μηχανή και, καθώς το μηχάνημα POS δεν είναι συνδεδεμένο με τη μηχανή, η συναλλαγή είναι "αόρατη" για την εφορία. Για να εντοπιστεί η απάτη, θα πρέπει να διενεργηθεί επιτόπιος έλεγχος στο κατάστημα, να γίνει δηλαδή διασταύρωση μεταξύ των αποδείξεων που εμφανίζονται να έχουν περάσει από το POS και εκείνων που έχουν "κοπεί" από την ταμειακή μηχανή.
Άλλη απάτη είναι αυτή όπου ιδιοκτήτες εταιρείας συστήνουν μια δεύτερη εταιρεία με την ίδια επωνυμία σε χώρα του εξωτερικού, συνήθως στη Βουλγαρία με τη χαμηλή φορολόγηση, μέσω της οποίας συνδέει ένα δεύτερο POS με έναν τραπεζικό λογαριασμό του εξωτερικού.
Έτσι, όταν πραγματοποιείται η πληρωμή από τις πιστωτικές ή χρεωστικές κάρτες, τα χρήματα μεταφέρονται αυτόματα εκτός Ελλάδος, χωρίς να τα "βλέπει" η εφορία, με το ελληνικό κράτος να χάνει τον αντίστοιχο ΦΠΑ.
Άλλο "κόλπο" που συναντάται σε χώρες της Ε.Ε. είναι κάποια ηλεκτρονικά συστήματα τα οποία "σβήνουν" κάθε βράδυ τις εισπράξεις της ημέρας (συνολικά ή εν μέρει) του καταστήματος και ήδη υπουργεία Οικονομικών στην Ε.Ε. αναπτύσσουν τα σχετικά ηλεκτρονικά αντίμετρα ("κόφτες").
