Πριν από πενήντα χρόνια ο Λίντον Τζόνσον κήρυττε τον “πόλεμο κατά της φτώχειας” με βασικό στόχο να καθησυχάσει τις κοινωνικές διαμαρτυρίες για έναν άλλο πόλεμο, εκείνον του Βιετνάμ. Ο σημερινός Πρόεδρος των ΗΠΑ επιλέγει, αντί για τη φτώχεια, να πολεμήσει τους ίδιους τους φτωχούς. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει ο ΟΗΕ...
Η έκθεση που έδωσε την προηγούμενη εβδομάδα στη δημοσιότητα ο Φίλιπ άλστον, ειδικός εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών για τη φτώχεια, είναι ένα βαρύ κατηγορητήριο για τις κοινωνικές ανισότητες στις ΗΠΑ, ένα φαινόμενο χρόνιο, στο οποίο η διακυβέρνηση Τραμπ δίνει σήμερα εκρηκτικές διαστάσεις. Κι όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά, η διατήρηση της ακραίας φτώχειας αποτελεί πάντα "πολιτική επιλογή".
“Οι ακραίες ανισότητες οδηγούν συχνά στην κατάληψη της εξουσίας από μια μικρή ομάδα των οικονομικών ελίτ” επισημαίνει στην έκθεσή του ο αξιωματούχος του ΟΗΕ. Και δύσκολα θα βρει κανείς καταλληλότερο παράδειγμα γι' αυτό από το υπουργικό συμβούλιο του Ντόναλντ Τραμπ. Ο συνολικός πλούτος των μελών του αγγίζει τα 4,3 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Forbes.
Το μόνο που δεν μπορεί να καταλογίσει κανείς στην αμερικανική κυβέρνηση είναι η απουσία ταξικής συνείδησης. Με τις φοροαπαλλαγές ύψους 1,5 τρισ. δολαρίων στις μεγάλες επιχειρήσεις και εισοδήματα, το κλαμπ των Αμερικανών δισεκατομμυριούχων έγινε ακόμη πλουσιότερο, ακόμη μεγαλύτερο. Αριθμεί πλέον περισσότερα από 2.200 μέλη, το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού βαθύπλουτων.
Η έλλειψη κοινωνικής πολιτικής σε συνδυασμό με τη σκανδαλώδη μεροληψία υπέρ της οικονομικής ολιγαρχίας φέρνουν σήμερα τις ΗΠΑ σε μια από τις χαμηλότερες θέσεις στον κατάλογο των μελών του ΟΑΣΕ σε ό,τι αφορά τις κοινωνικές ανισότητες. Επειδή στον αντίποδα του κλαμπ των δισεκατομμυριούχων βρίσκεται μια ολόκληρη “χώρα φτωχών", με πληθυσμό όσο εκείνος της Γαλλίας.
“Περίπου 40 εκατομμύρια ζουν στη φτώχεια, 18,5 εκατομμύρια σε ακραία φτώχεια και 5,3 εκατομμύρια ζουν σε τριτοκοσμικές συνθήκες απόλυτης φτώχειας” καταγγέλλεται στην έκθεση. Και ενός κακού μύρια έπονται. Οι φτωχοί Αμερικανοί έχουν "μικρότερες και λιγότερο υγιείς ζωές" από φτωχούς άλλων ανεπτυγμένων χωρών. Βρίσκονται αντιμέτωποι με “τροπικές ασθένειες”. Εχουν περισσότερες πιθανότητες να βρεθούν στη φυλακή παρά σε εκλογικό τμήμα.
Ποιοι είναι οι φτωχοί;
Για τους πιστούς του αμερικανικού ονείρου οι ΗΠΑ ήταν και παραμένει η χώρα των ευκαιριών, εκεί όπου κάθε άνθρωπος μπορεί να πετύχει τους στόχους του με σκληρή δουλειά. “Η σημερινή πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Οι ΗΠΑ έχουν σήμερα έναν από τους χαμηλότερους δείκτες κοινωνικής κινητικότητας από γενιά σε γενιά ανάμεσα στις πλούσιες χώρες” επισημαίνεται στην έκθεση των Ηνωμένων Εθνών.
Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Σημαίνει ότι τη μοίρα ενός ανθρώπου προσδιορίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια ένας αριθμός. “Οι ταχυδρομικοί κώδικες, συνήθως αξιόπιστοι δείκτες φυλής και εισοδήματος, είναι τραγικά αξιόπιστοι δείκτες πρόβλεψης για τη μελλοντική εργασία και το εισόδημα ενός παιδιού. Τα υψηλά ποσοστά παιδικής και νεανικής φτώχειας εγγυώνται ότι το αμερικανικό όνειρο μεταμορφώνεται σε αμερικανική ψευδαίσθηση” τονίζει ο Άλστον.
Δεν είναι το μοναδικό στερεότυπο που καταρρίπτεται. Φτωχοί δεν είναι μόνο οι άστεγοι και όσοι κατοικούν στα γκέτο. Δεν είναι μόνο οι μαύροι και οι ισπανόφωνοι. Οι φτωχοί λευκοί ξεπερνούν τους μαύρους συμπατριώτες τους κατά οκτώ εκατομμύρια. "Το πρόσωπο της φτώχειας στην Αμερική δεν είναι μόνο μαύρο, αλλά επίσης λευκό, ασιατικό και έχει πολλά ακόμη υπόβαθρα" τονίζεται.
Τη μοίρα ενός φτωχού δεν καθορίζει τόσο το χρώμα όσο το να γεννηθείς μέσα στη φτώχεια. Ή να πεταχτείς βίαια εκεί εξαιτίας μιας σειράς παραγόντων. Η έκθεση επισημαίνει ενδεικτικά μερικούς: "Προβλήματα υγείας, διαζύγια, διάλυση οικογενειών, γηρατειά, μισθοί πείνας ή διακρίσεις στην αγορά εργασίας".
Χαμηλή κοινωνική κινητικότητα σημαίνει ότι οι φτωχοί θα μείνουν εκεί που βρίσκονται. Γι' αυτό στις ΗΠΑ, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, "το ποινικό δικαστικό σύστημα είναι στην ουσία ένα σύστημα που κρατά τους φτωχούς στη φτώχεια", όπως τονίζεται στο κείμενο. Στόχος του δικαστικού συστήματος δεν είναι επομένως η απονομή δικαιοσύνης, αλλά η αύξηση των κρατικών εσόδων. Κάτι που επιτυγχάνεται συνήθως με την επιβολή προστίμων.
Πρόκειται για διάφορα απίθανα πρόστιμα που συσσωρεύονται σε τέτοιο βαθμό ώστε μια καταδίκη για κάποια μικροπαράβαση να μοιάζει από ένα σημείο και έπειτα εξοντωτική. "Μια διαδικασία που επηρεάζει μόνο τα φτωχότερα μέλη της κοινωνίας, που επιβαρύνονται περισσότερο" σημειώνεται. Οι άδειες οδήγησης ανακαλούνται με χαρακτηριστική ευκολία, κάτι που καθιστά σχεδόν απαγορευτική την αναζήτηση εργασίας ή τη διατήρησή της. Η φυλακή βρίσκεται απλώς ένα σκαλί παρακάτω.
Ποινικοποίηση της φτώχειας, εκλογικό "απαρτχάιντ"
"Αλλη μια πρακτική που επηρεάζει σχεδόν αποκλειστικά τους φτωχούς είναι ο ορισμός υψηλών εγγυήσεων για την αποφυλάκιση". Η έκθεση υπενθυμίζει ότι η Αμερική παραμένει η χώρα στον κόσμο με τους περισσότερους φυλακισμένους.
Περίπου 11 εκατομμύρια άτομα περνούν κάποιες μέρες στη φυλακή κάθε χρόνο, ενώ ο αριθμός των προφυλακισμένων χωρίς δίκη -αθώων κατά τεκμήριο- αγγίζει καθημερινά τις 730.000. "Η τιμωρία και η φυλάκιση των φτωχών αποτελούν τη διακριτή αμερικανική απάντηση στη φτώχεια τον 21ο αιώνα" σημειώνει χαρακτηριστικά ο Άλστον.
Είναι τελικά το παιχνίδι τόσο στημένο; Ο εισηγητής του ΟΗΕ πιστεύει ότι είναι. Πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς τον συστηματικό αποκλεισμό των φτωχών από την εκλογική διαδικασία; Η διαδεδομένη αντίληψη είναι ότι αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την καλλιέργεια της απάθειας και της αποπολιτικοποίησης. Η έκθεση δίνει μια διαφορετική εικόνα.
Υπάρχει ένα ολόκληρο πλέγμα εμποδίων με στόχο να αποθαρρυνθεί, αν όχι να απαγορευτεί, η πολιτική συμμετοχή των αδυνάμων: η οριοθέτηση εκλογικών περιφερειών προκειμένου να ευνοηθούν συγκεκριμένες δημογραφικές ομάδες, η επιβολή "τεχνητών και αχρειάστων προυποθέσεων" για την ταυτοποίηση των ψηφοφόρων, η "ξεδιάντροπη διαχείριση" των τοποθεσιών όπου στήνονται τα εκλογικά τμήματα, η μετακόμιση κατά τακτά διαστήματα των υπηρεσιών που εκδίδουν τα απαραίτητα δικαιολογητικά έγγραφα. Το αποτέλεσμα είναι οι άνθρωποι που ζουν στη φτώχεια να "στερούνται συστηματικά το δικαίωμα ψήφου τους".
Δεν είναι το μόνο που στερούνται. Για τους φτωχούς Aμερικανούς ούτε η εξεύρεση εργασίας εγγυάται αξιοπρεπή ζωή. Αναφέρεται χαρακτηριστικά το παράδειγμα της Walmart, μεγιστάνα του λιανικού εμπορίου και μεγαλύτερου Aμερικανού εργοδότη στον ιδιωτικό τομέα. "Πολλοί από τους εργαζόμενους δεν μπορούν να επιβιώσουν με τους μισθούς τους" καταγγέλλει ο Άλστον επισημαίνοντας στην έκθεσή του ότι το ποσοστό των Αμερικανών εργαζομένων που εξαρτούν σήμερα την επιβίωσή τους από διάφορα κουπόνια για τη χορήγηση τροφίμων αυξήθηκε από 19,6% το 1989 σε 31,8% το 2015.
Με αυτά τα δεδομένα οι πρόσφατοι πανηγυρισμοί του Προέδρου Τραμπ για τη μείωση της ανεργίας και τη "Σπουδαία Αμερική" που χτίζει μοιάζουν περισσότερο με υψωμένο μεσαίο δάκτυλο προς τις στρατιές των φτωχών. Μιας "στερημένης και εξαθλιωμένης τάξης που παραμένει αποκομμένη από την οικονομία χωρίς να μπορεί να εκπληρώσει βασικές της ανάγκες", όπως σημειώνει και η έκθεση.
