Η Ευρώπη έχει προσπαθήσει αρκετές φορές να συνετίσει τον Τραμπ. Μόχθησε να τον αποτρέψει από το να κουρελιάσει την ιστορική συμφωνία του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, προσπάθησε να τον πείσει να μη μεταφέρει την αμερικανική πρεσβεία στην Ιερουσαλήμ ρίχνοντας κι άλλο λάδι στη φωτιά της Μέσης Ανατολής, τον απείλησε με αντίμετρα εφόσον επέβαλε δασμούς στις εισαγωγές. Απέτυχε σε κάθε προσπάθεια. Θα τα καταφέρει σήμερα για το Ιράν;
Αν κρίνει κανείς από την επίσκεψη του Εμανουέλ Μακρόν στην Ουάσιγκτον, οι οιωνοί δεν είναι καθόλου ευνοϊκοί. Την προηγούμενη Κυριακή, την παραμονή δηλαδή της αναχώρησής του για τις ΗΠΑ, ο Γάλλος Πρόεδρος δήλωνε ότι δεν υπάρχει σχέδιο Β για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και ότι, ελλείψει αυτού, η Ουάσιγκτον θα έπρεπε να παραμείνει πάση θυσία στη συμφωνία που οι μεγάλες δυνάμεις υπέγραψαν με την Τεχεράνη τον Ιούλιο του 2015.
Πριν την πολυαναμενόμενη συνάντηση, ευρωπαϊκός και αμερικανικός Τύπος συνέπιπταν στην εκτίμηση πως αν κάποιος μπορούσε να μεταπείσει τον σημερινό ένοικο του Λευκού Οίκου, αυτός δεν ήταν άλλος από τον Μακρόν, τον "γητευτή του Τραμπ" σύμφωνα με ορισμένους σχολιαστές. Ωστόσο, βγαίνοντας από τις συνομιλίες, εκείνος που έδειχνε "γοητευμένος" ήταν ο Γάλλος Πρόεδρος.
"Είχαμε μια πολύ ειλικρινή συζήτηση" σημείωσε. "Θεωρείτε το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (ΚΟΣΔ) που διαπραγματευτήκαμε με το Ιράν ως κακή συμφωνία... Επιθυμούμε επομένως από εδώ και πέρα να εργαστούμε για μια νέα συμφωνία με το Ιράν". Η συνάντησή του με τον Αμερικανό Πρόεδρο τον υποχρέωσε επομένως να αναιρέσει τη μέχρι τώρα πάγια θέση του ότι η σημερινή συνθήκη θα πρέπει να γίνει σεβαστή όπως έχει.
Και θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι επρόκειτο για διπλωματικό ελιγμό αν στη συνέχεια ο Μακρόν δεν υιοθετούσε μεγάλο μέρος της αμερικανικής επιχειρηματολογίας για την ανάγκη ριζικής αναθεώρησης της συμφωνίας. Προσδιόρισε τέσσερις άξονες για το μελλοντικό πλαίσιο των διαπραγματεύσεων χωρίς να εξαιρέσει τις δύο βασικότερες αξιώσεις της Ουάσιγκτον: τον τερματισμό των πυραυλικών δοκιμών από την Τεχεράνη (κάτι που δεν καλύπτεται από τη σημερινή συνθήκη) και μια πολιτική λύση με στόχο την "ανάσχεση" της επιρροής της στην περιοχή. Απαρίθμησε μάλιστα και τα σχετικά παραδείγματα, "Υεμένη, Συρία, Ιράκ, Λίβανος".
Μόνος εναντίον όλων
Η Ουάσιγκτον ήταν μέχρι στιγμής η μοναδική που χαρακτήριζε τη συνθήκη "απαίσια", "παρανοϊκή", "καταστροφική" και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Όλοι οι υπόλοιποι συμμετέχοντες -εχθροί και φίλοι του Ιράν- εξήραν τη σημασία της. Η Γερμανία προειδοποιούσε ότι η εγκατάλειψή της θα είχε "επικίνδυνες συνέπειες" για τη Μέση Ανατολή, ενώ ακόμη και ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Μπόρις Τζόνσον εξέφραζε τη "σθεναρή υποστήριξή" του γι’ αυτήν. Για τη Μόσχα και το Πεκίνο, φυσικά, αποτελούσε τον στυλοβάτη κάθε μελλοντικής διεθνούς προσπάθειας για την ειρήνευση στην περιοχή.
Ο Λευκός Οίκος βρισκόταν σε απόλυτη απομόνωση. Και βέβαια η πραγματικότητα έδειχνε, για ακόμη μία φορά, να τον διαψεύδει. Μέχρι σήμερα, η συμφωνία τηρείται ευλαβικά. Κι αυτό δεν είναι μια απλή δημοσιογραφική εκτίμηση, αλλά η άποψη της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (IAEA), του αρμοδίου δηλαδή οργάνου των Ηνωμένων Εθνών για την παρακολούθηση της εφαρμογής της.
Όλα τα συμβαλλόμενα μέρη επίσης το αναγνωρίζουν. Ακόμη και η διακυβέρνηση Τραμπ έχει παραδεχτεί απρόθυμα ότι "τεχνικά" η συμφωνία τηρείται από το Ιράν. Όλα αυτά, ωστόσο, μικρή σημασία έχουν για τον Αμερικανό Πρόεδρο. Η απόρριψη της συμφωνίας δεν είναι μόνο αποτέλεσμα των ιδεοληψιών που χαρακτηρίζουν στενούς συνεργάτες του όπως ο Μάικ Πομπέο και ο Τζόν Μπόλτον, οι οποίοι στο παρελθόν έχουν μιλήσει ανοιχτά για την ανάγκη "αλλαγής καθεστώτος" στην Τεχεράνη.
Η καταστροφή της ΚΟΣΔ ή τουλάχιστον η ριζική αναθεώρησή της σε σημείο που να την κάνει αγνώριστη είναι και ζήτημα γοήτρου για τον Τραμπ. Ήταν μία από τις βασικές προεκλογικές του υποσχέσεις για τη Μέση Ανατολή, ενώ αποτελεί και μία από τις σημαντικότερες παρακαταθήκες του προκατόχου του Μπάρακ Ομπάμα, το όνομα του οποίου ο Τραμπ δείχνει αποφασισμένος να διαγράψει ακόμη και από τα βιβλία της Ιστορίας. Και φυσικά, κανείς δεν ξεχνά ότι επιθέσεις κατά της συμφωνίας ξεκίνησαν με την επίσκεψη του Αμερικανού Προέδρου στο Ισραήλ, για το οποίο η ανάσχεση της Τεχεράνης έχει απείρως μεγαλύτερη σημασία από τη συμβολική κίνηση της μετεγκατάστασης της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ.
Η υπόθεση του Ιράν δεν αφορά, όμως, μόνο τον έλεγχο της Μέσης Ανατολής. Θα έλεγε κανείς ότι είναι ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο η κυβέρνηση Τραμπ αντιλαμβάνεται τη διπλωματία. Ο επιχειρηματίας -Πρόεδρος αποδίδει μεγάλη σημασία στον εκφοβισμό, αν όχι τον εκβιασμό, των ανταγωνιστών του. Στην προκειμένη περίπτωση των ξένων ηγετών με τους οποίους κάθε φορά διαπραγματεύεται. Πιέζει με στόχο να εκμαιεύσει υποχωρήσεις σε εντελώς διαφορετικά ζητήματα.
Η ομηρεία των Ευρωπαίων
Έτσι, με τον ίδιο τρόπο που οι εξελίξεις στην Κορέα χρησιμοποιήθηκαν τελικά εναντίον της Κίνας, οι Ευρωπαίοι καλούνται σήμερα να πληρώσουν "λύτρα" -άγνωστο ακόμη τι και πού- αν θέλουν να διασώσουν μια συμφωνία που θεωρούν κρίσιμη για την ασφάλεια και την ενεργειακή τους αυτάρκεια. Το οικονομικό άνοιγμα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στη χώρα είναι άλλωστε σημαντικό. Τους τελευταίους μήνες, το Ιράν έχει υπογράψει "μνημόνια κατανόησης" για 28 διαφορετικά έργα με εταιρείες όπως η Total, η Eni και η Shell, οι ρωσικές εταιρείες Rosneft και Lukoil, και οι κινεζικές Sinopec και China National Petroleum.
Αν επομένως στις 12 Μαΐου ο Τραμπ αποσύρει πράγματι τις ΗΠΑ από τη συμφωνία και επαναφέρει τις αμερικανικές κυρώσεις που συνδέονται με το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, ο εμπορικός πόλεμος των τελευταίων μηνών θα έχει αποκτήσει ακόμη ένα μέτωπο. Ενδεχομένως το πιο επικίνδυνο, καθώς πολλά θα κριθούν από την αντίδραση του ίδιου του Ιράν. Αν αυτή είναι, όπως προειδοποίησε πρόσφατα ο Πρόεδρός του Χασάν Ροχανί, "ισχυρότερη από ό,τι φαντάζονται", τότε, σε πρώτη φάση τουλάχιστον, θα πρέπει να περιμένουμε έξαρση των συγκρούσεων σε Συρία, Ιράκ και Υεμένη, ανοιχτά μέτωπα στα οποία σήμερα εμπλέκεται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Όλα αυτά θα μπορούσαν να οδηγήσουν ακόμη και σε πλήρη αναδίπλωση και απομονωτισμό με μια συντηρητική στροφή του θεοκρατικού καθεστώτος τύπου, όπως εκείνη που σημειώθηκε στα χρόνια της προεδρίας του Μαχμούτ Αχμαντινετζάντ. Για την κυβέρνηση Τραμπ αυτό θα ήταν ό,τι καλύτερο. Οι ανταγωνιστικές μπίζνες με την Τεχεράνη θα αποθαρρύνονταν και οι Ευρωπαίοι θα μαντρώνονταν και πάλι με ευκολία στην αμερικανική στάνη. Φυσικά, όλα αυτά θα προετοίμαζαν σε βάθος χρόνου το έδαφος για ακόμη πιο ανεξέλεγκτες καταστάσεις στη Μέση Ανατολή. Αλλά το "μπίζνες πλαν" μάλλον δεν φτάνει μέχρι εκεί...
