Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
18.2°C22.0°C
1 BF 47%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.7°C21.2°C
2 BF 57%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
16.0°C19.4°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
18.8°C21.5°C
1 BF 61%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
14.9°C18.4°C
2 BF 63%
Στο Μοντεβιδέο της art deco, του μάτε και του "έξω καρδιά" / Η λατινοαμερικανική πρωτεύουσα του πλούτου και του κοινωνικού κράτους
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Στο Μοντεβιδέο της art deco, του μάτε και του "έξω καρδιά" / Η λατινοαμερικανική πρωτεύουσα του πλούτου και του κοινωνικού κράτους

Η Ουρουγουάη περιλαμβάνεται στις χώρες εκείνες που για να καταλάβει κάποιος την ιστορία της πρέπει πρώτα να ανατρέξει στην οικονομία της. Και ειδικά στην περίπτωσή της, από το μέσον του 19ου αιώνα. Το 1870 είχε μεγαλύτερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ από τις ΗΠΑ, και για την ακρίβεια το 101% των Αμερικανών, και ήταν από τις πλουσιότερες χώρες στον κόσμο. Η οικονομική της ευμάρεια αντανακλάτο και στα γράμματα και τον πολιτισμό, ενώ είχε μαζί με την Αργεντινή το μικρότερο ποσοστό αναλφαβητισμού στη Λατινική Αμερική, λιγότερο από το μισό. Το βιοτικό της επίπεδο ήταν το μεγαλύτερο από Αλάσκα μέχρι Γη του Πυρός. Οι λόγοι που δημιούργησαν αυτήν την ευημερία μετά το 1851 ήταν πολλοί: η επανάσταση της ατμοπλοΐας, ο σιδηρόδρομος, η ανάπτυξη των υπηρεσιών και η τεχνογνωσία, όπως, για παράδειγμα, στη μεγάλης έκτασης κτηνοτροφία, όλα αυτά κατέβασαν το κόστος των προϊόντων της Ουρουγουάης, όπως μαλλί, μάλλινα και δερμάτινα, τα οποία πέτυχαν να διεισδύσουν σε μεγάλο βαθμό στις ευρωπαϊκές αγορές. Ταυτόχρονα, εξήγαγε κρέατα στις νοτιοαμερικανικές αγορές, όπως το αλατισμένο βοδινό «τασάχο» που γινόταν ανάρπαστο σε Κούβα και Βραζιλία.

Από τη δεκαετία του 1870, η οικονομία της Ουρουγουάης άρχισε να γνωρίζει σοβαρές κρίσεις, κατά μέσον όρο μία ανά 20ετία. Μεταξύ 1872 και 1875 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ υποχώρησε κατά 26%, ενώ στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τα χρόνια μετά το μεγάλο κραχ έχασε πάνω από 30% (30% το 2012 - 2015 και 36% το 1930 - 1933). Στην πρώτη κρίση του 21ου αιώνα, του 1998 - 2001, τη διαρκέστερη στη χώρα, μειώθηκε κατά 21%. Ωστόσο, το Μοντεβιδέο παραμένει σήμερα η πόλη με το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο στη Λατινική Αμερική. Η εναλλαγή περιόδων ανάπτυξης και κρίσεων εξηγεί πολλά για τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό των Ουρουγουανών, τις κοινωνικές αντιλήψεις, τις πολιτικές τάσεις ή τον πολιτισμό. Σταθερός πρωταγωνιστής αυτής της ιστορίας και των τάσεων σε κοινωνία και πολιτισμό ήταν το Μοντεβιδέο. Η πόλη που γέννησε τη μιλόνγκα και το τάνγκο και δεύτερη πατρίδα του, γεννηθέντος στη Γαλλία, Κάρλος Γκαρντέλ, του μεγαλύτερου αστέρα του τάνγκο, τον οποίο διεκδικεί και η Αργεντινή.

Είναι αδύνατον να περιγράψει κάποιος την προσωπικότητα του Ουρουγουανού χωρίς να τον συγκρίνει με τον Αργεντίνο, καθώς την σύγκριση αυτή την προκαλεί ο ίδιος. Δεν ερίζουν μόνο για την εθνικότητα του Γκαρντέλ ή την πατρότητα του τάνγκο. Ο πρώτος τελικός παγκοσμίου κυπέλλου στο ποδόσφαιρο έλαβε χώρα την Τετάρτη 30 Ιουλίου 1930 -ο μοναδικός που δεν πραγματοποιήθηκε Κυριακή- στο στάδιο Κεντενάριο του Μοντεβιδέο και η Ουρουγουάη κέρδισε 4-2 την Αργεντινή που προηγείτο με 2-1 ώς το 57' ενώπιον 68.346 θεατών (μια επίσκεψη στο Μuseo del Fútbol που στεγάζεται στο στάδιο αυτό έχει πολλά ενδιαφέροντα να προσφέρει ακόμη και σε μη ποδοσφαιρόφιλους). Καθώς οι Ουρουγουανοί είναι ανοιχτοί χαρακτήρες, φιλόξενοι και «έξω καρδιά», είχα την ευκαιρία να κάνω φιλίες, να με καλέσουν σπίτι να γευματίσουμε, να βγούμε για ποτό και μιλόνγκα. Ακόμη και σε αυτές τις φιλικές κουβέντες, τα «στραβά» των Αργεντίνων δεν απουσίαζαν. «Αυτό που κάνουν οι Αργεντίνοι, να πίνουν το μάτε παγωμένο, είναι ιεροσυλία» μου είπε μια Ουρουγουανή. Οι Μοντεβιδεανοί είναι υπερήφανοι για τον κοσμοπολιτισμό και την πολυπολιτισμική τους ταυτότητα. Η πόλη έχει για παράδειγμα μια δραστήρια κοινότητα 4.000 Εβραίων, ενώ ζουν και αρκετοί Αφροουρουγουανοί. Γενικότερα, ήταν «πολύχρωμη» πόλη από την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, όταν το 30% του πληθυσμού είχε γεννηθεί εκτός συνόρων.

Έφθασα στο Μοντεβιδέο των 2 εκατομμυρίων, σχεδόν ο μισός πληθυσμός της χώρας, ερχόμενος από Ασουνσιόν, έχοντας τελειώσει τον γύρο της Παραγουάης, δηλαδή από τη λιγότερο κοσμοπολίτικη πρωτεύουσα της Νότιας Αμερικής στην περισσότερο κοσμοπολίτικη, όπου οι μισοί έχουν ιταλικές ρίζες. Από το αεροδρόμιο έφθασα στην πόλη που ιδρύθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 1726 από τον κυβερνήτη του Μπουένος Άιρες, πόλης που θα γινόταν «ανταγωνίστριά» της, αφού πρώτα οι Ισπανοί έδιωξαν δύο χρόνια νωρίτερα τους Πορτογάλους. Ωστόσο, η πόλη κρατά το όνομα που της έδωσαν οι Πορτογάλοι αφού η παρουσία τους στην περιοχή χρονολογείται από τον 17ο αιώνα, όταν ίδρυσαν στην περιοχή την Κολόνια δελ Σακραμέντο. Το «Μοντεβιδέο», σύμφωνα με την επικρατούσα θεωρία, προέρχεται από την πορτογαλική φράση «Monte vide eu» που σημαίνει «βουνό βλέπω εγώ».

Υπάρχει και άλλη ετυμολόγηση που επιχειρεί να δώσει ισπανική ρίζα, αν και θεωρείται λιγότερο πιθανή. Ότι προέρχεται από το «Monte VI De Este a Oeste», που σημαίνει «Το 6ο βουνό από ανατολικά προς δυτικά», φράση που λέγεται πως την είχαν καταγράψει οι Ισπανοί ως τοποθεσία μιας πηγής πάνω στον χάρτη. Δύο καθοριστικοί παράγοντες που συνετέλεσαν στην άνθιση του Μοντεβιδέο ήταν οι στενές οικονομικές σχέσεις που ανέπτυξαν οι Ουρουγουανοί με τους Βρετανούς προκειμένου να παρακάμψουν τους εμπορικούς ελέγχους από Αργεντινούς και Βραζιλιάνους. Δέχθηκαν επιρροές των Βρετανών, οι οποίοι κατασκεύασαν μεταξύ 1867 και 1911 μεγάλο σιδηροδρομικό δίκτυο που συνέδεε την πόλη με την ύπαιθρο. Ο άλλος καθοριστικός παράγοντας ήταν οι μετανάστες που συνετέλεσαν και στην ανάπτυξη και στον πολιτισμό.

Πρωτεύουσα της λατινοαμερικανικής art deco

Η πολιτιστική άνθιση είναι εμφανής στην αρχιτεκτονική. Το Μοντεβιδέο είναι η πρωτεύουσα της λατινοαμερικανικής art deco. Η ροπή του πληθυσμού προς τον μοντερνισμό ήταν ένα από τα αποτελέσματα του διαχωρισμού Εκκλησίας - κράτους, de facto πριν το 1910 και τυπικώς το 1917, η οποία επέτρεψε γενίκευση της εκπαίδευσης, καλύτερες εργασιακές συνθήκες όπως το οκτάωρο, επιδόματα ανεργίας ήδη από το 1914 και γενικότερα τη δημιουργία κοινωνικού κράτους. Υπ' αυτές τις ιδανικές για την εποχή συνθήκες ανεγέρθηκαν πολλά κτήρια art deco. Τέτοια είναι το 12ώροφο Palacio Lapido του 1933 με τη χαρακτηριστική καμπυλωτή γωνία όπου στεγαζόταν η εφημερίδα «People’s Tribune» εκφράζοντας τις φιλελεύθερες απόψεις σε οικονομία και κοινωνία από το 1879 ώς το 1960. Όπως ακόμη το Palacio Rinaldi στη γωνία της Plaza Independencia, με τα πολυγωνικά μπαλκόνια, τους ψευδοπυργίσκους και την ανάγλυφη είσοδο. Ή το Palacio Piria στην Calle Treinta Tres 1334 με τα βιτρώ παράθυρα και τα γεωμετρικά σχέδια στο πάτωμα.

Ένα art deco εθνικό μνημείο

Το κτήριο που θαύμασα όσο λίγα, όχι μόνο στο Μοντεβιδέο αλλά και σε ολόκληρη τη Νότια Αμερική, ήταν το «Palacio Salvo» στη γωνία της λεωφόρου 18ης Ιουλίου και της Πλατείας Ανεξαρτησίας. Το ύψους 95 μέτρων κτήριο, που εγκαινιάστηκε στις 12 Οκτωβρίου 1928 και σχεδιάστηκε από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Μάριο Παλάντι, μου θύμισε αρκετά το «Palacio Barolo» που είχε κατασκευάσει ο ίδιος, πέντε χρόνια νωρίτερα, στο Μπουένος Άιρες, επίσης σε ύφος art deco εκλεκτικισμού, μόνο που αυτό εδώ, ως νεώτερο, ήταν αισθητά βελτιωμένο και περισσότερο τολμηρό σχεδιαστικά. Το 29όροφο εμβληματικό αυτό κτήριο, το οποίο χαρακτηρίστηκε το 1996 «Εθνικό Ιστορικό Μνημείο», προοριζόταν αρχικά για ξενοδοχείο, όμως τελικά στέγασε γραφεία και διαμερίσματα. Εκτός από art deco, συνδυάζει ακόμη αναφορές αναγεννησιακές, γοτθικές και νεοκλασικές. Παρ' όλα όμως αυτά τα στοιχεία, θυμίζει στο σχήμα πύραυλο που ετοιμάζεται να εκτοξευθεί.

Η Πύλη της Ακρόπολης

Αν το «Palacio Salvo» συμβολίζει την εποχή της ευμάρειας, την εποχή της αποικιοκρατίας συμβολίζει το «σήμα κατατεθέν» της πόλης, η Πύλη της Ακρόπολης, η «Puerta de la Ciudadela» ή απλώς «Ciudadela». Η πύλη αυτή ήταν η είσοδος στην Ciudad Vieja, το παλαιότερο τμήμα της πόλης, το οποίο είναι ακόμη ονομαστό για την έντονη νυχτερινή ζωή και την αγορά της, τη «Mercado del Puerto». Η πύλη ήταν μία από τις εισόδους των τειχών που χώριζε από το 1825 την οχυρωμένη πόλη από την ύπαιθρο και συναποτελεί, με την Plaza Independencia όπου οδηγεί και την Ciudad Vieja, την εμβληματική τριάδα του Μοντεβιδέο. Από εδώ πέρασα αρκετές φορές όσο έμεινα στην πόλη, καθώς δίπλα βρίσκονταν το ξενοδοχείο όπου είχα καταλύσει, εστιατόρια και καταστήματα με τουριστικά είδη.

Μια πολύχρωμη συνοικία

Μία από τις φημισμένες συνοικίες του Μοντεβιδέο είναι το "barrio (συνοικία / διαμέρισμα) Reus al Norte". Παλιά ήταν εβραϊκή γειτονιά, ενώ ακόμη σήμερα διατηρούν κατοικίες και καταστήματα Εβραίοι και γενικά πολλοί μικροαστοί. Ο λόγος όμως που έγινε γνωστή είναι ο σχεδιασμός και η αρχιτεκτονική της. Ο Ισπανός κατασκευαστής της Emillio Reus, από τον οποίον πήρε και την ονομασία της, συνέλαβε και υλοποίησε μια πρωτοποριακή για το τέλος του 19ου αιώνα ιδέα. Την κατασκευή μιας συνοικίας με έντονα στοιχεία αρχιτεκτονικού μοντερνισμού, με κατοικίες σε έντονα χρώματα και που να συνδυάζουν αρμονικά τον εσωτερικό με τον εξωτερικό χώρο.

Βόλτα στη ράμπλα

Το πιο υπέροχο μέρος για να περπατήσει κάποιος στο Μοντεβιδέο είναι αναμφίβολα η περίφημη ράμπλα του. Περιπατητές, δρομείς και ποδηλάτες γεμίζουν τη λεωφόρο πλάι στον Ρίο ντελ Πλάτα. Κατεβαίνοντας στη ράμπλα, απόγευμα Κυριακής, είχα την ευκαιρία να δω τους ήρεμους ρυθμούς και τη νωχελική ατμόσφαιρα που δίνουν μία από τις ωραιότερες εικόνες κάθε πόλης, με το Μοντεβιδέο να μην αποτελεί εξαίρεση.

Παιδιά έπαιζαν μπάλα στην πρασινάδα, ζευγάρια και οικογένειες περπατούσαν κρατώντας υπό μάλης θερμός που κρατούσε ζεστό το μάτε, το εθνικό αφέψημα Ουρουγουανών, Παραγουανών και Αργεντίνων, και πολλοί έβγαζαν βόλτα τον σκύλο. Καθώς βρισκόμασταν στην καρδιά του νοτιοαμερικανικού καλοκαιριού, η δροσιά που έφερνε ο αέρας από το ποτάμι στην πεντακάθαρη ράμπλα δημιουργούσε μια ακόμη ωραιότερη ατμόσφαιρα.

Στο θέατρο

Περπατώντας στην Παλιά Πόλη, από τα πρώτα κτήρια που πρόσεξα -θα ήταν άλλωστε αδύνατον να το προσπεράσει κάποιος αγνοώντας το αφού και βρίσκεται στην Plaza Independencia, που είναι το σημείο αναφοράς κάθε ξένου επισκέπτη, αλλά και τραβά τη ματιά του με την υπέροχη αρχιτεκτονική του με "αρχαιοελληνικό" αέτωμα και ψηλούς κορινθιακούς κίονες -που τα σχεδίασε ο Ιταλός αρχιτέκτονας Carlo Zucchi-, ήταν το Teatro Solís, ένα από τα ορόσημα του Μοντεβιδέο. Γενικότερα, τα δημιουργήματά του Zucchi, είτε καθεδρικοί είτε απλές εκκλησίες είτε μαυσωλεία είτε ακόμη και νεκροταφεία, σε Ουρουγουάη και Αργεντινή, είναι πραγματικά κοσμήματα. Το θέατρο εγκαινιάσθηκε το 1856 και η ξενάγηση που παρακολούθησα ήταν αρκετά κατατοπιστική.

Ουρουγουάη όμως δεν είναι μόνο το Μοντεβιδέο. Έτσι, πριν φύγω, έκλεισα εισιτήρια στον πολυτελή για τα δεδομένα πολλών χωρών σταθμό υπεραστικών λεωφορείων για την "αποικιακή" Κολόνια δελ Σακραμέντο και το θέρετρο της Πούντα ντελ Έστε με το εντονότερο night life της Νότιας Αμερικής.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL