Νέο μοντέλο πόλεων προτείνει η ατζέντα του ΟΗΕ, με διασύνδεση των αστικών με τις αγροτικές περιοχές προκειμένου να ανασχεθεί έως το 2050 η εντεινόμενη αστικοποίηση και να αποτραπεί ο κίνδυνος επισιτιστικής επισφάλειας λόγω της μαζικής μετανάστευσης, που συνοδεύεται από εγκατάλειψη της πρωτογενούς παραγωγής.
Στην πρόσφατη έκθεσή του το U.N. Habitat αξιοποιεί την έννοια της διασύνδεσης των αστικών με τις αγροτικές περιοχές. Θέτει, όμως, ως προϋπόθεση τον συγκροτημένο πολεοδομικό σχεδιασμό, που θα εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα του κατοικημένου περιβάλλοντος δεδομένης της μεγάλης κλίμακας που λαμβάνει η αστικοποίηση.
Στην έκθεση διαπιστώνεται ότι “η αστικοποίηση δημιουργεί νέες μορφές ανισότητας, που συνοδεύονται από μη βιωσιμότητα, πόλωση και αποκλίσεις ως προς την ανάπτυξη”. Παράλληλα εντοπίζονται σημαντικές αναντιστοιχίες σε επίπεδο βιοτικού επιπέδου και υποδομών μεταξύ των αστικών και αγροτικών περιοχών.
Ο προβληματισμός για το πώς θα είναι οι πόλεις το 2050 προκύπτει από την εντεινόμενη αστικοποίηση. “Σήμερα στις πόλεις κατοικεί το 54% του παγκόσμιου πληθυσμού και εκτιμάται ότι έως το 2050 ο αστικός πληθυσμός θα αντιστοιχεί στο 66% του συνολικού” αναφέρεται στην έκθεση του U.N. Habitat, που προειδοποιεί ότι “η μετακίνηση πληθυσμού από τις αγροτικές στις αστικές περιοχές με σκοπό τη βελτίωση της επιβίωσής του δημιουργεί επισφάλεια στην παραγωγή ειδών διατροφής”.
Η ερήμωση του αγροτικού χώρου
Ο κίνδυνος της διατροφικής επισφάλειας έχει επισημανθεί και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων και οφείλεται στη μετακίνηση των πληθυσμών κυρίως λόγω της κλιματικής αλλαγής. Ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες η μετακίνηση του πληθυσμού οφείλεται στις φυσικές καταστροφές που προκύπτουν από την κλιματική αλλαγή. Έτσι η πλειονότητα του πληθυσμού που μετακινείται κατευθύνεται στις αστικές περιοχές.
Ο κίνδυνος για διατροφική επισφάλεια οφείλεται στο ότι η πλειονότητα του μετακινούμενου πληθυσμού είναι ηλικίας έως 35 ετών. Έτσι ο αγροτικός πληθυσμός, ενδεής από τα νέα εργατικά χέρια, συρρικνώνεται και αυτό επηρεάζει την παραγωγή αγαθών για τη σίτιση, την αλυσίδα προμηθειών. Κι έτσι ο συνολικός πληθυσμός αργά ή γρήγορα θα πληγεί από τη διατροφική επισφάλεια.
Το brain drain
Στις ανεπτυγμένες χώρες, η τάση αστικοποίησης είναι παρόμοια με αυτή που παρατηρείται στις αναπτυσσόμενες, παρότι η δημογραφική ανάπτυξη εξελίσσεται με χαμηλότερους ρυθμούς. Σε αυτή την περίπτωση, οι άνθρωποι μετακινούνται προκειμένου να έχουν καλύτερες ευκαιρίες απασχόλησης, εκπαίδευσης, υπηρεσιών υγείας. Αυτό που αποτελεί μεγάλο πρόβλημα για τις αγροτικές περιοχές των ανεπτυγμένων χωρών είναι η φυγή των νέων, το λεγόμενο brain drain. Αυτή η τάση οδηγεί στην όξυνση των ανισοτήτων και τον εντονότερο διαχωρισμό των αστικών από τις αγροτικές περιοχές.
Εστιάζοντας στο ζήτημα της αστικοποίησης το U.N. Habitat παρατηρεί ότι “συχνά οι παρυφές των αστικών κέντρων επεκτείνονται ραγδαία και άναρχα. Και αντίστροφα οι μικρότερες πόλεις συρρικνώνονται λόγω της μετανάστευσης”. “Μολονότι οι αστικές περιοχές παρέχουν μια προοπτική για βελτίωση της διαβίωσης των ανθρώπων, ο χωροταξικός σχεδιασμός αδυνατεί να παρακολουθήσει τον ρυθμό της αστικοποίησης. Και την ίδια στιγμή η ανεύρεση οικονομικής στέγης τείνει να γίνει σπάνια” υπογραμμίζει.
Οι επιπτώσεις
Παράλληλα το U.N. Habitat επισημαίνει ότι “οι επιπτώσεις της αστικοποίησης και της κλιματικής αλλαγής συγκλίνουν και οδηγούν σε επικίνδυνες ατραπούς”. Εξηγεί, μάλιστα, ότι “ενώ οι πόλεις καλύπτουν λιγότερο από το 2% της επιφάνειας της Γης, αυτές απορροφούν το 78% της παραγόμενης ενέργειας και είναι υπεύθυνες για την έκκληση του 60%-80% των αερίων του θερμοκηπίου, όπως και για την παραγωγή του 50% των απορριμμάτων”.
Με αυτά τα δεδομένα το U.N. Habitat επαναδιατυπώνει την ανάγκη για χωροταξικό σχεδιασμό, που να ρυθμίζει τις επεκτάσεις των αστικών κέντρων ώστε οι πόλεις να είναι ανθεκτικές στην πληθυσμιακή πίεση. Αυτό προϋποθέτει τον σχεδιασμό για την παροχή βασικών υπηρεσιών, όπως η παροχή νερού, υγιεινής, διαχείρισης αποβλήτων, ενεργειακής επάρκειας και συγκοινωνιακού δικτύου.
Το πολυκεντρικό σύστημα πόλεων
Όμως το U.N. Habitat κάνει ένα βήμα παραπέρα. Μιλά για ολοκληρωμένο χωροταξικό σχεδιασμό και την ανάγκη “προώθησης των πολλαπλών πόλων ανάπτυξης μέσα σε ένα πολυκεντρικό σύστημα πόλεων, το οποίο να μπορεί να ενισχύσει την ανάπτυξη των μικρών και μεσαίου μεγέθους πόλεων, όπως και των αγροτικών περιοχών, και ταυτόχρονα να μειώσει την αστικοποίηση και την πίεση στις μεγάλες πόλεις”.
Παρατηρεί πως “οι αναδυόμενες τάσεις αποκαλύπτουν την κυκλική μετανάστευση του εργατικού δυναμικού των αστικών κέντρων, που καθημερινά μετακινούνται από αγροτικές περιοχές, όπου διαβιούν, για να εργαστούν στα αστικά κέντρα”. Όμως, όπως επισημαίνει, “αυτή η τάση αποφέρει κάποια οφέλη ως προς τη διακίνηση κεφαλαίων ή τη μεταφορά γνώσης, αλλά ενέχει πολλές προκλήσεις”.
Ουσιαστικά η κυκλική μετανάστευση ή ακόμη και η ημερήσια μετακίνηση πληθυσμού από τις αγροτικές περιοχές προς τις αστικές και το αντίστροφο δεν μπορούν ούτε να αμβλύνουν την πίεση στα αστικά κέντρα ούτε να ενισχύσουν την αγροτική παραγωγή.
Με αποκέντρωση
Έτσι το U.N. Habitat προκρίνει μια ενδιάμεση λύση και στη νέα ατζέντα εισάγει την έννοια της “αγροτικής αστικοποίησης” μέσα από ένα μοντέλο ενίσχυσης των μικρών και μεσαίου μεγέθους πόλεων μέσω της αποκέντρωσης των μεγάλων πόλεων. Αυτό το μοντέλο θα συνοδεύεται από την εδραίωση των αγροτικών κέντρων και των συναφών αγορών, που θα συνδέουν την αστικές με τις αγροτικές περιοχές. Σε αυτό το πλαίσιο το U.N. Habitat προτείνει η πολεοδομική νομοθεσία και οι κανονισμοί για τις χρήσεις γης να αλλάξουν προσανατολισμό, προκειμένου να μειώσουν τη χωρίς σχεδιασμό αστική επέκταση, η οποία οδηγεί στη συρρίκνωση της αγροτικής γης με αρνητικές επιπτώσεις για τα οικοσυστήματα.
Το παράδειγμα του Αμβούργου
“Η ενσωμάτωση των στρατηγικών χωροταξικού σχεδιασμού για τις γρήγορα αναπτυσσόμενες δευτερεύουσες πόλεις εντός του εθνικού θεσμικού πλαισίου μπορεί να βελτιώσει τον τρόπο ζωής των κατοίκων και να μειώσει την φτώχεια μεταξύ των αγροτικών και αστικών περιοχών” υποστηρίζει το U.N. Habitat.
Έτσι οι μικρές και μεσαίου μεγέθους πόλεις θα μπορούν να παίξουν έναν κρίσιμο ρόλο για τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης και σε μη αγροτικούς τομείς, με όρους ασφάλειας της διατροφικής αλυσίδας. “Αυτού του τύπου οι πόλεις θα λειτουργούν ως πύλες εισόδου για τα μεγαλύτερα (περιφερειακά, εθνικά) διεθνή δίκτυα προμήθειας αγαθών για τη διατροφή του πληθυσμού” επισημαίνει το U.N. Habitat παραπέμποντας στο μοντέλο ανάπτυξης του Αμβούργου.
Το U.N. Habitat εισάγει την ιδέα για “αστικές - αγροτικές συνδέσεις”, η οποία, ουσιαστικά, εδράζεται στις συμπληρωματικές λειτουργίες και ροές μεταξύ των αστικών και αγροτικών περιοχών διαφόρων μεγεθών, από τις μητροπολιτικές πόλεις έως τις μικρές και μεσαίου μεγέθους πόλεις, τις αγορές τους και τις υποδομές τους.
Εκτιμά, μάλιστα, ότι αυτή η σύνδεση και οι συνέργειες μεταξύ των αστικών και αγροτικών χώρων μπορούν να δημιουργήσουν την οικονομική δυναμική ώστε να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και σε αυτό μπορούν να συμβάλουν και τα δίκτυα των πολιτών.
