Αποκαλείται οικονομία διαμοιρασμού (sharing economy) και φιλοδοξεί να αλλάξει τη φύση της ίδιας της οικονομίας. "Δεν πρέπει να έχει κανείς στο μυαλό του πλούσιους που ανταλλάσσουν εξοχικά" έγραφε πρόσφατα η "Washington Post" για να υποστηρίξει πως η πραγματική δύναμη του συγκεκριμένου μοντέλου είναι το τι μπορεί να κάνει για τους φτωχούς. Τι άραγε;
"Μέχρι στιγμής, αν δεν μπορούσες ν’ αγοράσεις κάτι, απλώς δεν το χρησιμοποιούσες. Η οικονομία διαμοιρασμού θα μπορούσε ν’ αλλάξει αυτή τη δυναμική" σημειώνει το σχετικό άρθρο. Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές αγορές, όπου οι καταναλωτές αγοράζουν προϊόντα για να τα κάνουν δικά τους, οι συμμετέχοντες στην οικονομία διαμοιρασμού ανταλλάσσουν προϊόντα και υπηρεσίες χωρίς ενδιάμεσους με βασικό εργαλείο τους το Διαδίκτυο.
Ήταν όμως θέμα χρόνου τα δίκτυα ανταλλακτικής εργασίας να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του κεφαλαίου με αποτέλεσμα πολύ σύντομα να προκύψουν τα πρώτα "μεγαθήρια" του χώρου. Κάθε ένα από τα δεκάδες άρθρα που έχουν γραφτεί τα τελευταία χρόνια για το φαινόμενο δεν παραλείπει τρία βασικά ονόματα: την πλατφόρμα ενοικίασης διαμερισμάτων Airbnb, την Uber που μετατρέπει σε οδηγό ταξί όποιον επιθυμεί να διαθέσει γι’ αυτόν τον σκοπό το ιδιωτικό του όχημα και τη Lyft που δραστηριοποιείται στον ίδιο χώρο.
Την προηγούμενη εβδομάδα η οικονομία διαμοιρασμού ήλθε κάπως ανορθόδοξα στο προσκήνιο. Εξοργισμένοι από την τεράστια αύξηση της παράνομης ενοικίασης διαμερισμάτων στο ιστορικό κέντρο της πόλης τους, κάτοικοι της Βαρκελώνης βρήκαν έναν καινούργιο τρόπο να διαμαρτυρηθούν. Δύο οργανώσεις ακτιβιστών ενοικίασαν ένα διαμέρισμα μέσω της Airbnb και αμέσως κάλεσαν τις δημοτικές αρχές να το επιθεωρήσουν.
Οι επιθεωρητές του δήμου διαπίστωσαν ότι ο ιδιοκτήτης του διαμερίσματος -ο οποίος ενοικίαζε άλλα τέσσερα ακίνητα μέσω της πλατφόρμας- δεν διέθετε την απαιτούμενη άδεια για να νοικιάζει το διαμέρισμα. Για τον Ντανιέλ Πάρντο, εκπρόσωπο της οργάνωσης Ένωση Γειτόνων για τον Βιώσιμο Τουρισμό ήταν μία ακόμη απόδειξη "των βλαβερών συνεπειών της εξάπλωσης των τουριστικών διαμερισμάτων στην πόλη και της ασυλίας που απολαμβάνει η Airbnb".
Ο πολλαπλασιασμός των διαμερισμάτων αυτών σε έναν από τους πιο δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς του πλανήτη ανεβάζει στα ύψη τα ενοίκια για τους ντόπιους μετατρέποντας, από την άλλη, παραδοσιακές γειτονιές σε θεματικά πάρκα για τουρίστες, υποστηρίζει ο Πάρντο μιλώντας στην "El Pais". Κατά τον ίδιο η Airbnb είναι υπεύθυνη για αυτή την κατάσταση καθώς γνωρίζει ποιοι διαθέτουν τις αναγκαίες άδειες για ενοικίαση και ποιοι όχι, αλλά επιλέγει να μην κάνει την παραμικρή διάκριση προκειμένου να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της.
Η επιδρομή του real estate
Για τους ακτιβιστές κατά της αχαλίνωτης εμπορευματοποίησης των γειτονιών της Βαρκελώνης, η εταιρεία "υπερασπίζεται την οικονομία διαμοιρασμού τη στιγμή που είναι καθαρά κερδοσκοπική". Και δεν φαίνεται να έχουν άδικο αν κρίνουμε από την έκταση που έχει λάβει το φαινόμενο τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του δήμου της Βαρκελώνης, σχεδόν το 40% των 16.000 δωματίων που νοικιάζονται στους επισκέπτες της πόλης διατίθενται παράτυπα μέσω ιστοτόπων όπως η Airbnb.
Εύκολα κατανοεί κανείς ότι δεν πρόκειται για απλή ανταλλαγή διαμερισμάτων ανάμεσα σε τουρίστες, αλλά για την επιδρομή του real estate. Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι το ένα τρίτο των εσόδων της Airbnb προέρχεται από τις λεγόμενες "εμπορικές καταχωρίσεις" -διαμερίσματα που νοικιάζονται για περισσότερες από 180 μέρες τον χρόνο.
Το συγκεκριμένο ζήτημα προκαλεί σήμερα νομικό πονοκέφαλο στην εταιρεία καθώς πολλές πόλεις επιμένουν στη ρύθμιση της αγοράς ενοικίασης διαμερισμάτων. Στη Νέα Υόρκη, για παράδειγμα, η Airbnb αναγκάστηκε να διαγράψει από τους καταλόγους της χιλιάδες διαμερίσματα όταν διαπιστώθηκε ότι ανήκαν σε ιδιοκτήτες που νοίκιαζαν ταυτόχρονα περισσότερο από ένα από αυτά.
Το θέμα έφτασε την προηγούμενη εβδομάδα ακόμη και στο Ευρωκοινοβούλιο, με την επίτροπο για την Εσωτερική Αγορά, τη Βιομηχανία, την Επιχειρηματικότητα και τα ΜΜΕ Ε. Μπιενκόφσκα να απαντά σε επίκαιρη ερώτηση για τη ραγδαία ανάπτυξη της οικονομίας διαμοιρασμού στην Ευρώπη και την ανάγκη νομοθετικών παρεμβάσεων για τη θέσπιση ενιαίων κανόνων.
Το αχαρτογράφητο τοπίο και η απουσία ρυθμίσεων επιτρέπουν πάντως στην Airbnb να πολλαπλασιάζει διαρκώς τα κέρδη της. Πρόσφατες εκτιμήσεις ανέβαζαν τη χρηματιστηριακή αξία της εταιρείας του Σαν Φρανσίσκο σε 10 δισεκατομμύρια δολάρια και τα ετήσια κέρδη της σε 250 εκατομμύρια δολάρια. Περισσότερες από 10 εκατομμύρια διανυκτερεύσεις πραγματοποιούνται ετησίως μέσω των καταχωρίσεών της, ενώ το δίκτυο των διαμερισμάτων της έχει επεκταθεί πλέον σε 192 χώρες.
Με αυτά τα δεδομένα δεν προκαλεί εντύπωση η διαπίστωση του αμερικανικού οικονομικού περιοδικού "Fast Company" ότι πολύ σύντομα η Airbnb θα ξεπεράσει τα Intercontinental και Hilton και "θα γίνει η μεγαλύτερη αλυσίδα ξενοδοχείων στον κόσμο χωρίς να διαθέτει ούτε ένα ξενοδοχείο". Κάπως έτσι λοιπόν δημιουργείται ένας επιχειρηματικός κολοσσός στις πλάτες της συνεργατικής οικονομίας.
Οικονομία διαμοιρασμού, ανεξάρτητη εργασία
Το φαινόμενο αποκτά εντελώς διαφορετική διάσταση αν ιδωθεί σε συνδυασμό με μια άλλη πτυχή της "νέας οικονομίας". Περσινή έρευνα του ινστιτούτου McKinsey έδειξε ότι 162 εκατομμύρια άτομα στις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, κάτι που αντιπροσωπεύει το 20% με 30% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, δηλώνουν πλέον αυτοαπασχολούμενοι ή, σύμφωνα με την τρέχουσα ορολογία, επιλέγουν την "ανεξάρτητη εργασία".
Η έρευνα προσδιορίζει την "ανεξάρτητη εργασία" με βάση τρία κριτήρια: έναν μεγάλο βαθμό αυτονομίας, πληρωμή "με το κομμάτι" και μια σχέση περιορισμένης διάρκειας μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή. Κάτι δηλαδή σαν τους ταξιτζήδες της Uber ή τους μικροξενοδόχους της Airbnb.
Για τους συντάκτες της έρευνας το συγκεκριμένο μοντέλο έχει πολλαπλά οφέλη, από την αύξηση στη συμμετοχή της εργατικής δύναμης μέχρι και τον πολλαπλασιασμό των ωρών εργασίας. Ένα βασικό πλεονέκτημα που αναφέρεται είναι και η δημιουργία νέων επιχειρήσεων καινοτομίας (start-ups) που θα μπορούν να βασιστούν στο φθηνό εργατικό δυναμικό απαλλαγμένες από το "φορτίο" των εργαζομένων πλήρους απασχόλησης.
Είναι οι γνωστοί "απασχολήσιμοι", που τελικά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της οικονομίας διαμοιρασμού. Χωρίς επίδομα ανεργίας, ασφάλιση, ωράριο ή έστω την εγγύηση ότι η εργασία τους θα αμειφθεί. Η νέα οικονομία οφείλεται τελικά σε έναν παλιό νόμο, εκείνον της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους.
Αναζητώντας διαρκώς νέους τρόπους εκμετάλλευσης ο καπιταλισμός σχετικοποιεί όλο και περισσότερο την εργασία σπρώχνοντας τους εργαζόμενους σε μια ανελέητη κούρσα προς τα κάτω. Και το οξύμωρο είναι ότι το φαινόμενο αφορά περισσότερο το νεανικό κοινό που σήμερα ταξιδεύει στον κόσμο χρησιμοποιώντας τις υπηρεσίες εταιρειών όπως η Airbnb. Σύμφωνα με την έρευνα της McKinsey, οι μισοί νέοι κάτω των 25 ετών στις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση που δηλώνουν εργαζόμενοι απασχολούνται με κάποια μορφή "ανεξάρτητης εργασίας".
