Οι στατιστικές που αποτυπώνουν τις οικονομικές και εισοδηματικές ανισότητες στον κόσμο προσμετρούν πάντα -και μόνον- το εισόδημα και τον πλούτο που "βλέπουν" οι φορολογικές αρχές, δηλαδή ό,τι είναι δηλωμένο. Πόσο όμως μεγαλύτερες και βαθύτερες θα ήταν αυτές οι ανισότητες αν υπολογίζονταν κι εκείνα που δεν δηλώνονται ή δεν έχουν δηλωθεί ποτέ;
Οι πρόσφατες διαρροές απ' τους ανά τον κόσμο φορολογικούς παραδείσους υποδηλώνουν ότι το χάσμα μεταξύ των υπερπλούσιων και του υπόλοιπου κόσμου, του "99%" όπως αποκαλείται πλέον, είναι ακόμη μεγαλύτερο απ' ό,τι νομίζαμε μέχρι πρότινος, όπως δείχνει τελευταία μελέτη, την οποία υπογράφουν τρεις ακαδημαϊκοί, η Ανέτ Αλσταντσέρ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Νορβηγίας, ο Νιλς Γιόχανσεν, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, και ο Γκάμπριελ Ζούκμαν, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια.
Μέχρι σήμερα δεν είχαν γίνει προσπάθειες για συστηματική καταγραφή της παγκόσμιας φοροδιαφυγής και ο λόγος γι’ αυτό είναι απλός: η έλλειψη αναλυτικών πληροφοριών για το ποιοι και πόσοι είναι αυτοί που κρύβουν τον πλούτο τους από το φορολογικό σύστημα. Η βασική πηγή δεδομένων που χρησιμοποιείται στις πλούσιες χώρες για τη μελέτη της φοροδιαφυγής, είναι οι τυχαίοι έλεγχοι.
Όμως με την μέθοδο αυτή δεν καταγράφεται η φοροδιαφυγή των πολύ πλούσιων διότι αφενός πολύ λίγοι από αυτούς ελέγχονται, αφετέρου οι τυχαίοι έλεγχοι είναι αδύνατον να εντοπίσουν περίπλοκες μορφές ή μηχανισμούς φοροδιαφυγής στους οποίους εμπλέκονται υπεράκτιες εταιρίες - κελύφη και δίκτυα κρυφών λογαριασμών.
Οι τρεις ερευνητές που υπογράφουν την έρευνα, τα βασικά συμπεράσματα της οποίας δημοσίευσε χθες η “Guardian”, χρησιμοποίησαν και ανέλυσαν δεδομένα από τη γνωστή λίστα Φαλτσιανί (του Γαλλοϊταλού τραπεζικού πληροφοριοδότη), η οποία περιλαμβάνει τα πλήρη εσωτερικά αρχεία άνω των 30.000 πελατών της HSBC Ελβετίας την περίοδο 2006-07. Εκείνη την εποχή η τράπεζα ήταν ένας από τους σημαντικούς παίκτες στη βιομηχανία διαχείρισης υπεράκτιου πλούτου έχοντας στο χαρτοφυλάκιό της περιουσιακά στοιχεία 118,4 δισ. δολαρίων, περίπου δηλαδή το 4% όλου του ξένου πλούτου που διαχειρίζονταν οι ελβετικές τράπεζες.
Στην κορυφή της πυραμίδας
Η συγκεκριμένη διαρροή θεωρείται από τους αναλυτές ως μια μοναδική πηγή πληροφοριών για τη μελέτη της μεγάλης φοροδιαφυγής καθώς, κατά κάποιον τρόπο, αποτελεί ένα τυχαίο στιγμιότυπο της λειτουργίας της όλης "μηχανής" περιλαμβάνοντας παράλληλα ένα μεγάλο και, σύμφωνα με τα στοιχεία, αντιπροσωπευτικό δείγμα του πελατολογίου της.
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν επίσης στοιχεία από τα περιβόητα Panama Papers, τα ντοκουμέντα που αποκάλυψε πέρυσι η Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων με τις ταυτότητες των μετόχων μιας σειράς εταιρειών - κελύφη τις οποίες είχε συστήσει, ήδη από τη δεκαετία του 1970, για λογαριασμό υπερπλούσιων πελατών της, η παναμαϊκή δικηγορική εταιρεία Mossack Fonseca.
Τα στοιχεία των Panama Papers χαρακτηρίζονται πάντως από ένα σημαντικό μειονέκτημα: δεν επιτρέπουν να εκτιμηθεί το ύψος των φόρων που γλίτωσαν οι ιδιοκτήτες των offshore καθώς δεν είναι παράνομο στον Παναμά, όπως και αλλού στον κόσμο, να διαθέτει κανείς εξωχώρια εταιρεία.
Οι τρεις ακαδημαϊκοί συνδύασαν στοιχεία από τυχαίους φορολογικούς ελέγχους με τις νέες αυτές πηγές πληροφοριών εστιάζοντας την ανάλυσή τους σε τρεις μόλις χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά, οι οποίες μάλιστα δεν έχουν ιδιαίτερη... παράδοση στο "σπορ" της φοροδιαφυγής: Δανία, Νορβηγία και Σουηδία. Παρ' όλα αυτά, τα ευρήματα της έρευνας είναι εντυπωσιακά:
Όσο ψηλότερα ανεβαίνει κανείς στην πυραμίδα του πλούτου τόσο πιθανότερο είναι να αποκρύπτει περιουσιακά στοιχεία. Τα σκανδιναβικά νοικοκυριά που αντιπροσωπεύουν το 0,01% της κορυφής της πυραμίδας του πλούτου -οι υπερπλούσιοι δηλαδή, που κατέχουν περισσότερα από 40 εκατομμύρια δολάρια ο καθένας- είναι 250 φορές πιθανότερο από τον μέσο όρο να αποκρύπτουν περιουσιακά στοιχεία!
Επιπλέον οι υπερπλούσιοι πελάτες της HSBC διέθεταν σημαντικά περισσότερο πλούτο στους λογαριασμούς τους σε σχέση με τους υπόλοιπους της ίδιας τράπεζας, έτσι, παρ' όλο που ήταν πολύ λιγότεροι αριθμητικά, κατείχαν περίπου το μισό όλου του πλούτου που αποκρύπτονταν μέσω της συγκεκριμένης τράπεζας.
Αλλαγή εικόνας
Οι ερευνητές διευκρινίζουν ότι αυτό το μοτίβο δεν αφορά ειδικά τους πελάτες της HSBC ή εκείνους που περιλαμβάνονται στις λίστες των Panama Papers. Και εξηγούν: Τα τελευταία χρόνια χιλιάδες Νορβηγοί και Σουηδοί αποκάλυψαν εθελοντικώς κρυφά περιουσιακά στοιχεία τους στο πλαίσιο χορήγησης φορολογικής αμνηστίας. Διαπιστώθηκε λοιπόν άλλη μια φορά ότι οι υπερπλούσιοι κατείχαν το ήμισυ του συνολικού πλούτου που ήταν κρυμμένος στους υπεράκτιους φοροπαραδείσους.
Τα νέα αυτά στοιχεία αλλάζουν την εικόνα που είχαμε έως τώρα για το μέγεθος των ανισοτήτων. Για εκείνους που βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας, το χάσμα που τους χωρίζει από τους υπόλοιπους είναι πολύ μεγαλύτερο απ' ό,τι νομίζαμε μέχρι χθες.
Στη Νορβηγία π.χ., όπου τα διαθέσιμα στοιχεία είναι ιδιαίτερα λεπτομερή, οι υπερπλούσιοι φαίνεται να είναι κατά 30% πλουσιότεροι σε σχέση με τις προηγούμενες εκτιμήσεις αν συνυπολογιστεί στα περιουσιακά στοιχεία τους και όλος ο πλούτος που είναι κρυμμένος στους φορολογικούς παραδείσους. Έτσι, υπό το φως των νέων στοιχείων, το μερίδιο του πλούτου που ανήκει στο ανώτερο 0,1% των Σκανδιναβών αυξάνεται από 8% ως 10%.
Με δεδομένο ότι οι σκανδιναβικές χώρες δεν "διακρίνονται" για τις επιδόσεις τους στη φοροδιαφυγή και οι πολίτες τους τείνουν να αποκρύπτουν συνολικά λίγο πλούτο, τα αποτελέσματα της έρευνας είναι πιθανόν να είναι πολύ διαφορετικά σε χώρες που δεν διαθέτουν εξελιγμένα φορολογικά συστήματα ή που οι ηγεσίες τους δεν έχουν την πολιτική βούληση να χτυπήσουν τη φοροδιαφυγή.
Τα αποτελέσματα υπογραμμίζουν μια βασική αλήθεια, επισημαίνουν εν είδει συμπεράσματος οι συντάκτες της έρευνας: Σ' έναν κόσμο όπου ο πλούτος είναι παγκοσμιοποιημένος και όπου μια μεγάλη βιομηχανία ειδικεύεται στο να βοηθά τους υπερπλούσιους να αποφεύγουν, και μερικές φορές να διαφεύγουν, της υποχρέωσής τους να καταβάλλουν φόρους, η ικανότητά μας να παρακολουθούμε τις μεγάλες περιουσίες και να τις φορολογούμε κατάλληλα συνεχίζει να αντιμετωπίζει μεγάλες προκλήσεις.
