Εμίρηδες (και πολλοί “κακομοίρηδες” -υπηρέτριες και οικοδόμοι - χωρίς κελεμπίες) πετρέλαια, χρήμα, παλάτια, μπίζνες, χρυσά ρολόγια, Ρολς Ρόις και προπάντων... πίστη στον Μεγαλοδύναμο. Έρημος στρωμένη με... γκαζόν, φουτουριστικοί ουρανοξύστες, “μωλλ” με τεχνητό κλίμα, χρυσαφικά με το κιλό, γούνες για τον... βαρύ χειμώνα, πολυτέλεια ανακατεμένη με την άμμο...
Ο αραβικός κόσμος - εκείνος που δεν βρίσκεται στη δύσμοιρη πολιορκημένη Γάζα ή την κατεχόμενη Παλαιστίνη της Δυτικής Όχθης με τα φτωχόσπιτα από τσιμεντόλιθους, ούτε στη σπαρασσόμενη απ' τους πολέμους και τις αρρώστιες Υεμένη, τη διαλυμένη Συρία και το αιματοβαμμένο Ιράκ του τυχοδιωκτικού αμερικανικού ιμπεριαλισμού, διαθέτει ακόμα κάτι από τον εξωτισμό των παραμυθιών της ερήμου με τις "χίλιες και μια νύχτες", τους καβαλάρηδες πρίγκιπες και τα εκπαιδευμένα, παντός είδους... κυνηγετικά “γεράκια” τους.
Αλλά όπως και στα παραμύθια έτσι και στον πραγματικό κόσμο ενίοτε προκύπτουν κόντρες, μίση και έχθρες, ακόμα κι εκεί που το χρήμα ρέει άφθονο. Η τελευταία κρίση στον Περσικό με “τραγικό ήρωα” το πάμπλουτο εμιράτο του Κατάρ- των μόλις 300.000 Καταριανών και των 2,3 εκατομμυρίων μεταναστών- και κορυφαία του “χορού” τη Σαουδική Αραβία, τον πανίσχυρο πολιτικο-στρατιωτικό και ενεργειακό ηγεμόνα της περιοχής, μοιάζει να είναι μια από εκείνες τις αραβικές “αδελφοκτονίες” που συχνά-πυκνά διαπράττονται στη μεσανατολική κινούμενη άμμο...
Από τον σουλτάνο στους εμίρηδες
Κατάρ... Μια λωρίδα ερημικής γης, απόληξη της στεριάς στο μέσον, περίπου, του Περσικού Κόλπου, απ' την πλευρά της Σαουδικής Αραβίας. Μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πέρασε το 1916 στους Βρετανούς αποικιοκράτες. Φεύγοντας κι αυτοί, το 1971, άφησαν τα κλειδιά στην τοπική δυναστεία των Αλ Θάνι. Πατέρας του έθνους, άλλωστε, θεωρείται ο σεΐχης Γιασίμ μπιν Μοχάμεντ Αλ Θάνι, ηγετική φυσιογνωμία του αγώνα των ντόπιων φυλών κατά του Οθωμανικού ζυγού στα τέλη του 19ου αιώνα. Λέγεται ότι ο σοφός σεΐχης είχε 19 παιδιά, όλα αγόρια!
Το 1892 παραιτείται από καϊμακάμης της καταριανής χερσονήσου και σταματά να πληρώνει φόρους στους Τούρκους, προκαλώντας την οργή τους. Την επόμενη χρονιά ο σουλτάνος στέλνει στρατό για να καταπνίξει την εξέγερση του σεΐχη που στο μεταξύ είχε καταφέρει να συνενώσει υπό την ηγεσία του τις τοπικές φυλές. Η αποφασιστική μάχη θα δοθεί τον Μάρτιο του 1893 στο φρούριο Αλ Ουαζμπάχ, 16 χιλιόμετρα δυτικά της Ντόχα. Οι δυνάμεις του Αλ Θάνι κατατροπώνουν τους Τούρκους, και το Κατάρ κερδίζει την αυτονομία του. Ο σουλτάνος αναγκάζεται να υπογράψει ειρήνη με το “φτωχό” εμιράτο των νομάδων καμηλιέρηδων και των ξένων αλιέων μαργαριταριών, που μερικές δεκαετίες αργότερα έμελλε να αποδειχθεί ένα από τα μεγαλύτερα ενεργειακά χρυσωρυχεία του πλανήτη...
Τον Ιούνιο του 2013 ο Ταμίμ Μπιν Χαμάντ Αλ Θάνι αναλαμβάνει εμίρης κληρονομώντας την εξουσία από τον πατέρα του. Υπόσχεται ότι θα έχει προκηρύξει τις πρώτες βουλευτικές εκλογές στη χώρα έως το τέλος του έτους, ωστόσο η μετάβαση στον κοινοβουλευτισμό παίρνει για μια ακόμα φορά... αναβολή, για τουλάχιστον ως το 2019. Όπως χαρακτηριστικά γράφει -μάλλον μεταξύ σοβαρού και αστείου- ο άγνωστος “εγκυκλοπαιδιστής” του Wikipedia, το αν η χώρα μπορεί να θεωρηθεί συνταγματική ή απόλυτη μοναρχία, είναι καθαρά ζήτημα γνώμης... Σημειωτέον ότι η σαρία αποτελεί τη βάση του δικαίου και της νομοθεσίας του εμιράτου ενώ επιτρέπεται η πολυγαμία.
Η περασμένη Δευτέρα δεν ξημέρωσε όπως κάθε μέρα στο εμιράτο. Κόσμος άρχισε να συρρέει από νωρίς στα σούπερ μάρκετ, τα ράφια των οποίων άδειασαν γρήγορα από τρόφιμα, κυρίως όμως από εμφιαλωμένο νερό. Είναι το πολυτιμότερο αγαθό στη χώρα. Το Κατάρ μπορεί να “κάθεται” πάνω στο μεγαλύτερο απόθεμα φυσικού αερίου του πλανήτη, αλλά οι υδάτινοι πόροι του είναι ελάχιστοι και σχεδόν εξαντλημένοι.
Η υπερκατανάλωση, αποτέλεσμα της ραγδαίας αστικοποίησης και της χαοτικής τουριστικής επέκτασης με πισίνες και υδάτινα πάρκα μέσα στην έρημο, οδήγησε μοιραία στην υπερεκμετάλλευση των -έτσι κι αλλιώς- περιορισμένων υπόγειων αποθεμάτων. Η χώρα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά κατανάλωσης νερού στον κόσμο με περίπου 430 λίτρα ημερησίως για ένα μέσο νοικοκυριό. Το αφαλατωμένο νερό καλύπτει τουλάχιστον το 50% της ζήτησης, τα υπόγεια αποθέματα το 36% και τα ανακυκλωμένα λύματα συμπληρώνουν το υπόλοιπο 14%. Προφανώς, ένα μπουκαλάκι νερό σ' αυτές τις συνθήκες αξίζει πολλά.
Εκτός από τον συνωστισμό στα σούπερ μάρκετ, εμφανίστηκαν κάποιες ουρές και στα ATMs αλλά και στα γκισέ της Qatar Airways, μιας από τις μεγαλύτερες διεθνείς ανερχόμενες αεροπορικές εταιρείες. Τα νέα είχαν διαδοθεί από τα χαράματα, φουντώνοντας τις ανησυχίες του κόσμου.
Η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, η Υεμένη και η Αίγυπτος αποφάσισαν να κάνουν ένα... “μικρό διάλειμμα” -μέχρι νεωτέρας...- στις σχέσεις τους με το εμιράτο προχωρώντας σε μια πρωτοφανή κίνηση πλήρους διπλωματικού και οικονομικού αποκλεισμού του, σφραγίζοντας χερσαίες και θαλάσσιες διόδους, κλείνοντας τον εναέριο χώρο τους στις πτήσεις από την Ντόχα -όπως και τα κατά τόπους γραφεία της Qatar Airways- και διατάζοντας τους Καταριανούς υπηκόους να τα μαζέψουν και να φύγουν για την πατρίδα τους.
Τι συνέβη όμως; Τι μεσολάβησε; Πώς προέκυψε αυτή η ατμόσφαιρα πολέμου ανάμεσα σε “αδελφές” χώρες, όπως αρέσκονται να αποκαλούν οι Άραβες τα εθνικά κράτη τους, αυτά που αναδύθηκαν μέσα από τα ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την παρακμή της αποικιοκρατίας;
Το Κατάρ, έχει διαδραματίσει τον τελευταίο καιρό έναν δυσανάλογα μεγάλο ρόλο στην παγκόσμια σκηνή σε σχέση με το μέγεθός του, με “πλάτες” φυσικά τον τεράστιο πλούτο του από το πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Η βασική "αφήγηση" λέει ότι έχει μπει στο μάτι της Σαουδικής Αραβίας διότι οι Καταριανοί χρόνια τώρα υποστηρίζουν τρομοκρατικές ομάδες και παραείναι φιλικοί με το "απέναντι" Ιράν, τον “θανάσιμο” περιφερειακό αντίπαλο του βασιλείου των Ιμπν Σαούντ.
Στην αιφνιδιαστική κίνηση των “πέντε” προσχώρησαν κι άλλες, μικρότερης εμβέλειας, μουσουλμανικές χώρες όπως οι Μαλβίδες, όχι όμως όλες της αραβικής χερσονήσου (βλ. Ομάν και Κουβέιτ). Η αντιπαλότητα έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο που οι αρχές των αυταρχικών μοναρχιών προειδοποιούν όσους εκφράζονται στο... Facebook υπέρ του Κατάρ και κατά των άλλων αραβικών χωρών που υιοθέτησαν τα μέτρα αποκλεισμού του εμιράτου ότι κινδυνεύουν να καταδικαστούν σε ποινές κάθειρξης έως 15 χρόνων (!) και χρηματικό πρόστιμο σχεδόν 121.000 ευρώ...
Πίσω από τις λέξεις
Τα καθεστώτα του Ριάντ και του Αμπού Ντάμπι είναι εξοργισμένα με την Ντόχα, θεωρώντας ότι το καταριανό εμιράτο ασκεί μια αδίστακτη, ακτιβιστική εξωτερική πολιτική. Σ' αντίθεση με το γειτονικό, και επίσης μικρό, Μπαχρέιν, το οποίο γενικά στοιχίζεται πίσω από τους Σαουδάραβες, το Κατάρ θέλει να παίζει το δικό του “παιχνίδι” μακριά απ’ την κοινή γραμμή των υπόλοιπων πέντε αραβικών μοναρχιών - μελών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου. Χρησιμοποιεί, λένε, τα γεμάτα θησαυροφυλάκιά του για να διευρύνει και να επεκτείνει την πολιτική και διπλωματική επιρροή του.
Είναι αλήθεια ότι μετά το ξέσπασμα των εξεγέρσεων της Αραβικής Άνοιξης, το Κατάρ ευθυγραμμίστηκε με τα ισλαμιστικά πολιτικά κινήματα, όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο. Μεγάλο μέρος της οργής των γειτόνων του οφείλεται στο ότι το χρηματοδοτούμενο από την καταριανή κυβέρνηση δίκτυο του Al Jazeera (απαγορευμένο πλέον στην Αίγυπτο) φέρεται να “υπερασπίστηκε” -για την ακρίβεια, εστίασε- στις λαϊκές εξεγέρσεις που συγκλόνισαν τον αραβικό κόσμο στις αρχές της δεκαετίας. Το Κατάρ ήταν επίσης από τους πιο δραστήριους υποστηρικτές των ισλαμιστών μαχητών στις εξεγέρσεις στη Συρία και τη Λιβύη. Σε μια περιοχή του κόσμου που κυβερνάται από κοσμικούς αυτοκράτορες ή απρόσβλητους βασιλείς, οι Καταριανοί φαίνεται πως είδαν στις αραβικές εξεγέρσεις τη χρυσή ευκαιρία για να αναδειχθούν και να καθιερωθούν σε παράγοντες εξελίξεων, παρά για να προωθήσουν τη δημοκρατική ατζέντα, που -ούτως ή άλλως- είναι "άγνωστη" και στη χώρα τους.
Οι επικριτές των εμίρηδων επιμένουν ότι η Ντόχα “απέτυχε” να χαλιναγωγήσει την υποστήριξή της προς τις διάφορες ισλαμιστικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένης της παλαιστινιακής Χαμάς και της κύριας οργάνωσης της Αλ Κάιντα στη Συρία. Οι Καταριανοί κατηγορούνται ακόμα ότι υποστηρίζουν τους αντάρτες Χούτι στην Υεμένη, ένας ισχυρισμός που προκαλεί αμηχανία, δεδομένου ότι μέχρι πρότινος το Κατάρ συμμετείχε στην καθοδηγούμενη από τη Σαουδική Αραβία στρατιωτική εκστρατεία κατά των υποστηριζόμενων από το Ιράν Χούτι.
Ο Άραβας αναλυτής Χασάν Χασάν εξηγεί πώς έχουν τα πράγματα: “Ένα νέο γεωπολιτικό σκηνικό αναδύθηκε στη Μέση Ανατολή μετά τις αραβικές εξεγέρσεις του 2011. Σε μεγάλο βαθμό παραμένει παραγνωρισμένο μέχρι σήμερα, παρόλο που πολλά από τα δεινά της περιοχής μπορούν να εξηγηθούν καλύτερα στο πλαίσιο αυτού, αντί της παραδοσιακής αντιπαλότητας μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν ή της σεχταριστικής σύγκρουσης ανάμεσα σε σιίτες και σουνίτες. Οι χώρες της περιοχής μπορούν να χωριστούν σήμερα σε δύο στρατόπεδα: αυτό που επιδιώκει να προωθήσει τα εκτός συνόρων συμφέροντά του μέσω της υποστήριξης των ισλαμιστών και εκείνο που η εξωτερική πολιτική του καθοδηγείται από την αντίθεσή του στην άνοδο αυτών”.
Υπάρχει πάντως μια μεγάλη παραδοξότητα στην όλη υπόθεση (αλλά το παράδοξο αποτελεί συστατικό στοιχείο του αραβικού κόσμου). Η Σαουδική Αραβία και, σε μικρότερο βαθμό, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, από τους πλέον διαπρύσιους υποστηρικτές της απομόνωσης του Κατάρ, υποστηρίζουν και τα ίδια διάφορες ομάδες ανταρτών και ισλαμιστικές παρατάξεις στις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, οι δύο χώρες αντιτάχθηκαν στην άνοδο του πολιτικού Ισλάμ στην Αίγυπτο συντασσόμενες ξεκάθαρα στο πλευρό τον στρατηγού Αλ Σίσι, ο οποίος ανέτρεψε την εκλεγμένη κυβέρνηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας προχωρώντας σε γενικευμένη καταστολή κατά των ισλαμιστών.
Follow the money
Πέραν όλων αυτών, μια άλλη "αφήγηση" για τα αιτία της κόντρας, πιο οικεία στους ρεαλιστές, διαθέτει επίσης πολλά στοιχεία αλήθειας: ο άγριος ανταγωνισμός για τα ενεργειακά αποθέματα της αραβικής χερσονήσου. Ουσιαστικά, η επιχείρηση απομόνωσης του Κατάρ από τη Σαουδική Αραβία δεν είναι καινούργια, χρονολογείται από το 1995. Ήταν η χρονιά που ο πατέρας του νυν εμίρη της Ντόχα, ο Χαμάντ μπιν Χαλίφα Αλ Θάνι, ανέτρεψε με αναίμακτο πραξικόπημα τον φιλο-σαουδάραβα πατέρα του (παππού του σημερινού, δηλαδή) Χαλίφα μπιν Χαμάντ Αλ Θάνι με την υποστήριξη της οικογένειας, ενώ ο τελευταίος παραθέριζε στην Ελβετία. Ήταν επίσης η χρονιά που το μικρό εμιράτο έκανε την πρώτη του εξαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου, προερχόμενου από το μεγαλύτερο κοίτασμα του κόσμου, το υπεράκτιο “βόρειο οικόπεδο” το οποίο εκμεταλλεύονται τόσο το Ιράν όσο και η Σαουδική Αραβία.
Ο πλούτος που άρχισε να εισρέει στα κρατικά ταμεία τα επόμενα χρόνια μεταμόρφωσε την άλλοτε ερημική χερσόνησο όχι μόνον στο πλουσιότερο έθνος του κόσμου -με κατά κεφαλήν ΑΕΠ σχεδόν στα 130.000 δολάρια- αλλά και στον μεγαλύτερο εξαγωγέα υγροποιημένου φυσικού αερίου της υφηλίου. Σε μια εποχή που οι γείτονές του εμιράτου θεωρούσαν το αέριο άνευ αξίας, χρήσιμο κυρίως για την ενίσχυση της πίεσης στα πηγάδια, ώστε να αυξηθεί ο ρυθμός άντλησης του αργού, η επιλογή των Καταριανών να εστιάσουν σ' αυτό αντί του πετρελαίου, τους επέτρεψε να αποκτήσουν αυτονομία στο Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (Σ. Αραβία, Ομάν, ΗΑΕ, Μπαχρέιν, Κουβέιτ) και να απαλλαγούν από την ντε φάκτο ηγεμονία της Σαουδικής Αραβίας. Η παραγωγή φυσικού αερίου του Κατάρ είναι ανεξάρτητη από τις ποσοστώσεις που τυπικά ή ατύπως καθορίζει ο ΟΠΕΚ, το παντοδύναμο πετρελαϊκό καρτέλ όπου επίσης κυριαρχούν οι Σαουδάραβες. Είναι χαρακτηριστικό ότι την ώρα που η κυβέρνηση του Ριάντ έκλεινε τα σύνορα με το Κατάρ, “υπενθύμιζε” στους Καταριανούς ότι αποτελούν “προέκταση των αδελφών τους στο (σαουδαραβικό) Βασίλειο”... Οι αναλυτές υπενθυμίζουν ότι το Κατάρ ήταν μια μορφή κρατικής οντότητας, υποτελούς ουσιαστικά στους Σαουδάραβες, που χρησιμοποίησε την αυτονομία που του χάρισε ο πλούτος του φυσικού αερίου για να διεκδικήσει ανεξάρτητο ρόλο για τον εαυτό του. Έτσι, οι ντόπιοι εμίρηδες χειραφετήθηκαν από την πανίσχυρη δυναστεία των Σαούντ και δημιούργησαν το δικό τους "δίκτυο" δεσμών με τους μεγάλους παγκόσμιους παίκτες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και της Ρωσίας, αλλά και του "απέναντι" σιιτικού Ιράν. Το κρατικό επενδυτικό ταμείο του εμιράτου συμφώνησε πέρυσι να επενδύσει 2,7 δισ. δολάρια στην κρατική πετρελαϊκή εταιρεία της Ρωσίας, Rosneft.
Οι Καταριανοί παίζουν επίσης σκληρά στο "γήπεδο" των αγωγών, επιλέγοντας να αφήσουν τη χώρα τους εκτός του δικτύου που διασυνδέει τις αγορές των γειτόνων τους, κι αυτό σε μια εποχή που η ζήτηση για φυσικό αέριο για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αυξάνεται σταθερά στα κράτη του Περσικού. Ο μοναδικός αγωγός που συνδέει το κοίτασμα του "βόρειου οικοπέδου" με τα δίκτυα των ΗΑΕ και του Ομάν, φαίνεται να υπολειτουργεί, στο μισό ώς τα δύο τρίτα της δυναμικότητάς του, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής συνεχίζει να εξάγεται στις αγορές της Ασίας και της Ευρώπης. Ο στόχος δεν είναι άλλος από την προάσπιση της αυτονομίας του εμιράτου στη διάθεση του φυσικού πλούτου του.
Πρόκειται για "έργο" του νυν Αλ Θάνι, τον οποίο προσπάθησαν να ανατρέψουν το 1996 με πραξικόπημα. Στη δίκη των υπαιτίων που έγινε το 2000, υψηλόβαθμοι Καταριανοί αξιωματούχοι κατήγγειλαν ότι πίσω από την απόπειρα βρισκόταν το Μπαχρέιν έχοντας τη συγκατάθεση των Σαουδαράβων...
Είναι δύσκολο να προβλέψουμε ποια μπορεί να είναι η συνέχεια και η έκβαση της κόντρας. Οι "συνιστώσες" είναι πολλές και το στοιχείο του απρόβλεπτου υφίσταται. Το Κατάρ έχει τεράστια συναλλαγματικά αποθέματα, παραμένει ενεργειακός εταίρος-κλειδί της Ρωσίας και της Κίνας και "παίζει" με την Τουρκία και τον Ερντογάν. Οι Σαουδάραβες και οι σύμμαχοί τους, μπορεί σύντομα να διαπιστώσουν ότι η απομόνωσή του δεν θα είναι εύκολο κατόρθωμα. Κι αν επιμείνουν, είναι πολύ πιθανόν η κατάσταση να γυρίσει μπούμερανγκ γι αυτούς. Το Κατάρ ίσως πέσει ολοκληρωτικά στην αγκαλιά του Ερντογάν ή -ακόμα "χειρότερα"- της Τεχεράνης...
