“Δημοκρατία του μεσονυχτίου”, “Η Τουρκία μπροστά στην άβυσσο”, “Στην παγίδα του Ερντογάν”, “Ένας σουλτάνος δεν χωράει στην Ευρώπη” ήταν κάποιοι από τους τίτλους ελληνικών και ξένων εφημερίδων την επαύριον του τουρκικού δημοψηφίσματος. Το αποτέλεσμα ήταν τόσο οριακό -και το προεκλογικό κλίμα τόσο ασφυκτικό- ώστε εύλογα η πρώτη σκέψη ήταν ότι έγινε νοθεία, όπως άλλωστε κατήγγειλε και η τουρκική αντιπολίτευση. Και το γεγονός ότι το Ανώτατο Εκλογικό Συμβούλιο της γείτονος έσπευσε σε χρόνο ρεκόρ να απορρίψει τις προσφυγές για ακύρωση του δημοψηφίσματος, λόγω παρατυπιών, λίγο μετράει ως “απόδειξη” για δίκαιες κάλπες.
Ανεξαρτήτως, όμως, από το αν έγινε και πόσο ήταν το εύρος της νοθείας, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος έδειξε ότι η μισή Τουρκία δεν πτοήθηκε από το κλίμα των διώξεων, από τη συνεχιζόμενη κατάσταση έκτακτης ανάγκης, από τις απειλές του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ότι “όσοι δεν είναι μαζί μου είναι τρομοκράτες” και είπε “όχι”. Και η άλλη μισή είναι ακόμη πεισμένη ότι ο Ερντογάν είναι ο άνθρωπος που μπορεί να κρατήσει τη χώρα δυνατή και να εγγυηθεί ότι θα συνεχιστεί η ευημερία των τελευταίων χρόνων.
Σ’ αυτή τη διχασμένη Τουρκία -ή μάλλον πολυκερματισμένη μεταξύ κοσμικών και ισλαμιστών, μεταξύ “δυτικόστροφης” ακτής και “παραδοσιακής” Ανατολίας, μεταξύ σουνιτών και αλεβιτών, μεταξύ Τούρκων και Κούρδων- πιθανώς το αποτέλεσμα της περασμένης Κυριακής να ήταν το... λιγότερο κακό.
Πρώτον, διότι, βραχυπρόθεσμα τουλάχιστον, είναι ένα πλήγμα στο όνειρο του Ερντογάν να γίνει ο απόλυτος παντοκράτορας. Τα δύο κόμματα που στήριξαν το “ναι” στο δημοψήφισμα, το ισλαμικό AKP του Ερντογάν και το εθνικιστικό MHP του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, στις τελευταίες εκλογές είχαν πάρει 60% και στο δημοψήφισμα μετά βίας ξεπέρασαν -αν δεν έγινε νοθεία- το 50%. Και δη με την εκλογική συμμετοχή να έχει πιάσει ταβάνι.
Ο Ερντογάν δεν έκανε τον περίπατο που ονειρευόταν, δεν πήρε πάνω από το 60%. Και δεν μπορεί, όσο αμετροεπής κι αν έχει αποδειχθεί το τελευταίο διάστημα, να κατηγορήσει τη μισή Τουρκία για τρομοκράτες ή οπαδούς του εξόριστου στην Πενσυλβάνια Φετουλάχ Γκιουλέν.
Δεύτερον, διότι, αν έχανε το δημοψήφισμα ο Ερντογάν, το πιθανότερο ήταν να πήγαινε σε πρόωρες βουλευτικές εκλογές, στις οποίες όντως θα έκανε περίπατο. Κι αυτό διότι όλοι αντίπαλοί του είναι εξαιρετικά αποδυναμωμένοι. Ο Κεμάλ Κιλιτσάρογλου, ηγέτης του κεμαλικού CHP, απέδειξε ότι δεν τραβάει και το κόμμα πιθανότατα δεν θα άντεχε τις πρόωρες κάλπες. Το εθνικιστικό MHP έχει ήδη διαλυθεί και τα μισά στελέχη του έχουν κηρύξει τον πόλεμο στον Μπαχτσελί, που επέλεξε να συμμαχήσει με τον Ερντογάν στο δημοψήφισμα - και όχι μόνο. Τουλάχιστον η μισή ηγεσία του αριστερού, φιλοκουρδικού HDP, του Σελαχατίν Ντεμιρτάς συμπεριλαμβανομένου, βρίσκεται στη φυλακή και θα αντιμετώπιζε τεράστιες δυσκολίες στον προεκλογικό αγώνα.
Όσο για τη σιωπηρή εσωκομματική αντιπολίτευση εντός του ΑΚΡ είναι ακριβώς αυτό. Σιωπηρή. Πάει καιρός που κανείς δεν έχει ακούσει τίποτε π.χ. από τον Αμπντουλάχ Γκιουλ, τον προκάτοχο του Ερντογάν στο προεδρικό αξίωμα. Τέλος, πολιτική εκπροσώπηση δεν διαθέτουν οι οπαδοί του Τζεμαάτ ( οι γκιουλενιστές), κι είναι αμφίβολο εάν θα μπορέσουν να την αποκτήσουν.
Η ευρωπαϊκή ακροβασία
Το ερώτημα που τίθεται τώρα είναι τι μπορεί να κάνει ο έξω κόσμος για να στηρίξει ό,τι έχει απομείνει από την τουρκική δημοκρατία μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και με δεδομένο, ότι ο Ερντογάν, όσο κι αν δεν το δείχνει, αισθάνεται αποδυναμωμένος.
Στις Βρυξέλλες και τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες πληθαίνουν οι φωνές που ζητούν άμεση διακοπή των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Βέβαια, επί της ουσίας, αυτές έχουν “παγώσει” από καιρό, πλην όμως έχει άλλη βαρύτητα ένα επίσημο “δεν πάει άλλο”. Στα τέλη του μηνός, στην ανεπίσημη συνάντησή τους, οι υπουργοί Εξωτερικών της Ε.Ε. αναμένεται να συζητήσουν το θέμα, αν και μια τέτοια βαρυσήμαντη απόφαση μόνο σε επίπεδο ηγετών των “27” μπορεί να ληφθεί.
Για την ώρα, με εξαίρεση την κυβέρνηση της Αυστρίας, οι κοινοτικές κυβερνήσεις αποφεύγουν να τοποθετηθούν, αν και άπαντες έχουν πλήρη συναίσθηση ότι η Τουρκία δεν πρόκειται να μπει ποτέ στο κλαμπ. Στην... απροθυμία τους να τοποθετηθούν ξεκάθαρα βαραίνουν πάρα πολύ τρεις καίριοι παράγοντες: η θέση της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, η συμφωνία Ε.Ε. - Τουρκίας για το προσφυγικό, αλλά και η οικονομική διάσταση της εξαιρετικά επιτυχημένης και για την Ευρώπη τελωνειακής ένωσης με την Τουρκία.
Έτσι προσπαθούν να κερδίσουν χρόνο και... κρύβονται πίσω από την Κομισιόν, που έχει θέσει “ως πιο κόκκινη από όλες τις κόκκινες γραμμές” την πιθανή επαναφορά της θανατικής ποινής στην Τουρκία, με την οποία απειλεί ο Ερντογάν. Ο οποίος, επίσης, απειλεί και να τους... προλάβει, καθώς έχει δηλώσει ότι σκοπεύει να κάνει δημοψήφισμα και για το μέλλον -ή καλύτερα τον τερματισμό- των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
Ωστόσο, υπό την προϋπόθεση ότι η απειλή περί επαναφοράς της θανατικής ποινής δεν θα πραγματωθεί, θα ήταν λάθος να γυρίσει η Ευρώπη τις πλάτες της στην Τουρκία. Εάν το κάνει, θα αφήσει ακόμη πιο ευάλωτες τις δημοκρατικές δυνάμεις της χώρας απέναντι στον όλο και πιο αυταρχικό Ερντογάν.
Άλλωστε ένα μεγάλο μέρος των προόδων στο πολιτικό και νομικό πεδίο, που έγιναν τα τελευταία δέκα και πλέον χρόνια στην Τουρκία, έγιναν στην προοπτική της ένταξής της στην Ε.Ε., παρά το γεγονός ότι το τέλος αυτής της πορείας ποτέ δεν ήταν δεδομένο. Συνέχισαν, μάλιστα, να γίνονται όταν Μέρκελ και Σαρκοζί είχαν ουσιαστικά ξεκαθαρίσει ότι το μόνο που μπορούσε να προσδοκά η Τουρκία από το κλαμπ θα ήταν μια “ειδική, προνομιακή σχέση” κι όχι η πλήρης ένταξη.
