Η "νέα εποχή" που υποσχόταν για τη Βραζιλία ο Μισέλ Τέμερ όταν η Γερουσία της Βραζιλίας του παρέδιδε την εξουσία με την αποπομπή της εκλεγμένης προέδρου Ντίλμα Ρούσεφ μάλλον τελικά ήλθε. Πριν από λίγες μόλις ημέρες, η δεξιά πλειοψηφία ενέκρινε συνταγματική μεταρρύθμιση που διασφαλίζει ότι η λιτότητα στη χώρα που φέτος διοργάνωσε τους Ολυμπιακούς Αγώνες θα διαρκέσει για τουλάχιστον δύο δεκαετίες...
Δέκα χρόνια πριν, η Αριστερά στη Λατινική Αμερική έμοιαζε ανίκητη. Ο Ούγκο Τσάβες είχε μόλις επανεκλεγεί για τρίτη φορά στην προεδρία της Βενεζουέλας. Οι Βραζιλιάνοι ανανέωναν τη θητεία του προέδρου Λούλα. Στην Αργεντινή κυριαρχούσαν οι Περονιστές, πρώτα με τον Νέστορ Κίρχνερ και, αργότερα, με τη σύζυγο του Κριστίνα Φερνάντες. Ο Έβο Μοράλες και το MAS κατακτούσαν διαδοχικές εκλογικές νίκες στη Βολιβία. Το ίδιο έκαναν και ο Ραφαέλ Κορέα στον Ισημερινό, ο Ταμπαρέ Βάσκες στην Ουρουγουάη και ο Φερνάντο Λούγο στην Παραγουάη.
Τη βασική αιχμή για την εικόνα επιστροφής στο παρελθόν -τη "νεα εποχή" του Τέμερ- δίνει η δυναμική επανάκαμψη της Δεξιάς στις δύο μεγαλύτερες χώρες της ηπείρου, καθώς και τα μυριάδες προβλήματα που εξακολουθεί να αντιμετωπίζει το εγχείρημα της μπολιβαριανής επανάστασης στη Βενεζουέλα, τη χώρα από όπου ουσιαστικά ξεκίνησε η "αριστερή στροφή" στη νοτιοαμερικανική ήπειρο το 1998.
Προαναγγέλλοντας ίσως το φαινόμενο Τραμπ, ο επιχειρηματίας Μαουρίτσιο Μάκρι εξελέγη τον Νοέμβριο του 2015 στην προεδρία της Αργεντινής υποσχόμενος την "επανεκκίνηση" της χώρας. Η συνταγή του τελικά δεν αποδείχτηκε και τόσο πρωτότυπη. Για την ακρίβεια, φαινόταν να βγαίνει κατευθείαν από τα βασικά εγχειρίδια του ΔΝΤ, το οποίο 15 χρόνια πριν είχε οδηγήσει τη χώρα στη χρεοκοπία. Ο Μάκρι μείωσε δραστικά τις δημόσιες δαπάνες, υποτίμησε το πέσο, μείωσε τη φορολογία των επιχειρήσεων και άρχισε να αποπληρώνει τα "αρπακτικά" funds που τρέφονταν από το χρέος της Αργεντινής.
Όλα αυτά εξασφάλισαν, φυσικά, την εύνοια των διεθνών αγορών, αλλά είχαν ολέθριες κοινωνικές συνέπειες. Τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας αποκάλυψαν φέτος ότι ένας στους τρεις Αργεντινούς ζει πλέον κάτω από τα όρια της φτώχειας. Την ίδια ώρα, η οικονομία παραμένει εγκλωβισμένη στην ύφεση, με το ΑΕΠ να έχει μειωθεί κατά 2,1% μέσα στο δεύτερο τρίμηνο του 2016.
Σε βαθιά οικονομική κρίση, όμως, βρίσκεται βυθισμένη εδώ και δύο χρόνια και η Βενεζουέλα, καθώς το PSUV αδυνατεί να ανταπεξέλθει στη δραστική μείωση των κρατικών εσόδων που έφερε η πτώση της διεθνούς τιμής του πετρελαίου. Στα δυόμισι χρόνια που βρίσκεται στην προεδρία ο διάδοχος του Ούγκο Τσάβες, έχει ξεπεράσει δύο παρατεταμένες πολιτικές κρίσεις. Είναι αμφίβολο αν θα αντέξει και σε τρίτη.
Ο Νίκολας Μαδούρο εξελέγη στην προεδρία με μικρή διαφορά τον Απρίλιο του 2013. Δύο χρόνια αργότερα, η δεξιά αντιπολίτευση επικράτησε για πρώτη φορά έπειτα από 17 χρόνια σε εκλογική αναμέτρηση, καταλαμβάνοντας την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Φέτος, είναι η σειρά των περιφερειακών εκλογών. Το Εθνικό Εκλογικό Συμβούλιο τις έχει ήδη καθυστερήσει αρκετά, επικαλούμενο την οικονομική κρίση. Ωστόσο, δεν μπορεί να το κάνει επ' αόριστον και μια νέα εκλογική νίκη της Δεξιάς μάλλον θα φέρει σε ακόμη δεινότερη θέση την κυβέρνηση του PSUV και θα δώσει ακόμη περισσότερη δυναμική στο αίτημα της αντιπολίτευσης για αποπομπή του προέδρου Μαδούρο.
Ανάλογα προβλήματα ίσως να αντιμετωπίσει, όμως, και η δεξιά κυβέρνηση της Αργεντινής, αφού το 2017 είναι χρονιά κοινοβουλευτικών εκλογών. Το νεοσύστατο κόμμα Cambiemos του Μάκρι δεν διαθέτει τις βαθιές πολιτικές ρίζες ούτε των Περονιστών ούτε των Ριζοσπαστών, των δύο κομμάτων που κυβέρνησαν -όταν το επέτρεπε ο στρατός- τη χώρα τον τελευταίο αιώνα. Επομένως, μια εκλογική ήττα θα μπορούσε να κόψει τα φτερά του πολιτικού που σήμερα φαντάζει σαν πρότυπο και μεγάλη ελπίδα της νέας Δεξιάς στη Νότια Αμερική.
Τα καύσιμα “καίνε” το Μεξικό
Σοβαρές αντιστάσεις στην προσπάθεια παλινόρθωσης της Δεξιάς θα μπορούσαν να εμφανιστούν, όμως, και σε μια χώρα με καθοριστική σημασία που, μέχρι σήμερα, έμεινε έξω από τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών στην περιοχή. Η φετινή Πρωτοχρονιά βρήκε τους Μεξικανούς να διαδηλώνουν για την εκτίναξη της τιμής των καυσίμων που προκάλεσε η απορρύθμιση του ενεργειακού τομέα.
Με την "ιστορική", όπως την είχε χαρακτηρίσει, μεταρρύθμιση του 2014, ο πρόεδρος της χώρας Ενρίκε Πένια Νιέτο είχε υποσχεθεί ότι ο τερματισμός του κρατικού μονοπωλίου και η ιδιωτικοποίηση της εταιρείας Pemex θα ευνοούσε σημαντικά τους καταναλωτές. Το αόρατο χέρι των αγορών αποφάσισε όμως διαφορετικά και έτσι οι Μεξικανοί διαπίστωσαν έκπληκτοι ότι, με την εφαρμογή των νέων μέτρων από την 1η Ιανουαρίου, η τιμή της βενζίνης αυξήθηκε κατά 20,1% και του πετρελαίου ντίζελ κατά 16,5%.
Οι Μεξικανοί αντέδρασαν στο gasolinazo (πραξικόπημα της βενζίνης) με μεγάλες διαδηλώσεις, αποκλεισμούς δρόμων, συλλογή υπογραφών για την αναστολή των μέτρων, μποϊκοτάζ στην αγορά καυσίμων και λαϊκές συνελεύσεις στις γειτονιές. Μέχρι τα τέλη της εβδομάδας οι κινητοποιήσεις -που αναμένεται να κορυφωθούν σήμερα Κυριακή με μια μεγάλη πορεία διαμαρτυρίας στην Πόλη του Μεξικού- είχαν επεκταθεί σε 29 από τις 32 πολιτείες της χώρας και η δημοτικότητα του προέδρου Νιέτο είχε υποχωρήσει στο ιστορικό χαμηλό του 23%.
Η κατάσταση θα μπορούσε να γίνει ακόμη πιο εκρηκτική τις επόμενες ημέρες αν, αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά του, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ εφαρμόσει κάποιες από τις προεκλογικές υποσχέσεις του που θα επηρεάσουν άμεσα τον νότιο γείτονα της χώρας του. Θα χτίσει τελικά το διαβόητο τείχος στα σύνορα; Και θα υλοποιήσει την απειλή του για αποχώρηση από την εμπορική συμφωνία NAFTA;
Μεταπολίτευση στην Κολομβία
Ακόμα ένα κάστρο της λατινοαμερικανικής Δεξιάς όπου θα μπορούσαν να υπάρξουν σημαντικές ανακατατάξεις είναι η Κολομβία. Η προσπάθεια της Άκρας Δεξιάς να μπλοκάρει την ιστορική ειρηνευτική συμφωνία του Σεπτεμβρίου τελικά έπεσε στο κενό και η απόφαση επικυρώθηκε πριν από λίγες εβδομάδες από το Κογκρέσο της χώρας, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για τον τερματισμό της μακροβιότερης σύγκρουσης της ηπείρου.
Αν όλα εξελιχθούν σύμφωνα με το αρχικό χρονοδιάγραμμα, η οργάνωση FARC θα αφοπλιστεί και θα μετεξελιχθεί σε πολιτικό κόμμα μέσα στο επόμενο εξάμηνο. Το εγγύς μέλλον ανήκει φυσικά στον ειρηνοποιό πρόεδρο Χουάν Μανουέλ Σάντος, που τιμήθηκε πέρσι με το Νόμπελ Ειρήνης, ωστόσο το αξιοσημείωτο είναι ότι, με καθυστέρηση δεκαετιών σε σχέση με την υπόλοιπη ήπειρο, η χώρα θα γνωρίσει τη δική της μεταπολίτευση, με τον ρόλο του στρατού να μειώνεται αισθητά και την Αριστερά να αποτελεί πλέον νόμιμη πολιτική δύναμη.
