Του Edward Luce
Παρ' ολίγο να πιστέψουμε ότι η Ιστορία γύρισε σελίδα. Αλίμονο, οι μεταγενέστεροι ίσως θεωρούν την εκλογή του Μπάρακ Ομπάμα το 2008 σαν ένα ξεστράτισμα από το μονοπάτι που πήρε μια οργισμένη Αμερική μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Ο κ. Ομπάμα ζήτησε έναν ανοιχτό διάλογο με τον μουσουλμανικό κόσμο. Ο Ντόναλντ Τραμπ και η ομάδα του έχουν σχεδόν κηρύξει πόλεμο στο Ισλάμ. Ο κ. Ομπάμα πίστευε ότι δεν υπάρχει πρόβλημα που να μην μπορεί να λυθεί με τη λογική. Ο κ. Τραμπ έχει το αντίθετο ένστικτο. Όποια μορφή κι αν έχει η κυβέρνησή του, γνωρίζουμε ένα πράγμα: ότι θα διωχθεί η κληρονομιά του κ. Ομπάμα. Σε πολλές περιπτώσεις το μόνο που θα χρειαστεί θα είναι μια μονοκοντυλιά από την πένα του κ. Τραμπ.
Το σβήσιμο του έργου Ομπάμα θα πάει βαθύτερα από την ανατροπή των νόμων στο εσωτερικό ή από τις διεθνείς συμφωνίες. Ο κ. Τραμπ θα ανακαλέσει το Obamacare ή θα το αλλάξει τόσο που θα το κάνει αγνώριστο. Θα εξετάσει με «ανοιχτό μυαλό» για το κατά πόσο θα αποσύρει τις ΗΠΑ από τη συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή και είναι πιθανό ότι θα ανατινάξει την πυρηνική συμφωνία ΗΠΑ-Ιράν. Με αυτές τις πράξεις θα ακυρώσει τα πλέον ορατά επιτεύγματα του κ. Ομπάμα. Τα λιγότερο εμφανή, όπως η απαγόρευση των γεωτρήσεων στην Αρκτική, οι βελτιωμένες τεχνικές ανακρίσεων και η πρόθεση για το κλείσιμο του Γκουαντάναμο (που ουδέποτε ολοκληρώθηκε), επίσης θα πεταχτούν στα σκουπίδια. Θα είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ εδώ ο κ. Ομπάμα.
Το παράξενο είναι πως η ίδια Αμερική που εξέλεξε τον κ. Τραμπ, νοσταλγεί ήδη τον κ. Ομπάμα. Συμβαίνει συχνά αυτό με τους απερχόμενους προέδρους. Αλλά στην περίπτωση του Ομπάμα το ποσοστό είναι ασυνήθιστα υψηλό. Η θετική γνώμη για τη δουλειά του βρίσκεται στο 55%, ίδιο ποσοστό με του Ρόναλντ Ρίγκαν στο αντίστοιχο σημείο, και μεγαλύτερο από εκείνο του Μπιλ Κλίντον. Είναι κατά 20 ποσοστιαίες μονάδες από εκείνο του Τζορτζ Γουόκερ Μπους. Όσο περισσότερα μηνύματα στέλνει ο κ. Τραμπ από τον υπόνομο, τόσο περισσότεροι Αμερικανοί εκτιμούν το ψύχραιμο ζύγισμα που έκανε ο κ. Ομπάμα στα υπέρ και στα κατά. Ο «Ομπάμα χωρίς Δράμα» (Στμ.: No drama Obama - Ο Ψύχραιμος Ομπάμα) φτάνει μέχρι το σημείο να υποστηρίζει πως πρέπει να δοθεί μια ευκαιρία στον κ. Τραμπ να πετύχει. «Νομίζω ότι η συντέλεια του κόσμου δεν έρχεται μέχρι να έλθει το τέλος του κόσμου» δήλωσε στο περιοδικό "New Yorker".
Πρόκειται όμως για το τέλος του κόσμου, όπως τον γνώρισε ο Ομπάμα. Πρέπει να αναλάβει ένα μέρος της ευθύνης για την καταστροφή του. Ανέλαβε την εξουσία σε μια στιγμή που διακυβευόταν η υπό αμερικανική ηγεσία παγκόσμια τάξη. Οι κακοσχεδιασμένοι πόλεμοι του κ. Μπους στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν είχαν διαλύσει το κύρος της Αμερικής στη Μέση Ανατολή και αλλού. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 είχε φέρει σε σχεδόν τελική απαξία την αμερικανικής κατασκευής συναίνεση για την ορθοδοξία της ελεύθερης αγοράς. Η ισχύς της Αμερικής μειωνόταν, αλλά δεν ήταν ακόμη πολύ αργά για να γίνει κάτι γι' αυτό.
Ο κ. Ομπάμα ανέλαβε τα προεδρικά καθήκοντα σε ένα σημείο γεωπολιτικής κατάπτωσης. Καθώς ετοιμάζεται να αποχωρήσει, ελάχιστοι θα διαφωνούσαν πλέον ότι η αμερικανική παρακμή είναι γεγονός. Παρ' όλες τις φιλοδοξίες του, ο κ. Ομπάμα δεν κατάφερε να σταματήσει τη διαδικασία. Μπορεί ο κ. Τραμπ να την αντιστρέψει; Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του Ομπάμα είναι η πεποίθηση ότι η λογική καθορίζει την ανθρώπινη δράση. Η διαχρονική αποτυχία των φιλελεύθερων τεχνοκρατών είναι ότι υποθέτουν πως τα ανθρώπινα ζητήματα διευθετούνται βάσει λογικών επιχειρημάτων. Όταν οι άνθρωποι δεν κατάφερναν να διακρίνουν τα οφέλη -είτε πρόκειται για Ρεπουμπλικανούς βουλευτές, είτε για ξένους ηγέτες- ο κ. Ομπάμα αποσυρόταν τραυματισμένος στη σιωπή. Ο κόσμος απογοήτευσε τον κ. Ομπάμα. Όταν ο Βλαντίμιρ Πούτιν προσάρτησε την Κριμαία στη Ρωσία το 2014, ο Τζόν Κέρι, ο απερχόμενος υπουργός των Εξωτερικών, είπε: « Δεν μπορείς, στον 21ο αιώνα να συμπεριφέρεσαι όπως στον 19ο και να εισβάλλεις σε μια άλλη χώρα με ένα χαλκευμένο πρόσχημα». Αλλά με αυτόν τον τρόπο λειτουργεί συχνά ο κόσμος. Οι ΗΠΑ μόλις είχαν κάνει ακριβώς αυτό στο Ιράκ στον 21οαιώνα.
Η Αμερική έχει την τάση να διαλέγει προέδρους με προσωπικότητες εντελώς διαφορετικές από τους προκατόχους τους. Ο κ. Ομπάμα, ο λογικός, αντικατέστησε τον Μπους που αποφαινόταν. Ο κ. Τραμπ είναι ένας καθαρός μπλοφαδόρος. Όπως στις συμφωνίες του για τα ακίνητα, ο κ. Τραμπ καλοπιάνει, απειλεί, κολακεύει και δωροδοκεί οποιονδήποτε συναλλάσσεται μαζί του. Όταν αποτυγχάνει, λέει ότι πρόκειται για επιτυχία και αποπροσανατολίζει τον κόσμο. Αυτό κάνει και με τα προκλητικά μηνύματά του (tweets). Όταν οι άνθρωποι λένε την αλήθεια για αυτόν, εκείνος τους αποκαλεί ψεύτες. Όταν τον επαινούν τους χαρακτηρίζει ιδιοφυΐες. Όταν ξεσπά μια κρίση, τζογάρει. Ο αμερικανικός λαός θα μετανιώσει που τον αγόρασε. Τα ποσοστά δημοφιλίας του κ. Ομπάμα θα παραμείνουν υψηλά μετά και την ολοκλήρωση της προεδρίας του.
Αλλά ο κ. Τραμπ δεν θα αναστρέψει την παρακμή της Αμερικής. Είναι πιθανότερο ότι θα την επιταχύνει δραματικά. Ο παγκόσμιος ρόλος που κληρονόμησε ο κ. Ομπάμα και τον οποίο επιχείρησε σε κάποιο βαθμό να υποστηρίξει τώρα έχει κουρελιαστεί. Θα ήταν πολύ δύσκολο να υπερβάλω για την ιστορική σημασία της εκλογής του κ. Τραμπ. Η αμερικανική παγκόσμια τάξη όπως τη γνωρίζαμε επί 70 χρόνια έχει τελειώσει. Ο κόσμος επέστρεψε στην εποχή της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων. Μια επιδεικτική Ρωσία υπό την ηγεσία του ισχυρού άνδρα Πούτιν, μια Κίνα με ολοένα μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση υπό την ηγεσία του ισχυρού άνδρα Σι Τζιπίνγκ, θα έχουν να κάνουν με μια πληγωμένη Αμερική υπό την ηγεσία του ισχυρού άνδρα Τραμπ. Η μακροπρόθεσμη τροχιά πάει προς την Κίνα. Αλλά το βραχυπρόθεσμο δράμα θα επικεντρωθεί στις δοσοληψίες του κυρίου Τραμπ με τον κ. Πούτιν. Ο καθένας μπορεί να κάνει εικασίες, πού θα καταλήξει αυτό. Αλλά δεν θα είναι όμορφο. Η Ευρώπη θα βγει χαμένη. Το ίδιο και το κύρος της Αμερικής.
Εν τω μεταξύ, ο κ. Ομπάμα θα γράφει τα απομνημονεύματά του. Αν κρίνουμε από το παρελθόν, θα είναι καλογραμμένα. Υπήρξε ένας εξαιρετικά έξυπνος και θεμελιωδώς τίμιος ηγέτης, ο οποίος αγωνίστηκε για να προωθήσει τη διεθνή συνεργασία σε έναν κόσμο που στην πραγματικότητα δεν τον άκουγε. Ο κ. Ομπάμα ήλθε κομίζοντας ελπίδα. Αποχωρεί προειδοποιώντας να μην υπάρχει φόβος. Αλλά ο κόσμος δεν τον προσέχει πλέον. Οι άνθρωποι φοβούνται πολύ - δικαίως.
* Ο Edward Luce είναι αρθρογράφος της εφημερίδας "Financial Times" και έχει την έδρα του στην Ουάσιγκτον
