Κάποτε τον θεωρούσαν "μεσολαβητή" μεταξύ ισλαμικού κόσμου και Δύσης. Πίστευαν ότι με τη δική του εκδοχή εκσυγχρονισμένου μουσουλμανικού κράτους θα δημιουργούσε γέφυρες με την πολυσύνθετη μεσανατολική πραγματικότητα.
Πολλοί μιλούσαν για "τουρκικό μοντέλο" που πάντρευε το πολιτικό ισλάμ με τη δυτικού τύπου κοινοβουλευτική δημοκρατία. Έβλεπαν στο πρόσωπό του την ικανότητα να μετατρέψει τη μουσουλμανική χώρα του σε μια μοναδική ισλαμική φιλελεύθερη δημοκρατία. Προσδοκίες που αποδείχθηκαν πολύ καλές για να είναι αληθινές.
Σήμερα η κατάσταση μοιάζει με αντεστραμμένο είδωλο, όλοι πλέον μιλούν για νεο-οθωμανικά όνειρα. Στη σκιά της πραγματικότητας κείτονται μονάχα ξεθωριασμένες ελπίδες, πρώιμες, ίσως και λίγο δονκιχωτικές διακηρύξεις, λόγια που έμειναν στα χαρτιά.
Σήμερα ο Ερντογάν ξεδιπλώνει άλλο “παραμύθι” στους ακροατές του. Μιλά για τα "σύνορα της καρδιάς μας". Για την "Τουρκία που είναι μεγαλύτερη από την Τουρκία", "που δεν μπορεί να φυλακιστεί σε 780 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα", "για τα αδέλφια μας στη Μουσούλη, το Κιρκούκ, τα Σκόπια"...
Ρωτήστε να σας πουν...
Η ερντογανική βερσιόν της τουρκικής ιστορίας αποτελεί πλέον κυρίαρχο στοιχείο στις πολιτικές ομιλίες του. Οι λαοί που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν θυμούνται τους Τούρκους ως εισβολείς και κατακτητές, ισχυρίζεται ο Ερντογάν.
“Πηγαίνετε σήμερα οπουδήποτε στη Συρία, το Ιράκ, τη βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή ή τα Βαλκάνια και ρωτήστε τους ανθρώπους να σας πουν τη γνώμη τους για τους Τούρκους. Θα δείτε ότι κανείς δεν θα μιλήσει για αποικιοκρατία, εισβολή, καταπίεση, σφαγές στην Τουρκία(...) αντίθετα θα ακούσετε τη συμβολική φράση 'οι πιστοί Τούρκοι είναι πάλι εδώ'”! Αυτά ισχυρίστηκε την Πέμπτη μιλώντας στην τελετή για την 78η επέτειο του θανάτου του Ατατούρκ.
Ένας από τους υπουργούς “του” -Δασών και Υδάτινων Πόρων-, ο Βεϊζέλ Έρογλου, προχώρησε περισσότερο: κάλεσε τις μητέρες να νανουρίζουν τα μωρά τους με τραγούδια που θα μιλούν για το όραμα του προέδρου για την Τουρκία του μέλλοντος. "Να μην λέτε πια στα παιδιά σας, 'πηγαίνετε να κοιμηθείτε για να μεγαλώσετε'. Να λέτε 'κοιμήσου και σήκω επάνω, γιε μου, ο στόχος είναι το 2071'. Θα δείτε τα βήματα της Μεγάλης Τουρκίας"...
Το 2071 σηματοδοτεί την επέτειο των 1.000 χρόνων από την ιστορική μάχη του Ματζικέρτ μεταξύ Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και Σελτζούκων Τούρκων, ένα γεγονός που σημάδεψε τον μεσαιωνικό κόσμο. Η ήττα των Βυζαντινών υπό τον αυτοκράτορα Ρωμανό Δ' Διογένη και η υποχρέωσή του να καταβάλλει ετήσιο φόρο στους νικητές, αλλά κυρίως η παρακμή και η εσωτερική παράλυση του βυζαντινού κράτους, σήμαναν την εδραίωση των Σελτζούκων Τούρκων στη Μικρά Ασία, που τέσσερις αιώνες αργότερα θα οδηγούσε στην τραγική, οριστική πτώση του Βυζαντίου.
Ο Ερντογάν δεν έχει κρύψει το όνειρό του να αναβιώσει το μεγαλείο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στο βάθος βέβαια, υπάρχουν πάντα οι άσβεστες προσωπικές φιλοδοξίες του. Το 2012, όντας ακόμη πρωθυπουργός, μιλώντας στο Ικόνιο είχε πει: “με τη βοήθεια του Θεού ως το 2071 η Τουρκία θα έχει φτάσει και πάλι στο επίπεδο όπου βρισκόταν στο παρελθόν υπό τους Οθωμανούς και τους Σελτζούκους”. Είχε μάλιστα καλέσει τους ανύπαντρους... να παντρευτούν, διότι “Θεού θέλοντος θα είστε εσείς που θα αναθρέψετε την γενιά του 2071”...
Τα όνειρα όμως δεν τελειώνουν εδώ. Η ερντογανική εξουσία έχει σημειώσει στο ημερολόγιό της δύο ακόμα επετειακές χρονολογίες - ορόσημα για το μέλλον. Η πιο κοντινή είναι το 2023. Πρόκειται για την εκατονταετηρίδα της ίδρυσης του σύγχρονου κεμαλικού κράτους. Η “ένταξη” έως τότε της Τουρκίας στο κλαμπ των αναδυόμενων οικονομιών μαζί με παγκόσμιους ισχυρούς παίκτες, όπως η Ρωσία, η Κίνα, η Βραζιλία, η Νότια Αφρική κ.ά., είναι το μεγάλο στοίχημα του Ερντογάν. Όμως, για τους αναλυτές, τα νούμερα δεν βγαίνουν.
Σύμφωνα με το Oxford Business Group, ο στόχος για αύξηση του τουρκικού ΑΕΠ στα 2 τρισ. δολάρια, και του κατά κεφαλήν εισοδήματος στα 25.000 δολάρια είναι μεν “δύσκολος αλλά εφικτός”, αν και, με βάση τις προβλέψεις του ΔΝΤ, με μεσοσταθμικό ρυθμό ανάπτυξης 7,5%, το τουρκικό ΑΕΠ δεν θα ξεπεράσει τα 1,75 τρισ. δολ. το 2023.
Όσον αφορά τον στόχο για άνοδο της απασχόλησης κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες, με αύξηση του εργατικού δυναμικού στα 30 εκατομμύρια και παράλληλη μείωση της ανεργίας στο 5%, κρίνεται “πολύ φιλόδοξος”. Θα απαιτηθεί πολύ μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην παραγωγική διαδικασία, πράγμα που θα απαιτήσει μια “πολιτιστική επανάσταση” στη χώρα δεδομένου του περιορισμένου και "παραδοσιακού" ρόλου των γυναικών στην κοινωνία.
Τέλος, ο στόχος για “ένταξη” της Τουρκίας στις δέκα κορυφαίες οικονομίες του κόσμου φαίνεται απίθανος. Η χώρα κατατάσσεται αυτή τη στιγμή στη 17η θέση και θα χρειαστεί να ξεπεράσει ανεπτυγμένες και δυναμικά αναπτυσσόμενες οικονομίες όπως η Ινδία, η Αυστραλία και η Ινδονησία για να μπει στο κλαμπ αυτό.
Το ένδοξο παρελθόν
Το αφήγημα που βασίζεται στο "ένδοξο παρελθόν" και η εξιδανίκευση της οθωμανικής ιστορίας έχουν γίνει το νέο αγαπημένο πολιτικό και επικοινωνιακό εργαλείο του Τούρκου προέδρου και μόνον τυχαίο ή συγκυριακό δεν είναι αυτό. Η επίκληση του παρελθόντος, αν και όχι ασυνήθιστο φαινόμενο για την πολιτική τάξη της Τουρκίας, εξυπηρετεί τους απωτερους πολιτικούς σχεδιασμούς του ενοίκου του "Ακ Σαράι".
Με τη συνταγματική μεταρρύθμιση για την υιοθέτηση του προεδρικού συστήματος σε εκκρεμότητα, η άνοδος των εθνικιστικών συναισθημάτων μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου θεωρείται πολιτικά αξιοποιήσιμη προκειμένου το εθνικιστικό στρατόπεδο να στοιχηθεί πίσω από την προεδρική ατζέντα.
Παράλληλα ο Ερντογάν αποπειράται να διεμβολίσει και το κοσμικό κεμαλικό στρατόπεδο κλιμακώνοντας την πολεμική του κατά του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος με συνεχείς φραστικές επιθέσεις και τελευταία με συλλογικές μηνύσεις κατά των βουλευτών του.
Την περασμένη εβδομάδα, ενώ ο κόσμος έβραζε από θυμό για τις συλλήψεις εκλεγμένων βουλευτών του τουρκικού κοινοβουλίου τις οποίες κατήγγειλαν και οι κεμαλικοί, ο Ερντογάν έστρεψε τα βέλη εναντίον τους μιλώντας στην επετειακή εκδήλωση για τον θάνατο του Ατατούρκ:
"Δυστυχώς βλέπω πως υπάρχουν ακόμα κάποιοι που δεν έχουν κατανοήσει τα μηνύματα του τιμημένου βετεράνου μας Μουσταφά Κεμάλ, που διεξήγαγε τον πόλεμο της ανεξαρτησίας ξεκινώντας από τη Σαμψούντα με εμπιστοσύνη σε αυτό το έθνος. Εκείνοι που επιδιώκουν να ντροπιάσουν και να δυσφημήσουν την κληρονομιά του βετεράνου μας, τη Νέα Τουρκία, καθιστώντας τη στόχο για τις δικά τους μικροπολιτικά συμφέροντα, δεν μπορούν να χρησιμοποιούν το όνομά του".
Αλλά, ενώ η Άγκυρα αναπολεί το ένδοξο οθωμανικό παρελθόν της, το παρόν τής χτυπά την πόρτα. Για “στροφή προς τα πίσω” την εγκαλεί η Κομισιόν σε σχέση με την εκπλήρωση των κριτηρίων ένταξής στο ευρωπαϊκό μπλοκ, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την ελευθερία της έκφρασης και το κράτος δικαίου.
“Κανένας συμβιβασμός” στα κριτήρια που έχει δεσμευτεί να εκπληρώσει η Τουρκία ως υποψήφια προς ένταξη χώρα, διεμήνυσε ο επίτροπος για τη Διεύρυνση Γιοχάνες Χαν. Ο Ερντογάν απαντά με απροσδιόριστες απειλές -θα υπάρξουν “συνέπειες”, λέει ο εκπρόσωπός του αν η Ε.Ε. παγώσει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, αλλά καλού - κακού ο ίδιος διαβεβαιώνει το ακροατήριό του: "Η Τουρκία έχει χαράξει τη δική της πορεία". Ποια είναι αυτή; Κατά τον υπουργό Έρογλου "ο μοναδικός δρόμος για την εθνική επιβίωση σε αυτή την περιοχή βασίζεται σε τρεις προϋποθέσεις: ισχυρότερη οικονομία, ισχυρότερη διαίσθηση, ισχυρότερος στρατός". Με την ευκαιρία, υπενθυμίζει και μια ακόμη σημαντική επέτειο για το 2053, τα 600 χρόνια απ' την άλωση της Κωνσταντινούπολης. "Η νεολαία μας θα πάει ένα βήμα πιο πέρα την Τουρκία εκείνη τη χρονιά, θα τοποθετήσουν τη σημαία μας πιο πέρα" λέει ο υπουργός...
