Οι ομιλίες για την Κατάσταση του Έθνους είναι ένας θεσμός που ανατρέχει στα χρόνια του Τζορτζ Ουάσιγκτον. Δίνουν την ευκαιρία στους Αμερικανούς προέδρους να παρουσιάσουν τις προτάσεις τους για το νέο έτος και συνήθως συνοδεύονται από αξιομνημόνευτες φράσεις, όπως οι "τέσσερις ελευθερίες" του Φράνκλιν Ρούζβελτ ή ο "άξονας του κακού" του Μπους του νεότερου. Αν υπήρχε κάποιο φετινό ισοδύναμο, αυτό ήταν η "καταπολέμηση της ανισότητας".
Το θέμα ήταν πια ώριμο να συζητηθεί ακόμη και στο αμερικανικό Κογκρέσο, αφού προηγουμένως το είχαν ανακαλύψει το Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός και ο Πάπας. Έτσι ο Μπάρακ Ομπάμα κήρυξε και αυτός με τη σειρά του τον πόλεμο στη "σύγχρονη μάστιγα". Παρέθεσε μια σειρά από μάλλον ασαφείς προτάσεις, που πολύ δύσκολα θα πάρουν τη μορφή νομοσχεδίων -και ακόμη πιο δύσκολα θα περάσουν από το Κογκρέσο- ενώ ασπάστηκε το νεοφιλελεύθερο κλισέ ότι η μείωση των ανισοτήτων περνά από την αύξηση των "ευκαιριών".
Το μόνο συγκεκριμένο μέτρο που εξήγγειλε, και το οποίο ανακοινώθηκε με τυμπανοκρουσίες, ήταν η αύξηση μέσω προεδρικής εκτελεστικής εντολής -κίνηση που παρακάμπτει το Κογκρέσο- του κατώτατου μισθού στους συμβασιούχους του αμερικανικού Δημοσίου από 7,25 δολάρια την ώρα σε 10,10 δολάρια. Παρότι η αύξηση είναι πράγματι σημαντική, θα αφορά μόνο τις μελλοντικές, και όχι τις υπάρχουσες, συμβάσεις καλύπτοντας έτσι μερικές μόνο εκατοντάδες ωρομίσθιους.
Ο Ομπάμα κάλεσε μεν το Κογκρέσο να επεκτείνει τη ρύθμιση για όλους τους Αμερικανούς εργαζομένους, αλλά γνώριζε πολύ καλά ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί με δεδομένους τους σημερινούς συσχετισμούς στη Βουλή των Αντιπροσώπων και την προοπτική απώλειας ακόμη και της Γερουσίας μετά τις επαναληπτικές εκλογές του επόμενου Νοεμβρίου -οι Ρεπουμπλικανοί χρειάζονται μόλις έξι έδρες σε πολιτείες όπου ο Μιτ Ρόμνεϊ επικράτησε με άνεση στις εκλογές του 2012.
Ακόμη και το συντηρητικό Economist παρατηρεί, μάλλον με ανακούφιση, ότι η πρόταση Ομπάμα "αν συγκριθεί με τον ευρύτερο διακηρυγμένο στόχο του να ανακόψει την αύξηση των ανισοτήτων στην Αμερική, είναι σαν να δίνει κανείς ασπιρίνη για τη σκωληκοειδίτιδα".
Και όσο και αν η συγκεκριμένη ασθένεια δεν εμφανίστηκε με τη σημερινή κυβέρνηση, δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς το γεγονός ότι οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνθηκαν και πήραν εκρηκτικές διαστάσεις επί προεδρίας Ομπάμα. Τα τελευταία επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι το περιβόητο 1% στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας απέσπασε το 90% του κοινωνικού εισοδήματος στα χρόνια της "ανάκαμψης".
Success story
Στην ομιλία του ο Αμερικανός πρόεδρος εκθείασε τα επιτεύγματα της τελευταίας πενταετίας, μιας περιόδου που, όπως είπε, συνοδεύτηκε από μείωση της ανεργίας, ανάκαμψη της αγοράς ακινήτων και ενίσχυση του κατασκευαστικού τομέα.
Εκείνο που δεν ανέφερε είναι ότι υπάρχουν ακόμη 20 εκατομμύρια άνεργοι στις ΗΠΑ και ότι η μείωση της ανεργίας επιτεύχθηκε επειδή εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι εγκατέλειψαν την προσπάθεια να βρουν δουλειά, με αποτέλεσμα να διαγραφούν από τις στατιστικές. Παρέλειψε επίσης να σημειώσει ότι το 60% των θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν μετά το 2009 ήταν μερικής απασχόλησης και χαμηλών απολαβών.
Τα εγκώμιάτου για την ανάκαμψη της αμερικανικής βιομηχανίας δεν περιελάμβαναν την παραμικρή αναφορά στην πτώχευση του Ντιτρόιτ -της πρωτεύουσας κάποτε του κατασκευαστικού τομέα-, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για τους κατοίκους του, που βλέπουν σήμερα τις συντάξεις τους να συρρικνώνονται και τα κοινωνικά επιδόματα να περικόπτονται.
Από την άλλη ο Ομπάμα υποσχέθηκε ακόμη μεγαλύτερες φοροαπαλλαγές για τις επιχειρήσεις και χαιρέτισε το γεγονός ότι και τα δύο κόμματα του Κογκρέσου συμφωνούν ότι "το φορολογικό σύστημα βρίθει επιβλαβών μηχανισμών που τιμωρούν τις επιχειρήσεις που βρίσκονται εδώ και επιβραβεύουν εκείνες που κρατούν τα κέρδη τους στο εξωτερικό". Σε αυτό το πλαίσιο προανήγγειλε την ακόμη μεγαλύτερη μείωση της φορολογίας των επιχειρήσεων, μείωση που, σύμφωνα με τον αμερικανικό Τύπο, ενδέχεται να φτάσει και το ποσοστό του 7%.
Ως δείγμα του αμερικανικού success story παρουσίασε άλλωστε το γεγονός ότι "τα κέρδη των μεγάλων επιχειρήσεων και οι μετοχές του χρηματιστηρίου σπανίως ήταν τόσο ψηλά και εκείνοι που βρίσκονται στην κορυφή δεν τα πήγαιναν ποτέ καλύτερα". Και για να μην υπάρξουν υποψίες ότι πίσω από το σχόλιο κρυβόταν κάποια μομφή, έσπευσε να συμπληρώσει ότι ο αμερικανικός λαός "δεν εχθρεύεται εκείνους που με τις ικανότητες και τις προσπάθειές τους κατακτούν την επιτυχία".
Πόλωση του πλούτου
Μια σχετικά πρόσφατη έρευνα του ερευνητικού κέντρου Pew αποκαλύπτει ότι τα χρόνια της λεγόμενης "ανάκαμψης" συνοδεύτηκαν από μια τεράστια αναδιανομή του πλούτου προς όφελος των ισχυρότερων. Όπως σημειώνει η έρευνα, το βασικό εργαλείο για αυτό ήταν η διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα στην αξία των χρηματιστηριακών προϊόντων και την αξία των σπιτιών.
Οι ιδιοκτήτες σπιτιών που αξίζουν πάνω από 500.000 δολάρια αντλούν τον πλούτο τους κατά 65% από άυλους τίτλους και μόλις 17% από την ίδια την κατοικία τους. Για τα φτωχότερα νοικοκυριά τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά, αφού ο μισός πλούτος τους είναι η ίδια η κατοικία τους, που υποτιμήθηκε σε τρομακτικό βαθμό τα τελευταία χρόνια. Την ίδια ώρα οι μετοχές γλιστρούσαν από τα χέρια τους πηγαίνοντας στα μεγάλα χαρτοφυλάκια. Ως ποσοστό του πλούτου τους μειώθηκαν από 33% πριν από την κρίση σε μόλις 16% το 2009 και σε 13% το 2011, την τελευταία χρονιά για την οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία.
Κάπως έτσι λοιπόν συντρίβεται όχι μόνο το πάλαι ποτέ "αμερικανικό όνειρο", αλλά και η μεσαία τάξη της χώρας, την οποία ο Ομπάμα υπόσχεται τώρα να υπερασπιστεί λες και πρόκειται για προστατευόμενο είδος. Οι τιμές των ακινήτων παραμένουν στο ναδίρ τη στιγμή που το χρηματιστήριο έχει ανέβει κατά 26% την τελευταία τριετία. Και φυσικά οι περικοπές των κοινωνικών επιδομάτων και η ανεργία κάνουν τα πράγματα ακόμη χειρότερα για τους κοινωνικά ασθενέστερους.
Ολα αυτά απογοητεύουν ακόμη και εκείνους που κάποτε πίστεψαν στις δυνατότητες του Ομπάμα να αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού. Μέχρι και η παραδοσιακά φιλική New York Times δεν αποφεύγει τις βολές. "Ένας άνθρωπος που μπήκε στον Λευκό Οίκο με την προσδοκία για σαρωτικές μεταρρυθμίσεις βρίσκεται πέντε χρόνια μετά να απειλεί με εκτελεστικές εντολές, αναγνωρίζοντας έτσι στην ουσία τόσο τα όρια των δυνατοτήτων του να προωθήσει μια νέα ατζέντα μέσω του Κογκρέσου όσο και την πιθανότητα ότι τα μελλοντικά επιτεύγματά του θα είναι οριακά".
