Για τον προϋπολογισμό του ρωσικού κράτους, τα έσοδα από την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και συγκεκριμένα από τις εξαγωγές - πωλήσεις φυσικού αερίου και πετρελαίου σε τρίτες χώρες αποτελούν ζωτικό στοιχείο, ενώ η εκμετάλλευση των φυσικών-ενεργειακών πόρων της ρωσικής επικράτειας αντιπροσωπεύει μείζονα πυλώνα ανάπτυξης, σταθερότητας και ασφάλειας για το Κρεμλίνο.
Η οικονομική και πολιτική κρίση που ακολούθησε την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης αποτέλεσε μεγάλη πρόκληση για το Κρεμλίνο. Όμως η επαναφορά υπό κρατικό έλεγχο των γιγαντιαίων ομίλων ενέργειας, μετά τις ανεξέλεγκτες ιδιωτικοποιήσεις των πρώην κρατικών-σοβιετικών εταιρειών, και η δημιουργία ενεργειακών μεγαθηρίων, όπως η Gazprom και η Rosneft, σε συνδυασμό με τις ανοδικές τιμές πώλησης φυσικού αερίου και πετρελαίου, από τον δεύτερο πόλεμο στο Ιράκ κι έπειτα το 2003, αποτέλεσαν τους κύριους μοχλούς ανάπτυξης της ρωσικής οικονομίας της περιόδου Πούτιν.
Στις 23 Ιουνίου 2007, η μεγαλύτερη ρωσική εταιρεία φυσικού αερίου Gazprom και η ιταλική Eni υπέγραψαν μνημόνιο συνεργασίας για την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου "Νότιος Διάδρομος" (South Stream - όπου το «νότιος» αναφέρεται στη γεωγραφική θέση του αγωγού σε αντιδιαστολή με τον "Βόρειο Διάδρομο", North Stream, που έχει ήδη κατασκευαστεί για τη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου μέσω υποθαλάσσιων αγωγών από τη Βαλτική στη Γερμανία). Σύμφωνα με το σχέδιο του έργου που υπογράφηκε, οι εργασίες θα ξεκινούσαν το 2013 και η έναρξη της μεταφοράς φυσικού αερίου για εμπορική χρήση σχεδιάζεται για το 2015.
Το έργο περιλαμβάνει τη μεταφορά του «φθηνού» φυσικού αερίου από ρωσικά κοιτάσματα μέσω της Μαύρης Θάλασσας και σειράς ευρωπαϊκών χωρών στην ιταλική αγορά και κατ' επέκταση στην ανατολική - νοτιοανατολική και κεντρική Ευρώπη. Με βάση το σχέδιο, το φυσικό αέριο διαμέσου υπόγειου αγωγού στη Μαύρη Θάλασσα θα φθάνει στη Βουλγαρία διασχίζοντας την ΑΟΖ της Τουρκίας. Έπειτα, η επίγεια κατασκευή του αγωγού θα εξαπλώνεται από το λιμάνι της Βάρνας στο Πλέβεν (Βουλγαρία) και έπειτα σε Σερβία (Ζάζετσαρ), Ουγγαρία, Σλοβενία και τέλος θα φθάνει στον τερματικό σταθμό στην Ιταλία.
Μετά τη συμφωνία Ρωσίας-Ιταλίας ιδρύθηκε για το τμήμα του αγωγού που θα βρίσκεται στη Μαύρη Θάλασσα η εταιρεία South Stream Transport AG. Στη συγκεκριμένη εταιρεία η ρωσική Gazprom κατέχει το 50% των μετοχών, ενώ τις υπόλοιπες μετοχές μοιράζονται οι εταιρείες Eni (Ιταλία) 20%, Wintershall Holding (Γερμανία) 15% και EDF (Γαλλία) 15%. Στη σύσταση της εταιρείας αρχικά συμπεριλαμβάνονταν μόνο τα ιταλικά συμφέροντα, ενώ αργότερα συμμετείχαν και γαλλικά, και γερμανικά. Η κίνηση αυτή ίσως αποτελεί απόδειξη της ιδιαίτερης σημασίας του έργου για την Ε.Ε. και κατ' επέκταση για τη Γαλλία και τη Γερμανία. Αξίζει να σημειωθεί παρ' όλα αυτά πως το ποσοστό των μετοχών της ρωσικής εταιρείας παρέμεινε αμετάβλητο (50%) με αποτέλεσμα να συνεχίσει να είναι ο μεγαλύτερος μέτοχος στο έργο κατασκευής και εκμετάλλευσης.
Παρακάμπτοντας τον ουκρανικό «διάδρομο»
Ένας δυνητικός "δίαυλος" για να φθάσει το ρωσικό φυσικό αέριο στις αγορές των χωρών - μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τον Νότο είναι μέσω αγωγών από το έδαφος της Ουκρανίας, με τη σύναψη εμπορικών συμφωνιών με τις αντίστοιχες ουκρανικές εταιρείες εκμετάλλευσης φυσικού αερίου. Το 2005-6 καθώς και το 2009 σημαντικά προβλήματα προέκυψαν μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, ύστερα από καταγγελίες για μη απόδοση των συμφωνηθέντων εσόδων και παρακράτηση ποσοτήτων φυσικού αερίου από πλευράς Ουκρανίας.
Αποτέλεσμα της κρίσης μεταξύ των δύο χωρών ήταν η Ρωσία να κλείσει τις στρόφιγγες των αγωγών, πράξη που είχε τεράστιες επιπτώσεις όχι μόνο για την Ουκρανία αλλά και για τις ευρωπαϊκές χώρες που εισήγαγαν ρωσικό φυσικό αέριο μέσω της Ουκρανίας. Η κρίση είχε σοβαρές επιπτώσεις και σε πολιτικό επίπεδο, με τις κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών χωρών να αναζητούν εναλλακτικές πηγές τροφοδοσίας ώστε να μην επηρεαστούν από ανάλογες ενέργειες στο μέλλον.
Για την Gazprom και τη ρωσική κυβέρνηση, η κρίση με την ουκρανική πλευρά ήταν ένα σημαντικό πλήγμα τόσο στον πολιτικό - διπλωματικό τομέα όσο και στον οικονομικό με αποτέλεσμα οι Ρώσοι να αναζητήσουν νέους τρόπους συνεχούς και ασφαλούς διάθεσης του φυσικού αερίου τους δίχως παρόμοιες «επιπλοκές». Το σχέδιο κατασκευής αγωγού φυσικού αερίου από τα ρωσικά κοιτάσματα, που θα διέρχεται υποθαλάσσια από τις ρωσικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας και θα φθάνει στη Βουλγαρία, από όπου θα διοχετεύεται με επίγειους αγωγούς, ήταν η απάντηση στο πρόβλημα.
Για την κατασκευή του αγωγού, και ιδιαίτερα για το αρχικό υποθαλάσσιο τμήμα, πολύ σημαντική ήταν η υπογραφή της συμφωνίας με την Τουρκία. Συγκεκριμένα, στις 6 Αυγούστου 2009 υπογράφηκε στην Άγκυρα από τον Πρωθυπουργό της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν, τον Ιταλό ομόλογό του Σίλβιο Μπερλουσκόνι και τον τότε πρωθυπουργό Βλαντιμίρ Πούτιν συμφωνία για την παραχώρηση άδειας κατασκευής του αγωγού στην τουρκική ΑΟΖ, στη Μαύρη Θάλασσα. Με τη συμφωνία αυτή το ρωσικό αέριο δεν χρειάζεται πλέον να διέρχεται από την ουκρανική επικράτεια για να φθάσει στην Ευρώπη...
Ο Βόρειος Διάδρομος, φυσικό αέριο για τη Μέρκελ
Εκτός όμως απ' τα σχέδια για τον Νότιο Διάδρομο, υπάρχει και η Βόρεια Ευρώπη... Από το Βίμποργκ της Ρωσίας, διαμέσου του υποθαλάσσιου αγωγού Βόρειος Διάδρομος στη Βαλτική θάλασσα, μεταφέρεται ρωσικό φυσικό αέριο για τη Γερμανία, τροφοδοτώντας με φθηνή "καθαρή" ενέργεια τη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης. Υπολογίζεται πως το 39% των αναγκών της Γερμανίας σε φυσικό αέριο καλύπτεται μέσω εισαγωγών από τη Ρωσία.
Τα εγκαίνια του αγωγού πραγματοποιήθηκαν τον Νοέμβριο του 2011, ενώ με την ολοκλήρωση και λειτουργία του αγωγού αυτού και η γερμανική αγορά συνδέθηκε με τη ρωσική Gazprom. Με την υλοποίηση του σχετικού έργου, οι Ρώσοι πέτυχαν την άμεση τροφοδοσία της γερμανικής οικονομίας με φυσικό αέριο, αφού ο υποθαλάσσιος αγωγός διασχίζει μόνο τις ΑΟΖ των χωρών της Βόρειας Ευρώπης για να φθάσει στον τερματικό σταθμό του Γκρίσβαλντ στη Γερμανία, παρακάμπτοντας ουσιαστικά τους παραδοσιακούς διαδρόμους από την Πολωνία.
Οι επιδιώξεις των ρωσικών εταιρειών στον τομέα της ενέργειας στην Ευρώπη, αποτελούν Νο1 προτεραιότητα για τη σημερινή ηγεσία του Κρεμλίνου. Παρ' όλα αυτά, κι ενώ ο Πούτιν κατάφερε να δημιουργήσει ένα σημαντικό σταθερό έσοδο για τη ρωσική οικονομία και έχει στα χέρια του έναν ισχυρό μοχλό άσκησης πιέσεων στις ευρωπαϊκές χώρες, ο ρωσικός κρατικός προϋπολογισμός εξαρτάται όλο και περισσότερο απ' τα έσοδα των πωλήσεων φυσικού αερίου στις χώρες αυτές. Δεν είναι λίγες οι φορές που Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν επισημαίνει την ανάγκη αλλαγής μοντέλου της ρωσικής οικονομία με στόχο τη μικρότερη εξάρτηση από τον ενεργειακό τομέα.
Μετά την έναρξη της λειτουργίας του Νότιου Διάδρομου, το ρωσικό φυσικό αέριο θα φθάνει πλέον σε όλη την Ευρώπη. Και η Ευρώπη με τη σειρά της θα είναι εξαρτημένη σε μεγάλο βαθμό από την ομαλή ροή της Gazprom. Ουκ ολίγες φορές, η Κομισιόν έχει σχολιάσει το παραπάνω γεγονός υποδεικνύοντας την ανάγκη αναζήτησης εναλλακτικών ενεργειακών πηγών, χωρίς όμως και να προτείνει πρακτικές λύσεις, εκτός από το σχέδιο για τον αγωγό Ναμπούκο που θα μεταφέρει αζέρικο αέριο στις ευρωπαϊκές αγορές. Για το συγκεκριμένο έργο υπάρχουν ενστάσεις αναφορικά με τον χρόνο ολοκλήρωσής του και τη βιωσιμότητά του έτσι οι "έμπειροι" Ρώσοι έχουν σαφές προβάδισμα με τον δικό τους Νότιο Διάδρομο.
Πριν μερικές εβδομάδες, η Κομισιόν, λαμβάνοντας υπόψη τα γεγονότα στην Ουκρανία, ανακοίνωσε πως οι διμερείς διακρατικές συμφωνίες δεν συμπίπτουν με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, γεγονός που θα μπορούσε να φέρει τη διαμάχη από την «Ουκρανία στην Ευρώπη» σχετικά με την υλοποίηση του Νότιου Διάδρομου.
Εκτός των άλλων, με την άμεση σύνδεση της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας με το ρωσικό αέριο και με δεδομένη την τιμολογιακή πολιτική της εταιρείας, με τις κυμαινόμενες τιμές, ο Πούτιν απέκτησε ένα σημαντικό διαπραγματευτικό χαρτί σε θέματα εξωτερικής πολιτικής σε διακρατικό επίπεδο ή, κατά άλλους, έναν ισχυρό μοχλό πίεσης: μια μικρή μεταβολή στις τιμές του αερίου μπορεί να έχει μεγάλες επιπτώσεις στις εθνικές οικονομίες τηρουμένων των αναλογιών. Αυτό φάνηκε στην περίπτωση της Ουκρανίας, με το Κρεμλίνο να προχωρεί σε συμφωνία μείωσης των τιμών ώς 33%, ενώ παρόμοιο διαπραγματευτικό χαρτί δεν μπορούσαν να βάλουν στο τραπέζι οι αξιωματούχοι της Ε.Ε.
Ανταπόκριση από το Ελσίνκι: Χρήστος Ηρακλείδης
