«Δεν θέλω να διαλέξω ανάμεσα σ' έναν αυταρχικό ισλαμιστή πρωθυπουργό κι έναν ισλαμιστή ιεροκήρυκα», λέει η Ντένιζ, 28 χρόνων, από τα «παιδιά του πάρκου Γκεζί» στην Κωνσταντινούπολη. Η νεαρή γυναίκα, κλασικό δείγμα της σύγχρονης νέας γενιάς των τουρκικών μεγαλουπόλεων, στέκεται αμήχανη -και ανήμπορη- μπροστά στη σύγκρουση που συγκλονίζει τη χώρα της τον τελευταίο μήνα.
Όπως ένα μεγάλο μέρος των συνομηλίκων της, ονειρεύεται το μέλλον της σε μια χώρα δημοκρατική και ευημερούσα. Όλη της τη ζωή είχε είτε για δήμαρχο (της Πόλης) είτε για πρωθυπουργό τον Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν, τον ηγέτη του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Αντιμετώπιζε πάντα τον Ερντογάν ως κίνδυνο για τις προσωπικές της επιλογές -«από την απελευθέρωση της μαντίλας μέχρι την επιβολή της η απόσταση δεν είναι μεγάλη»- και στη συνέχεια για τη ζωή στην πόλη της - «εκχωρούνε κάθε ελεύθερη σπιθαμή γης για να χτίζουν ναούς κατανάλωσης», αλλά δεν ξεχνάει ότι κανείς από τους οπαδούς του Χιζμέτ, του κινήματος του Φετουλάχ Γκιουλέν, δεν στήριξε τον αγώνα στο πάρκο Γκεζί. «Κάποια στιγμή βγήκαν να καταγγείλουν την αστυνομική βία, αλλά ο πόνος τους δεν ήταν για το πράσινο, ούτε για το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση των ιδεών. Απλά, οι άνθρωποι του Γκιουλέν θέλουν το δικό τους μερίδιο στην εξουσία και βρήκαν την ευκαιρία να χτυπήσουν τον Ερντογάν που δεν εκχωρεί πια τίποτε σε κανέναν».
Μπορεί η ανάλυση να φαντάζει απλοϊκή, καθώς δεν λαμβάνει υπόψη την πολυπλοκότητα αυτής της σύγκρουσης εντός του ισλαμικού στρατοπέδου στην Τουρκία και τις επιρροές του έξω κόσμου, αλλά πολλές καλύτερες ερμηνείες δεν ακούστηκαν από τον Δεκέμβριο που μαίνονται οι επιθέσεις και αντεπιθέσεις των δύο πλευρών.
Εκκαθαρίσεις στην αστυνομία και τη δικαιοσύνη
Η έκβαση αυτής της σύγκρουσης δεν είναι προδιαγεγραμμένη, ωστόσο την εβδομάδα που πέρασε ο Ερντογάν φαίνεται να παίρνει το πάνω χέρι. Ξήλωσε εκατοντάδες στελέχη προσκείμενα στον Γκιουλέν -ή απλά ανεξάρτητα- από την αστυνομία και τη δικαιοσύνη, στα οποία προσάπτει ότι «ενορχήστρωσαν» τις έρευνες για τη διαφθορά σε βάρος ακόμη και του γιου του. Μέσα σε μια μέρα αποπέμφθηκαν οι αρχηγοί Ασφαλείας της Άγκυρας, της Σμύρνης, της Αττάλειας και του Ντιγιαρμπακίρ και ο υπαρχηγός Εθνικής Ασφαλείας. Ταυτόχρονα έριξε γέφυρες στον στρατό, αφήνοντας να εννοηθεί ότι μπορεί να γίνει αναψηλάφηση των υποθέσεων Εργκένεκον και Βαριοπούλα -που απέκρυπταν σχέδια πραξικοπήματος-, οι οποίες οδήγησαν κάποιους από τους στυλοβάτες του «βαθέως κράτους» στη φυλακή.
Και το σημαντικότερο, βγάζει πύρινους λόγους για να πείσει τους πολίτες -που τον εξέλεξαν τρεις φορές πρωθυπουργό- ότι υπάρχει μια διεθνής συνωμοσία από τη CIA, τη Μοσάντ, το εβραϊκό λόμπι, τους κερδοσκόπους των αγορών κ.λπ. ενάντια στην επιτυχημένη κυβέρνησή του και το τουρκικό έθνος, οι οποίοι χρησιμοποιούν τους οπαδούς του Χιζμέτ για να ελέγξουν εκ των έσω το κράτος. Για «χούντα του Χιζμέτ» μιλά, άλλωστε, ο προσκείμενος στον Ερντογάν Τύπος.
Συνωμοσία VS διαφθορά
Ανεξάρτητα από το αν ο Ερντογάν πιστεύει στις θεωρίες συνωμοσίας ή απλά τις χρησιμοποιεί, ανεξάρτητα από το αν έχουν βάση ή όχι, το ζητούμενο είναι να πείσει την πλειονότητα των Τούρκων ότι έτσι έχουν τα πράγματα τώρα που πλησιάζουν οι δημοτικές και περιφερειακές εκλογές και εν όψει των προεδρικών εκλογών σε έναν χρόνο. Και να τους κάνει να αγνοήσουν τις αποκαλύψεις περί διαφθοράς, που τινάζουν στον αέρα το «καθαρό» προφίλ του ίδιου και του κόμματός του.
Αυτές ακριβώς οι αποκαλύψεις είναι το όπλο των αντιπάλων του Ερντογάν - και δεν έχουν τέλος. Μόλις την περασμένη Τετάρτη ο εισαγγελέας της Κωνσταντινούπολης Ζεκερίγια Οζ κατήγγειλε ότι ο πρωθυπουργός, μέσω δύο απεσταλμένων του, τον απείλησε με «σοβαρές επιπτώσεις» εάν συνεχίσει τις έρευνες για μίζες και παράνομες συναλλαγές συγγενών των υπουργών του. Κι όταν αρνήθηκε να τα κουκουλώσει, πήρε δυσμενή μετάθεση. Η αντίδραση του γραφείου του Ερντογάν ήταν να κατηγορήσει τον Οζ για δυσφήμιση και να αφήσει να εννοηθεί ότι ο Οζ είναι αυτός που τα παίρνει. Τι είναι αλήθεια; Ίσως να μην το μάθουμε ποτέ.
Η επιρροή του Χιζμέτ
Αυτό που είναι σίγουρα αλήθεια είναι ότι οι άνθρωποι του Χιζμέτ -ή έστω οι σπουδαγμένοι στα σχολεία και τα πανεπιστήμιά του- επιλέχθηκαν από το ίδιο το ΑΚΡ για θέσεις στη δικαιοσύνη και τη δημόσια διοίκηση, ενώ έχουν μεγάλη επιρροή στην οικονομία. Σύμφωνα με τις αποκαλύψεις του WikiLeaks, Αμερικανοί διπλωμάτες ενημέρωναν την Ουάσινγκτον το 2010 ότι η κοινότητα Γκιουλέν «ελέγχει το εμπόριο και την οικονομία στην Τουρκία κι έχει διεισδύσει βαθιά στην τουρκική πολιτική».
Οι εκτιμήσεις των διπλωματών δεν είναι... ευαγγέλιο, ωστόσο στην «αυτοκρατορία» του Γκιουλέν, εκτός από πάρα πολλά σχολεία, φροντιστήρια και φοιτητικές εστίες -όχι μόνο στην Τουρκία, αλλά σε πάρα πολλές χώρες, εκ των οποίων και στη Γερμανία, και στη Γαλλία- εκτός από το πανεπιστήμιο Φατίχ της Πόλης και τη μεγαλύτερη σε κυκλοφορία εφημερίδα (Zaman), περιλαμβάνονται και η Asya Bank της Πόλης, η μεγάλη ασφαλιστική εταιρεία Isik Sigorta και ο σύνδεσμος επιχειρηματιών Tuskon, με περισσότερα από 40.000 μέλη.
Πολλοί από τους δημοσιογράφους της Zaman επιμένουν ότι απλά ο εκδότης τους επιτρέπει να κάνουν τη δουλειά τους, χωρίς παρεμβάσεις και χωρίς πιέσεις. Ότι επιτέλους βρήκαν ένα βήμα για να αποκαλύπτουν τις έρευνές τους, να εκφράζουν τις απόψεις τους. Αρκετοί από τους γνωστούς αρθρογράφους της, άλλωστε, όλα τα προηγούμενα χρόνια ασκούσαν δριμεία κριτική -και ενίοτε την πλήρωναν ακριβά- τόσο στους Ετσεβίτ, Τσιλέρ και σία, όσο και στον Ερντογάν. Και το κοινό χαρακτηριστικό τους ήταν ότι στήριζαν ανεπιφύλακτα την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας.
Είναι αυτός ο λόγος που τους φιλοξενεί η Zaman; Είναι το Χιζμέτ ο μοχλός πίεσης των Αμερικανών για να δεθεί οριστικά η Τουρκία στο άρμα της Ευρώπης; Δύσκολη η απάντηση. Άλλωστε, ο «μεγάλος Πατισάχ» Ερντογάν, παρά την -αποτυχημένη- προσπάθειά του να γίνει το πρότυπο του αραβικού κόσμου, παρά την τουλάχιστον παράξενη σχέση του με την Τεχεράνη -κάνει ό,τι μπορεί για να περιορίσει την επιρροή του Ιράν στη Συρία και αλλού και παράλληλα η δική του κρατική τράπεζα έκανε μπίζνες με τον ιρανικό χρυσό, δίνοντας ανάσες συναλλάγματος στον εχθρό - ποτέ δεν γύρισε οριστικά την πλάτη στην Ευρώπη. Η οποία Ευρώπη δεν βιάζεται καθόλου να τον υποδεχτεί στο κλαμπ.
Για τη νεαρή Ντενίζ, πάντως, αυτή η ενδοϊσλαμική σύγκρουση έχει και κάτι ελπιδοφόρο: «Νομίζω ότι ακόμη κι αν ο Ερντογάν βγει νικητής, θα έχει χάσει τη φόρα του προς την παντοδυναμία. Και δεν θα μπορεί να φέρεται ως σουλτάνος».
