Του Andrew E. Kramer
Δεν κοιμούνται σε σκηνές στην Πλατεία Ανεξαρτησίας, αλλά οι πάμπλουτοι επιχειρηματίες της Ουκρανίας, γνωστοί ως "ολιγάρχες", ίσως αποτελούν ανάλογο κίνδυνο για τον πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς με τους διαδηλωτές. "Πιστεύεις ότι διαφέρουν πολύ οι άνθρωποι που βγαίνουν στους δρόμους από τους μεγαλοεπιχειρηματίες;" ρώτησε ο πλέον επιφανής δυτικόφιλος των ολιγαρχών, ο Πέτρο Ποροσένκο, μεγιστάνας της ναυτιλίας, της ζαχαροπλαστικής και της γεωργίας, το κανάλι του οποίου μεταδίδει συνεχώς live από την Πλατεία Ανεξαρτησίας, τον δημοσιογράφο που του έπαιρνε συνέντευξη.
"Έχουν την ίδια αγάπη για την πατρίδα" απάντησε ο ίδιος μιλώντας από το λόμπι ενός ξενοδοχείου με θέα στην πλατεία όπου οι διαδηλωτές φαντάζουν άλαλες μινιατούρες που κυμματίζουν σημαίες. "Σε τελική ανάλυση, όλοι μιλάμε για την εκμοντέρνιση της οικονομίας και της χώρας", συμπλήρωσε.
Οι διαδηλωτές μπορεί να καταλαμβάνουν τα κυβερνητικά κτήρια και να διοργανώνουν μεγάλες πορείες ζητώντας την παραίτηση της κυβέρνησης, αλλά στο παρασκήνιο εξίσου αδίστακτος - και ίσως πιο αποφασιστικός - είναι ο πόλεμος ανάμεσα στις πολύ μικρές και πολύ πλούσιες φατρίες ολιγαρχών, που μερικές από αυτές βλέπουν το μέλλον τους να είναι με την Ευρώπη και άλλες με τη Ρωσία. Αυτή η σύγκρουση πυροδοτήθηκε, όπως και οι διαδηλώσεις, από την απόφαση του Γιανουκόβιτς να διακόψει τις συζητήσεις για ανοιχτό εμπόριο με την Ε.Ε.
Αντίπαλες φατρίες
Όπως και άλλοι μεγιστάνες που είναι διασκορπισμένοι στις μετα-σοβιετικές δημοκρατίες, οι Ουκρανοί ολιγάρχες κεφαλαιοποίησαν την προβληματική ιδιωτικοποίηση των περιουσιακών στοιχείων που ήταν στα χέρια του Δημοσίου και έκαναν τεράστιες περιουσίες διαπρέποντας στα ΜΜΕ, στον τραπεζικό τομέα, στις τηλεπικοινωνίες, στην αγορά χάλυβα άνθρακα κ.λπ. Αλλά, σε αντίθεση με τη Ρωσία, όπου ο Πούτιν τους έχει αποκλείσει από την πολιτική, οι πλούσιες φατρίες της Ουκρανίας διατηρούν τεράστια επιρροή, λειτουργούν ως σκιώδεις κυβερνήσεις με αναγνωρίσιμες παρατάξεις στο Κοινοβούλιο. Ο Ποροσένκο είναι κι ο ίδιος βουλευτής...
Οι πολιτικές τους πεποιθήσεις τείνουν να ευθυγραμμίζονται με την θέση τους στην οικονομία, με τις πιο παραδοσιακά πλούσιες οικογένειες να τάσσονται υπέρ της δυτικής ολοκλήρωσης, και μία νεότερη ομάδα - "αρπακτική" σύμφωνα με τους αναλυτές - που περιστρέφεται γύρω από τον υιό Γιανουκόβιτς, να προτιμά το Κρεμλίνο.
Σε αυτή τη μάχη των τιτάνων, οι δρόμοι είναι το όπλο, αλλά μόνο ένα από τα πολλά. Πάνω από κάθε πολιτική μάχη πλανάται η οικονομική κρίση. Η Ουκρανία, αποκλεισμένη από τις αγορές και με μεγάλο δημόσιο έλλειμμα, θα χρειαστεί μια ένεση ρευστότητας της τάξης των 18 δισ. δολαρίων μέχρι τον Μάρτιο για να αποφύγει την πτώχευση και μια κοινωνική κρίση με άγνωστες, αλλά, κατά πάσα πιθανότητα, ολέθριες συνέπειες.
Τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα των ολιγαρχών έχουν σαφώς αποκλίνοντα συμφέροντα, τα οποία και υπαγορεύουν το πώς προσεγγίζουν τόσο τις σχέσεις με την Ευρώπη όσο και την οικονομική κρίση. Από τη μία, είναι οι επιχειρηματίες σαν τον Ποροσένκο, του οποίου η περιουσία σύμφωνα με το Forbes υπολογίζεται στα 1,6 δισ. δολάρια.
Αποκλίνοντα συμφέροντα
Οι ολιγάρχες της Ουκρανίας ήλπιζαν πως μία συνεργασία με την Ε.Ε., με την πιο αυστηρή νομοθεσία της στο δικαίωμα της ιδιοκτησίας, θα προστάτευε τα συμφέροντά τους. Επίσης, είναι πιο ανοικτοί σε ένα δάνειο από το ΔΝΤ, που θα απαιτούσε τη μείωση των ενεργειακών επιδοτήσεων της κυβέρνησης και τις διαρθρωτικές αλλαγές, συμπεριλαμβανομένης της αναμόρφωσης του δικαστικού συστήματος.
Στο πλευρό του Ποροσένκο τάχθηκε και ο Βίκτορ Πίντσουκ, ο δισεκατομμυριούχος γαμπρός του πρώην προέδρου, Λεονίντ Κούτσμα, ο οποίος την Τετάρτη μαζί με άλλους πρώην προέδρους υπέγραψε επιστολή στήριξης των αντικυβερνητικών διαδηλωτών. Ο πιο πλούσιος άνθρωπος της Ουκρανίας, ο Ρινάτ Ακχμέτοβ, θεωρείται ένθερμος υποστηρικτής του Γιανούκοβιτς, αλλά η εταιρεία του έδωσε στη δημοσιότητα μία ουδέτερη δήλωση, λέγοντας πως η Ουκρανία θα πρέπει να επιδιώξει την ενσωμάτωση τόσο με τη Ρωσία όσο και με την Ευρώπη (...)
Από την άλλη μεριά, μια κλίκα μυστικοπαθών ολιγαρχών, πολλοί με συμφέροντα στη Ρωσία - και, σύμφωνα με την αντιπολίτευση, χωρίς ενδιαφέρον για την διακυβέρνηση της χώρας -, ανήκουν στον κύκλο του Γιανουκόβιτς (...)
Ο υιός Γιανουκόβιτς, ο Ολεκσάντρ, οδοντίατρος που έχει γίνει ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους της χώρας στη διάρκεια της θητείας του πατέρα του, ηγείται μίας ομάδας γνωστής ως η "Οικογένεια". Η "Οικογένεια" έχει παραμερίσει τους ανταγωνιστές της που λειτουργούν μέσω ενός ομίλου που ονομάζεται Management Assets Company, με δραστηριότητα στον τομέα των κατασκευών, των τραπεζών και των ορυχείων άνθρακα, στην παραδοσιακά φιλορωσική ανατολική Ουκρανία.
Μεσάζοντες...
Στην πλευρά του Γιανουκόβιτς είναι και ο Ντμίτρι Φιρτάς, ακόμη ένας εκ των πλουσιότερων Ουκρανών που έκανε περιουσία ως "μεσάζων φυσικού αερίου" στην ανατολική Ευρώπη, ένας από τους λίγους που η Μόσχα του επιτρέπει να λαμβάνει μέρος στις εμπορικές διαπραγματεύσεις. Με διάφορες κυβερνήσεις έκλεινε συμφωνίες δισεκατομμυρίων ως μεσάζων, μέσω μιας εταιρείας στην Ελβετία, της RosUkrEnergo και για πωλήσεις της Gazprom στην Ουκρανία. Το 2009, η τότε πρωθυπουργός Γιούλια Τιμοσένκο, επέμενε η ουκρανική κρατική εταιρεία ενέργειας να αγοράζει αέριο απευθείας από την Gazprom.
Ο Μίκαελ Πογκρεμπίνσκι, πολιτικός αναλυτής στο Κίεβο, δήλωσε σε μια συνέντευξή του ότι κάποιοι σύμμαχοι του Γιανούκοβιτς δελεάζονται από την προοπτική χαμηλότερης τιμής του ρωσικού φυσικού αερίου, που θα δημιουργούσε άμεσα κέρδη στις βιομηχανίες ενέργειας της Ουκρανίας και νέες ευκαιρίες για λεηλασία (...) Έχοντας έλεγξει την προεδρία μόνο για τρία χρόνια, πολλοί από τους ολιγάρχες θέλουν να αναβάλουν τις αλλαγές έως ότου κατορθώσουν να συσσωρεύσουν μεγαλύτερο πλούτο, έγραψε ο διευθυντής του Διεθνούς Ινστιτούτου Δημοκρατίας στο Κίεβο, Σέργι Ταράν, στη ρωσική εφημερίδα Nezavisimaya Gazeta.
Με αυτό το βραχυπρόθεσμο ενδιαφέρον τους, λένε οι αναλυτές, οι ολιγάρχες νιώθουν πιο άνετα να συναλλάσσονται με τη Ρωσία παρά με την Ευρώπη και το ΔΝΤ, οι οποίοι θέτουν ζητήματα δικαιοσύνης και διαφάνειας. Από αυτή την άποψη, ήταν λογικό που ο Γιανουκόβιτς καθυστερούσε όσο μπορούσε τη συμφωνία με την Ε.Ε. για να καταφέρει την καλύτερη δυνατή συμφωνία με την Ρωσία (...)
Στρατηγική συμμαχία
Μεταξύ των στρατηγικών συμφερόντων της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι οι αγωγοί φυσικού αερίου που παρέχουν πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές. Είναι τόσο ζωτικής σημασίας για τη ρωσική οικονομία, όσο είναι οι θαλάσσιες οδοί του Περσικού Κόλπου για την Αμερική. Για το Κρεμλίνο, το εθνικό συμφέρον έγκειται στη διατήρηση εμπορικών δρόμων ανοιχτών στους καταναλωτές ενέργειας, όχι στους προμηθευτές. Άλλωστε και η Ουκρανία - μία από τις πιο ενεργοβόρες οικονομίες στον κόσμο, με απαρχαιωμένα εργοστάσια χάλυβα, σιδηροδρομικά δίκτυα και αυτοκινητοβιομηχανίες, καθώς και εργοστάσια λιπασμάτων που καίνε τεράστιες ποσότητες φυσικού αερίου και άνθρακα - είναι ένας σημαντικός καταναλωτής. Έχοντας ζυγίσει και ενημερώσει την ουκρανική ελίτ για τους κινδύνους που διατρέχει αν συμπλεύσουν με την Ευρώπη, ο Ρόμαν Κχουντγιάκοβ, μέλος της ρωσικής Βουλής, είπε στους δημοσιογράφους πως "η πλειοψηφία των επιχειρηματιών στην Ουκρανία γνωρίζει πως μια ενδεχόμενη συμμαχία με την Ε.Ε. θα οδηγούσε στην κατάρρευση της βιομηχανίας, αφού δεν θα μπορούσε να ανταγωνιστεί επί ίσοις όροις με τις δυτικές εταιρείες".
Από το ταξίδι του στο Πεκίνο, ο Γιανουκόβιτς επέστρεψε μόνο με κάποιες συμφωνίες συνεργασίας και όχι με ρευστό. Οι Κινέζοι, σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν ενδιαφέρονται να εμπλακούν σε ένα ζήτημα ζωτικού ενδιαφέροντος για τη συμμαχική τους Μόσχα. Μένει να φανεί το κατά πόσο η Ρωσία θα βοηθήσει τον Γιανουκόβιτς να ξεπεράσει την οικονομική κρίση που θα έρθει την επόμενη χρονιά. Μέχρι στιγμής η Μόσχα έχει προτείνει να λύσει τα προβλήματα στον προϋπολογισμό της Ουκρανίας μειώνοντας τις τιμές του φυσικού αερίου, αλλά αυτή η προσέγγιση, λένε οι αναλυτές, μπορεί να παράξει κέρδη για τους εμπλεκόμενους και όχι ρευστό για την κυβέρνηση.
(Μετάφραση: Αναστασία Γιάμαλη)
