Της Λουτσιάνα Καστελίνα*
Ήξερα και ξέραμε όλοι ότι ο Στέφανο ήταν άρρωστος εδώ και αρκετό καιρό. Αλλά από τη στιγμή -αν και όχι πάντα με τη συχνότητα του παλιού καιρού- που συνέχισε να γράφει και να συμμετάσχει στο τέλος σκεφτήκαμε -ή αφεθήκαμε να ξεγελαστούμε από την ιδέα- ότι δεν ήταν σοβαρά. Πριν από λίγες εβδομάδες, καθόταν στη μπροστινή σειρά από εκεί που καθόμουν στο “Θέατρο Αρτζεντίνα” για να παρακολουθήσει την πιο πρόσφατη δουλειά του Μάριο Μαρτόνε. Δεν μπορώ να το πιστέψω, δεν καταφέρνω να πιστέψω ότι δεν είναι πια μαζί μας.
Πώς να μιλήσεις για τον Στέφανο Ροντοτά, πώς να τον θυμηθούμε, πώς να εξηγήσουμε στους νέους, που γνώριζαν βεβαίως τη φήμη του, αλλά δεν μπορούν να κατανοήσουν τη σημασία της πολιτικής παρουσίας του σε αυτό τον τελευταίο μισό αιώνα, στο οποίο έπαιξε έναν ποιοτικά διαφορετικό ρόλο από κάθε άλλο πρωταγωνιστή του καιρού μας, αναλαμβάνοντας μια βασική λειτουργία. Μια ιστορική λειτουργία. Επιτρέψτε μου να εξηγηθώ: Ο Στέφανο Ροντοτά δεν ήταν κομμουνιστής, είχε μια διαφορετική γραμμή από αυτή του Κομμουνιστικού Κόμματος και από τη δική μας του “Μανιφέστο”, αλλά ήταν αριστερή. Κάποιος έλεγε πάντα ότι ήταν ένας φιλελεύθερος δημοκράτης. Δεν ξέρω αν ήταν έτσι, ήταν σίγουρα ένας πολύ καλός νομικός, αλλά εμείς τον αισθανόμασταν πάντα σύντροφο, με το μέγιστο νόημα που μπορεί να δοθεί σε αυτή τη λέξη.
Νέα πνοή
Μπήκε στις ζωές μας μέσα από το ιδιαίτερο σχήμα που το Κομμουνιστικό Κόμμα είχε εφεύρει εκείνη την περίοδο: να εκλέγει στα ψηφοδέλτιά του αυτούς που δεν ανήκαν στην οργάνωσή του, τη λεγόμενη Ανεξάρτητη Αριστερά. Ήταν μια μεγάλη ιδέα, γιατί πολλοί από αυτούς μάς έφεραν μια νέα πνοή και μια χρήσιμη κουλτούρα. Αλλά με τον Στέφανο τα πράγματα ήταν διαφορετικά: μας οδήγησε με τη σημαντική συμβολή του να διορθώσουμε τον τρόπο μας να είμαστε κομμουνιστές. Γιατί αποδείχθηκε ότι δεν ήταν έξω από εμάς, έγινε αμέσως τμήμα της ζωής μας, η διαφορετικότητά του ήταν αυτή που ο Έντουαρντ Σάιντ έχει αποκαλέσει «απαραίτητη βοήθεια στην κριτική του εαυτού μας».
Θα έπρεπε εμείς, θα ήθελα εγώ η ίδια, να γράψω και να εξηγήσω πολύ περισσότερα σχετικά με το ποιος ήταν για όλους μας ο Στέφανο Ροντοτά. Δεν μπορώ να το κάνω τώρα, γιατί πρόκειται για μια ιστορική αντανάκλαση που δεν μπορεί να αναπτυχθεί μέσα στα τριάντα λεπτά που μου δόθηκαν να το γράψω από την ανακοίνωση της απώλειάς του.
"Ειρήνη και Πόλεμος"
Δεν μπορώ όμως να μην προσθέσω την προσωπική μνήμη ενός ταξιδιού που μου έδωσε το προνόμιο να εργαστώ πλάι-πλάι με τον Στέφανο. Το 1980, την περίοδο της κρίσης του ιστορικού συμβιβασμού και πριν από την πλήρη ανάπτυξη του κραξισμού, ως αποτέλεσμα ενός καλέσματος που υπόγραψε ο Κλάουντιο Ναπολεόνι και ο Λούτσιο Μάγκρι, γεννήθηκε το περιοδικό “Ειρήνη και Πόλεμος”, πρώτα μηνιαίο και στη συνέχεια εβδομαδιαίο, με σκοπό να δώσει φωνή σε ένα κομμάτι της Αριστεράς που προσπαθούσε ακόμη να πετύχει μια συνάντηση μεταξύ σοσιαλιστικής Αριστεράς, αυτών που ασκούσαν κριτική στο Κομμουνιστικό Κόμμα και την τάση της αποκαλούμενης “νέας Αριστεράς”, κυρίως του Κόμματος Προλεταριακής Ενότητας για τον Κομμουνισμό (Pdup). Διευθυντές του περιοδικού “Ειρήνη και Πόλεμος” είμαστε ο Κλάοντιο Ναπολεόνι, ο Στέφανο Ροντοτά και εγώ, και αργότερα ο Μικελάντζελο Νοταριάνι. Κυρίως με τον Στέφανο δουλέψαμε καθημερινά μαζί για σχεδόν πέντε χρόνια, με ένα φανταστικό συντακτικό γραφείο, που θέλω να θυμίσω τα ονόματά τους μόνο και μόνο γιατί σήμερα κάποιοι φαίνονται πιο ετερογενείς: Ο Τζιάνι Φεράρα, αλλά και ο Πάολο Τζεντιλόνι, ο Μάσιμο Κατσιάρι, η Τζουλιάνα Σγκρένα και ο Άλντο Γκαρζία. (Αλλά και η Κάρλα Ροντοτά, που είχει πολύτιμη συμβολή στο έργο μας).
Ήταν μια πρωτοφανής, πολύ μεγάλη συμμετοχή στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία εκείνα τα χρόνια, που είδε την επικράτηση μιας υπέροχης ηγεσίας της Αριστεράς. Η προσπάθειά μας ηττήθηκε. Όλοι γνωρίζουμε πώς και γιατί. Αλλά εξακολουθώ να πιστεύω ότι δεν ήταν άχρηστη. Παρά το γεγονός ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα διαλύθηκε με άσχημο τρόπο και το Σοσιαλιστικό Κόμμα με την περιπέτεια του κραξισμού, έθαψαν αυτή την προσπάθεια για μια εναλλακτική λύση. Θυμήθηκα το “Ειρήνη και Πόλεμος”, γιατί εκείνη η εμπειρία δεν είναι για μένα και για πολλούς συντρόφους μόνο ένα πολύ σημαντικό ενθύμιο, αλλά γιατί σε αυτή την πολιτική προσπάθεια ο Στέφανο Ροντοτά εργάστηκε με συνέπεια σε όλη του τη ζωή, στους χώρους που βρέθηκε σταδιακά να ενεργοποιείται (και όχι για να το σημειώσω τελευταίο, το δικό μας “Ίδρυμα Μπάσο”, του οποίου ήταν πρόεδρος). Δεν ήταν ουτοπία, δεν ήταν ψευδαίσθηση. Ήταν ένας εφικτός στόχος.
Ακόμη πιο πρόσφατα: δεν θυμώσαμε ποτέ αρκετά για το γεγονός ότι η υποψηφιότητά του για την Προεδρία της Δημοκρατίας που υποστήριξε το Κίνημα Πέντε Αστέρων (με μη διφορούμενο τρόπο αυτή τη φορά) και η Αριστερά - Οικολογία - Ελευθερία έπεσε από το Δημοκρατικό Κόμμα. Έχω τη μέγιστη εκτίμηση για τον Ματαρέλα, αλλά ο Στέφανο Ροντοτά, ειδικά για την ιστορία του και την προσωπικότητά του, και παρά τις περιορισμένες εξουσίες της Προεδρίας της Δημοκρατίας, θα μπορούσε ίσως να βοηθήσει στο να αποφευχθεί η σημερινή καταστροφή της Αριστεράς.
Γεια σου, Στεφάνο, είμαστε πολύ λυπημένοι. Την αγάπη μου στην Κάρλα και τη Μαρία Λάουρα.
* Το άρθρο της Λουτσιάνα Καστελίνα δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Ιλ Μανιφέστο” στις 23 Ιουνίου 2017. Μετάφραση - απόδοση: Αργύρης Παναγόπουλος
