Όταν για πρώτη φορά ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε αποκαλύψει τα οθωμανικά όνειρά του, το τοπίο στη Μέση Ανατολή και τον αραβικό κόσμο ήταν πολύ διαφορετικό απ' ό,τι σήμερα - κι ο ίδιος πολύ πιο... αδιαφιλονίκητος εντός της Τουρκίας. Το κόμμα του, το ΑΚΡ, είχε κερδίσει με αξιοσημείωτη άνεση τις εκλογές του 2011, και με τη στήριξη ενός μεγάλου μέρους του κουρδικού πληθυσμού, ενώ οι εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης έδειχναν ότι κάτι αλλάζει στην Αίγυπτο και τη Συρία στην κατεύθυνση που επιθυμούσε ο Τούρκος Πρόεδρος, που αντιλαμβάνεται εαυτόν ως προστάτη της Ούμμα, των σουνιτών μουσουλμάνων στα όρια της κάποτε κραταιής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ταυτόχρονα, η οικονομία στη γείτονα ζούσε το δικό της “θαύμα”, η κυβέρνηση του ΑΚΡ είχε επιλέξει να τα βρει με τους Κούρδους του ΡΚΚ -ήδη από το 2009 είχε ξεκινήσει τις πρώτες μυστικές συνομιλίες μαζί του, ενώ ο τότε πρόεδρος Αμπντουλά Γκιουλ είχε ξεστομίσει για πρώτη φορά τη λέξη “Κουρδιστάν”, ενώ και οι σχέσεις της Τουρκίας με τους Κούρδους του Βορείου Ιράκ, κυρίως οι οικονομικές, έσταζαν μέλι. Άγκυρα και Ερμπίλ είχαν κλείσει 50ετή συμφωνία ενεργειακής συνεργασίας, ενώ τουρκικές εταιρείες ανοικοδομούσαν το Βόρειο Ιράκ. Ο μήνας του μέλιτος κράτησε μέχρι τον Οκτώβριο του 2014, όταν η Τουρκία επέτρεψε -αν και με πόνο ψυχής- στους Πεσμεργκά από το βόρειο Ιράκ να διασχίσουν το έδαφός της για να φτάσουν στο Κομπάνι και να βοηθήσουν τους Κούρδους της Συρίας -το PYD- να αντισταθούν στις δυνάμεις του Ισλαμικού Κράτους.
Εκείνη την τόσο κοντινή -αλλά και τόσο μακρινή- εποχή η Τουρκία του Ερντογάν ανήκε ακόμη σαφώς στο στρατόπεδο της Δύσης παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις της, είχε τον ίδιο στόχο με τις ΗΠΑ -το τέλος του Άσαντ στη Συρία- και επιθυμούσε ακόμη, αν και με λιγότερο πάθος απ' ό,τι μερικά χρόνια νωρίτερα, να ενταχθεί στην Ευρώπη.
Ωστόσο, από το 2015, η στάση του Ερντογάν άρχισε σταδιακά να αλλάζει - εν μέρει και επειδή κανένα από τα όνειρά του δεν του βγήκε. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι δεν άντεξαν στην Αίγυπτο, ο Άσαντ αποδείχθηκε πολύ σκληρός για να πεθάνει, ενώ και εντός της Τουρκίας εμφανίστηκε ένα... περίπου κουρδικό κόμμα, που κατάφερε να κερδίσει και προοδευτικούς Τούρκους ψηφοφόρους και να... συρρικνώσει τη δύναμη του ΑΚΡ στο 40%. Το όνειρο του Ερντογάν να δείξει το 2023, στα εκατό χρόνια από την ίδρυση της σύγχρονης Τουρκίας, ότι είναι σημαντικότερος από τον ιδρυτή του κράτους Κεμάλ Ατατούρκ, έχοντας κάνει τη χώρα μια μεγάλη περιφερειακή δύναμη με ισχυρή ακτινοβολία στον μουσουλμανικό κόσμο, φάνηκε να απομακρύνεται οριστικά. Πιθανώς γι' αυτόν τον λόγο ο Ερντογάν έκανε τη μεγάλη στροφή προς τη Ρωσία, παρά το γεγονός ότι οι δύο χώρες έχουν μια μακριά ιστορία πολέμων μεταξύ τους και μόνο για “παραδοσιακή φιλία” δεν μπορεί να μιλά κανείς. Άλλωστε μεσολάβησε και το αποτυχημένο πραξικόπημα, για το οποίο ο Ερντογάν δεν κατηγορεί ευθέως τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά δεν ξεχνά να υπενθυμίζει συνεχώς ότι ο -κατά τη γνώμη του- ενορχηστρωτής του, ο Φετουλάχ Γκιουλέν, έχει τη βάση του στην Πενσυλβάνια.
Οι δύο "κολλητοί"
Μετά το... θλιβερό επεισόδιο της κατάρριψης του ρωσικού αεροσκάφους από την Τουρκία το 2016 και την ταπεινή συγγνώμη που ζήτησε ο Ερντογάν από τον Πούτιν, μετά από μια παρατεταμένη περίοδο ρωσικών κυρώσεων εις βάρος της Τουρκίας οι σχέσεις των δύο ηγετών έχουν γίνει εξαιρετικά στενές. Μόνο το 2017 συναντήθηκαν οκτώ φορές - μια πυκνότητα που έχουμε συνηθίσει μόνο μεταξύ των Γάλλων Προέδρων και των Γερμανών καγκελαρίων. Και συνεργάζονται σε όλα τα πεδία - το οικονομικό (επενδύσεις, τουρισμός, εμπόριο), το ενεργειακό (αγωγός φυσικού αερίου, πυρηνικό εργοστάσιο Ακούγιου) και το στρατιωτικό.
Το τελευταίο είναι και το πιο πολύπλοκο - και φαίνεται τόσο στο παράδειγμα της τουρκικής επίθεσης εναντίον των Κούρδων στη Συρία όσο και στην πώληση του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S400 στην Τουρκία, η οποία παρεμπιπτόντως παραμένει μέλος του ΝΑΤΟ.
Ας ξεκινήσουμε από την επιχείρηση στο Αφρίν. Η Τουρκία, για δεύτερη φορά στην ιστορία της μετά την επίθεση και κατάληψη της Βόρειας Κύπρου, εξαπέλυσε μια στρατιωτική επίθεση εκτός των συνόρων της. Και δη εναντίον του PYD, το οποίο η Τουρκία κατηγορεί ότι συνεργάζεται με τους "τρομοκράτες" του ΡΚΚ, αλλά και το οποίο στήριζαν οι ΗΠΑ τόσο στη μάχη που έδινε ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος, αλλά και ως αντίπαλο δέος στον Άσαντ στη βόρεια Συρία. Χωρίς την άδεια -αν όχι τις ευλογίες- των Ρώσων δεν είναι βέβαιο ότι ο Ερντογάν θα τολμούσε την επίθεση. Μια επίθεση που συμφέρει για πολλούς λόγους τη Ρωσία, η οποία εμπλέκεται ενεργά στον πόλεμο της Συρίας στο πλευρό του Άσαντ. Πρώτον, διότι αποδυναμώνει τους -εχθρούς του Άσαντ- Κούρδους. Δεύτερον, διότι ενισχύει την ένταση μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ βάζοντας μια "σφήνα" στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Τρίτον, διότι όσο δένει την Τουρκία στο άρμα της διευκολύνεται ο Άσαντ να "καθαρίσει το παιχνίδι" στην Ανατολική Γούτα, όπου πολεμά ενάντια σε σουνιτικές αραβικές δυνάμεις, τις οποίες μέχρι πρόσφατα υποστήριζε η Τουρκία, αλλά τώρα έχοντας διαλέξει στρατόπεδο δεν μπορεί πλέον να το κάνει.
Με λίγα λόγια ο Ερντογάν παίζει το παιχνίδι του Πούτιν στη Συρία, παρά το γεγονός ότι ήθελε περισσότερο από όλους να πέσει ο Άσαντ. Και το παίζει επειδή θεωρεί ότι είναι η μοναδική του επιλογή να αναδειχθεί το 2023 ο καλύτερος Κεμάλ, επικεφαλής μιας χώρας που θα είναι περίπου πυρηνική δύναμη -θεωρητικά το Ακούγιου θα εγκαινιαστεί το 2023- και θα έχει λόγο στο αύριο της Συρίας.
Το μετέωρο βήμα του ΝΑΤΟ
Το ερώτημα είναι αν θα συνεχίσει το ΝΑΤΟ να παρακολουθεί απλώς με... ενόχληση τις κινήσεις Ερντογάν και την "κολεγιά" με τη Ρωσία. Σε προηγούμενες εποχές η απάντηση θα ήταν ένα αυτονόητο "όχι". Ωστόσο, ήδη από την προεδρία Ομπάμα οι ΗΠΑ άρχισαν να αποσύρονται από τη Μέση Ανατολή στρεφόμενες προς τον Ειρηνικό. Από την αρχή η εμπλοκή τους στη Συρία ήταν για τα παλαιότερα δεδομένα τους πολύ μικρή -και παραμένει μικρή και επί Τραμπ. Επιπλέον η Ευρώπη θεωρεί αυτή τη στιγμή μείζον το να κρατήσει η συμφωνία της με την Τουρκία για το προσφυγικό -κι ενδιαφέρεται να δείχνει τα δόντια της στη Ρωσία στον Βορρά, στα σύνορα με τις χώρες της Βαλτικής, κι όχι στη Συρία. Οπότε αυτή τη στιγμή κρατά το στόμα της κλειστό, με εξαίρεση ίσως τον Γάλλο Πρόεδρο Μακρόν, που αποπειράθηκε να μεσολαβήσει μεταξύ Κούρδων και Άγκυρας, για να χαρακτηριστεί αμέσως φίλος των "τρομοκρατών" από τον Ερντογάν.
Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι θα κρατήσει το στόμα της κλειστό αν οι προκλήσεις του Ερντογάν προς Δυσμάς ξεπεράσουν τα όρια. Αλλά στο Αφρίν τον έχει αφήσει ουσιαστικά ανενόχλητο, ωσάν να έχει -προς το παρόν τουλάχιστον- αποδεχτεί ότι το μέλλον της Συρίας θα το αποφασίσουν η Μόσχα, η Άγκυρα και η Τεχεράνη.
