Του Richard Milne
Σε ένα καφέ δίπλα στην εθνική οδό, εξήντα χιλιόμετρα βόρεια του Όσλο, οι υπεύθυνοι σκέφτηκαν πέρυσι ότι θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν τη μεγάλη άνοδο στον κλάδο των ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Το πάρκινγκ που διέθεταν για τα φορτηγά μετατράπηκε γρήγορα στον μεγαλύτερο χώρο σούπερ φορτιστών στον κόσμο, όπου οι μπαταρίες των αυτοκινήτων φορτίζονται μέσα σε μισή ώρα.
«Περίπου τέσσερις με πέντε χιλιάδες άνθρωποι φορτίζουν εδώ τα αυτοκίνητά τους κάθε μήνα» λέει ο Μόρτεν Όστνορ, διευθυντής του καφέ Nebbenes, δείχνοντας τους 28 μεγάλους φορτιστές. Πολλοί έρχονται εδώ και ψωνίζουν κάτι ενώ περιμένουν. Είναι καλό για τη δουλειά μας».
Η Νορβηγία, μια χώρα της οποίας ο πλούτος βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα, βρίσκεται στην παγκόσμια πρωτοπορία των ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Περίπου το 35% των καινούργιων αυτοκινήτων που πωλούνται έχουν πρίζα και η χώρα έχει θέσει ως στόχο τις μηδενικές εκπομπές ρύπων από όλα τα καινούργια αυτοκίνητα μέχρι το 2025. «Οι παραγωγοί αυτοκινήτων θεωρούν τη Νορβηγία ως πρότυπο για την αγορά του μέλλοντος» λέει η Κριστίνα Μπου, γενική γραμματέας της Νορβηγικής Ένωσης Ηλεκτρικού Αυτοκινήτου (NEVA).
Άνοδος του κλάδου
Καθώς όμως τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα εισέρχονται στη φάση της μαζικής χρήσης σε αυτή τη χώρα των 5,2 εκατομμυρίων κατοίκων, αναφύονται προβλήματα για εκείνους που χαράζουν την πολιτική. Από τα πιο πιεστικά είναι το πότε και το πώς θα ελεγχθούν οι γενναιόδωρες επιδοτήσεις που στήριξαν αυτή την άνοδο του κλάδου, έτσι ώστε τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα να ανταγωνίζονται με ίσους όρους εκείνα που καταναλώνουν βενζίνη. Η συντηρητική κυβέρνηση της Νορβηγίας πιστεύει ότι η πτώση στην τιμή των μπαταριών και η αυξανόμενη ζήτηση δείχνουν ότι αυτό θα μπορούσε να συμβεί το 2025, ενώ αυτοκινητοβιομηχανίες, όπως η γερμανική Opel, κάνουν λόγο για το 2030 ή αργότερα.
«Εκείνο που αποδείξαμε στη Νορβηγία είναι ότι αν χορηγήσεις επιδοτήσεις και επιβάλεις περιορισμούς στα αυτοκίνητα που καίνε ορυκτά καύσιμα, ο κόσμος θα αγοράσει τα ηλεκτρικά λέει ο εκπρόσωπος του αντιπολιτευόμενου Εργατικού Κόμματος για θέματα οικολογίας Αντρέας Χάλσε. Προσθέτει όμως: «Αν θέλουμε να συνεχίσουμε να είμαστε παράδειγμα για τον υπόλοιπο κόσμο, θα πρέπει να δείξουμε ότι αυτό μπορεί να είναι εμπορικό. Πρέπει να το κάνουμε, γιατί δεν μπορούμε να στηριζόμαστε στα χρήματα του Δημοσίου για πάντα».
Αρκεί να δει κανείς ποιοι είναι οι πελάτες του Nebbenes, βόρεια του διεθνούς αεροδρομίου του Όσλο, για να το καταλάβει. Ο Χανς Όλαφ Χάλβορσεν είναι δημόσιος υπάλληλος και κάνει τη διαδρομή των 200 χλμ. ανάμεσα στο Όσλο και το Λιλεχάμερ δύο με τρεις φορές την εβδομάδα. Το αυτοκίνητό του, ένα Tesla Model S, δεν υπόκειται σε διόδια και έτσι εξοικονομεί 810 κορώνες κάθε εβδομάδα. Η φόρτιση σε έναν από τους είκοσι φορτιστές της Tesla είναι δωρεάν. Υπάρχουν άλλοι οκτώ φορτιστές για αυτοκίνητα διαφορετικού τύπου. Επίσης, δεν πλήρωσε για το αυτοκίνητό του ΦΠΑ ούτε άλλους φόρους αγοράς που επιβάλλονται σε βενζινοκίνητα, όπως της BMW, με αποτέλεσμα η τιμή να μειωθεί σχεδόν στο μισό. «Για να είμαι ειλικρινής, το αγόρασα για το περιβάλλον, αλλά κυρίως για να γλιτώσω χρήματα» λέει. «Νομίζω ότι οι περισσότεροι από τους ιδιοκτήτες σκέφτονται την τσέπη τους». Σύμφωνα με τη Νορβηγική Ένωση Ηλεκτρικού Αυτοκινήτου, περίπου το 72% των αγοραστών επιλέγουν ηλεκτρικό αυτοκίνητο για οικονομικούς λόγους και μόλις το 26% για να προστατεύσουν το περιβάλλον.
Το σύστημα λειτουργεί
Ο Κρίστιαν Ρίνγκνες, συνταξιούχος γιατρός, περίμενε μέχρι πέρυσι που κυκλοφόρησε στην αγορά της Νορβηγίας το νέο σπορ μοντέλο Χ της Tesla γιατί ήθελε να πηγαίνει στο ορεινό καταφύγιό του με ένα αυτοκίνητο που θα μπορούσε να παίρνει τρέιλερ. Τώρα βρίσκεται καθ’ οδόν προς το Μπέργκεν, 500 χλμ. μακριά, μαζί με τη γυναίκα του και δύο φίλους. Σταμάτησε για να φορτίσει την μπαταρία και να πιουν ένα καφέ. «Περιμέναμε για να το αγοράσουμε γιατί προσπαθούμε να τα βγάλουμε πέρα με ένα αυτοκίνητο. Πολλοί έχουν το ηλεκτρικό σαν δεύτερο αυτοκίνητο» λέει.
Η ανάπτυξη των ηλεκτρικών αυτοκινήτων στη Νορβηγία είναι ραγδαία και κατά κάποιον τρόπο εντυπωσιακή. Τα μεγάλα κίνητρα για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα θεσμοθετήθηκαν κατά τη δεκαετία του 1990, κυρίως για να στηρίξουν τους εγχώριους κατασκευαστές Think και Buddy. Μερικά από αυτά τα αυτοκίνητα κυκλοφορούν ακόμα, αλλά και οι δύο εταιρείες χρεοκόπησαν το 2011, όταν υπήρχαν μόνο 5.000 ηλεκτρικά οχήματα στους δρόμους της Νορβηγίας.
Φτηνότερα μοντέλα
Κατόπιν, αυτοκίνητα όπως το Nissan Leaf και το Tesla Model S μπήκαν στην αγορά και ο αριθμός των ηλεκτροκίνητων στη Νορβηγία διπλασιαζόταν κάθε χρόνο, επί τέσσερα συνεχή χρόνια. Στα τέλη του περασμένου Μαρτίου κυκλοφορούσαν στη χώρα 110.000 ηλεκτρικά αυτοκίνητα, περίπου το 4% του συνόλου. Τα πλήρως ηλεκτροκίνητα αντιστοιχούσαν στο 18% όλων των νέων πωλήσεων, ενώ τα υβριδικά με πρίζα κατέλαβαν το 17% της αγοράς. Καθώς οι αυοκινητοβιομηχανίες ετοιμάζονται να βγάλουν φέτος στην αγορά φτηνότερα ηλεκτρικά μοντέλα με μεγαλύτερη αυτονομία (όπως το Opel Ampera-e και το Tesla Model 3), η Νορβηγική Ένωση Ηλεκτρικού Αυτοκινήτου εκτιμά πως μέχρι το τέλος του έτους το 30% των καινούργιων οχημάτων θα είναι πλήρως ηλεκτροκίνητα και το ποσοστό θα φτάσει το 70% μέχρι το τέλος της δεκαετίας.
«Στη Νορβηγία έχει αποδειχθεί ότι τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα είναι λειτουργικά σε μια κοινωνία. Το σύστημα δουλεύει» λέει ο Νορβηγός υπουργός Μεταφορών Κέτιλ Σόλβικ-Όλσεν, ο οποίος δηλώνει θαυμαστής των αμερικανικών κλασικών βενζινοβόρων αυτοκινήτων.
Αλλά είναι ένα δαπανηρό πρόγραμμα για την εθνική και τις τοπικές κυβερνήσεις. Η Νορβηγία φορολογεί τα αυτοκίνητα υψηλότερα από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Για παράδειγμα, μια BMW 5 με τετράλιτρο βενζινοκινητήρα έχει φόρο αγοράς 230.000 κορώνες και το συνολικό κόστος μαζί με τον ΦΠΑ ανέρχεται σε περίπου 770.000 κορώνες. Οι βασικές εκδόσεις των μοντέλων S και X της Tesla στοιχίζουν περίπου το ίδιο, αλλά δεν έχουν φόρο αγοράς, ούτε ΦΠΑ 25%. Μια πρόταση για αύξηση των οδικών τελών για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα με ταυτόχρονη μείωση για τα βενζινοκίνητα προκάλεσε κρίση στους κόλπους της κεντροδεξιάς κυβέρνησης μειοψηφίας πέρυσι. «Η πρόκληση είναι η εξής: Πώς θα βρούμε τρόπους για να αυξήσουμε με αργούς ρυθμούς τη φορολογία, διατηρώντας όμως πολύ σαφή κίνητρα για την αγορά ηλεκτρικών αυτοκινήτων» δήλωσε η πρωθυπουργός Έρνα Σόλμπεργκ.
Η κυβέρνηση αποφάσισε να διατηρήσει τα βασικά φορολογικά κίνητρα μέχρι το 2020 τουλάχιστον, αλλά ορισμένα κόμματα της αντιπολίτευσης -που αναμένεται πως θα κερδίσουν τις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου- ανεβάζουν τους τόνους, ενώ πρωτοσέλιδα εφημερίδων υποστηρίζουν ότι οι πλούσιοι ιδιοκτήτες της Tesla από το Όσλο και το Στάβανγκερ έχουν επωφεληθεί πολύ από τις επιδοτήσεις. «Το πιο επικίνδυνο είναι να στέλνονται ανάμεικτα μηνύματα που θα καλλιεργήσουν την αβεβαιότητα στον κόσμο. Η δέσμευση της Νορβηγίας είναι ισχυρή» λέει ο Κ. Σόλβιγκ - Όλσεν και προσθέτει ότι οι πολίτες έχουν ήδη ξεγελαστεί μια φορά αναφερόμενος σε κίνητρα που είχαν δοθεί στο παρελθόν για την αγορά αυτοκινήτων ντίζελ, τα οποία γρήγορα ανακλήθηκαν.
Μια έρευνα της ΝEVA σε περισσότερους από 12.000 ιδιοκτήτες ηλεκτρικών αυτοκινήτων στη Νορβηγία έδειξε ότι δεν είναι μόνο οι υψηλές επιδοτήσεις που μετρούν. Το δεύτερο σημαντικότερο πλεονέκτημα για τους ιδιοκτήτες είναι ότι δεν πληρώνουν διόδια. Το νησί Φινόι, κοντά στην πετρελαϊκή πρωτεύουσα της Νορβηγίας, το Στάβενγκερ, έχει τη μεγαλύτερη συγκέντρωση ηλεκτρικών αυτοκινήτων στη χώρα εξαιτίας των διοδίων στο τούνελ που το συνδέει με την υπόλοιπη χώρα και ανέρχονται σε 150 κορώνες ανά διέλευση.
Το κόστος για τις τοπικές κυβερνήσεις είναι μεγάλο. Ο κύριος Χάλσε εκτιμά πως το Όσλο χάνει περίπου 300 έως 350 εκατομμύρια κορώνες κάθε χρόνο από τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα που δεν πληρώνουν διόδια. Την ίδια στιγμή, περίπου 800 εκατομμύρια κορώνες από τα έσοδα των διοδίων διατίθενται κάθε χρόνο για τη χρηματοδότηση των δημόσιων συγκοινωνιών. Διερωτάται αν έχει νόημα να ξοδεύονται περίπου τα μισά για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, τα οποία αντιπροσωπεύουν περίπου το 5% των ημερήσιων μετακινήσεων στο Όσλο, καθώς το 50% των επιβατών χρησιμοποιεί τη δημόσια συγκοινωνία.
Η δωρεάν φόρτιση είναι επίσης δαπανηρή. Το Όσλο δαπανά περίπου 12 εκατομμύρια κορώνες κάθε χρόνο για νέους φορτιστές, ενώ το ετήσιο λειτουργικό κόστος είναι περίπου 4 εκατ. κορώνες. Το δωρεάν πάρκινγκ στοιχίζει άλλα 12 εκατ. κορώνες. «Πρέπει να δούμε την πραγματικότητα. Περισσότερα ξοδεύονται σε κάθε διαδρομή από τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα σε σύγκριση με τη δημόσια συγκοινωνία και δεν νομίζω ότι είχε κανείς αυτή την πρόθεση» λέει ο κύριος Χάλσε, ο οποίος έχει στην κατοχή του ένα Nissan Leaf. «Σε βάθος χρόνου, απλά δεν είναι εφικτό» προσθέτει. «Πρέπει να βρούμε έναν τρόπο αυτοχρηματοδότησης, όχι μόνο για εμάς, αλλά γιατί είναι σημαντικό για την ανάπτυξη των ηλεκτρικών αυτοκινήτων σε όλο τον κόσμο. Δεν μπορείς να περιμένεις ότι η Γερμανία, η Γαλλία ή η Ιταλία θα δίνουν επιδοτήσεις σε αυτή τη βάση».
Το Όσλο εξετάζει τη σταδιακή επιβολή διοδίων στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και την αύξηση εκείνων στα βενζινοκίνητα. Θέλει επίσης να βρει ένα μοντέλο για τον τερματισμό της δωρεάν φόρτισης. «Ανησυχούμε μήπως βγει πολύ νωρίς η πρίζα των κινήτρων» λέει η Κρ. Μπου. Ο φόβος που επικαλούνται πολλοί είναι το παράδειγμα της Δανίας, όπου κατέρρευσαν οι πωλήσεις ηλεκτρικών αυτοκινήτων όταν κόπηκαν τα κίνητρα στα τέλη το 2015.
Περισσότεροι φορτιστές
Υπάρχουν και άλλες προκλήσεις. Μετά την εκρηκτική ανάπτυξη μέχρι το 2015, οι πωλήσεις των ηλεκτρικών αυτοκινήτων υποχώρησαν λίγο πέρυσι. Η εξήγηση που δόθηκε είναι ότι οι αυτοκινητιστές περίμεναν να βγουν στην αγορά οχήματα με μεγαλύτερες μπαταρίες, όπως το Opel Ampera-e, με αυτονομία 520 χλμ. «Ναι, έχουμε 110.000 ηλεκτρικά αυτοκίνητα στους νορβηγικούς δρόμους, αλλά αυτό ήταν το εύκολο» λέει η Κρ. Μπου. «Το δύσκολο είναι να περάσουμε το χάσμα από αυτό το αρχικό στάδιο προς τη μαζική παραγωγή. Είναι πολύ νωρίς για να αποσυρθούν τα κίνητρα». Επισημαίνει ότι περίπου τα μισά αυτοκίνητα που πωλήθηκαν στη Νορβηγία είναι μεγάλα και SUV, δηλαδή τύποι που δεν κατασκευάζονται ως ηλεκτρικά μοντέλα εκτός από την Tesla.
Ο εκτελεστικός διευθυντής της Opel Καρλ Τόμας είναι αισιόδοξος κυρίως χάρη στη νορβηγική εμπειρία, όπου φάνηκε ότι μπορεί να υπάρξει καταναλωτική ζήτηση για ηλεκτρικά αυτοκίνητα. «Εκεί δεν είναι πλέον όραμα, είναι καθημερινή πραγματικότητα. Το σημαντικότερο επίτευγμα της Νορβηγίας είναι ότι δημιούργησε μια κρίσιμη μάζα» λέει, προσθέτοντας ότι η εταιρεία του εκτιμά πως θα πετύχει περισσότερες από τις μισές πωλήσεις του μοντέλου Ampera-e φέτος στη Νορβηγία. Υποστηρίζει ότι η επιτυχία των ηλεκτρικών αυτοκινήτων είναι βιώσιμη στη Νορβηγία χάρη στις υψηλές πωλήσεις αλλά και σε κανόνες όπως εκείνος που διασφαλίζει ότι θα υπάρχουν τουλάχιστον δύο φορτιστές κάθε 50 χλμ. στις βασικές οδούς της χώρας. «Αν θέλεις να επιταχύνεις την ανάπτυξη, τότε θα πρέπει να βοηθήσεις την αγορά. Φυσικά, θα βλέπουμε κινητήρες εσωτερικής καύσης για πολύ καιρό» λέει ο κύριος Νόιμαν, ο οποίος πιστεύει ότι τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα θα είναι ανταγωνιστικά χωρίς επιδοτήσεις μέχρι το 2025-2030.
Στο καφέ Nebbenes ο διευθυντής Μ. Όστνορ σχεδιάζει ήδη ένα πλήρως ηλεκτρικό μέλλον. Ετοιμάζει επιπλέον χώρο για να προσθέσει περισσότερους φορτιστές αυτοκινήτων που δεν είναι της Tesla και λέει ότι οι 28 φορτιστές είναι όλοι κατηλειμμένοι τις Πέμπτες, τις Παρασκευές και τις Κυριακές, όταν οι περισσότεροι Νορβηγοί ταξιδεύουν από και προς τα ορεινά καταφύγιά τους. Λίγο παρακάτω στον δρόμο υπάρχει ένα βενζινάδικο που έχουν δώσει οι ιδιοκτήτες του καφέ με leasing στη Shell. «Το 2020 που λήγει το συμβόλαιο σκεφτόμαστε να αντικαταστήσουμε το βενζινάδικο με περισσότερους φορτιστές» λέει ο κύριος Όστνορ.
Πράσινες μεταφορές και ένοχες βιομηχανίες
Ίσως φαίνεται παράδοξο που η Νορβηγία, η μεγαλύτερη παραγωγός πετρελαίου της δυτικής Ευρώπης, προωθεί τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Αλλά οι μεγάλες επιδοτήσεις μπορούν να εξηγηθούν από τη μεγάλη ανάγκη να μειώσει τις εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η Νορβηγία είναι από τις λίγες ευρωπαϊκές χώρες όπου αυξήθηκαν οι εκπομπές σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 (53,4 εκατομμύρια τόνοι το 2016, έναντι 51,7 τόνων το 1990). Η πρωθυπουργός Έρνα Σόλμπεργκ δήλωσε νωρίτερα φέτος ότι οι εκπομπές θα μειωθούν στο επίπεδο του 1990 μέχρι το τέλος της δεκαετίας.
Ο μεγαλύτερος ένοχος είναι οι υψηλές εκπομπές ρύπων από τη βιομηχανία πετρελαίου και αερίου της Νορβηγίας. Σχεδόν όλη η ηλεκτρική ενέργεια της χώρας προέρχεται από υδροηλεκτρικά εργοστάσια κι αυτό σημαίνει ότι το βάρος της προσπάθειας πέφτει στις μεταφορές. «Η Νορβηγία πρέπει να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Πώς θα πετύχουμε τους στόχους μας; Εμείς δεν μπορούμε να κλείσουμε ένα ανθρακωρυχείο, όπως πολλές άλλες χώρες» λέει η Κριστίνα Μπου, γενική γραμματέας της Νορβηγικής Ένωσης Ηλεκτρικού Αυτοκινήτου. «Άρα, η απάντηση βρίσκεται στις μεταφορές».
