Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η εισαγωγή / επιβολή του αγγλοσαξονικού μοντέλου εργασιακών σχέσεων πρώτα στην ανατολική Ευρώπη και κατόπιν στην περιφέρεια της Ευρωζώνης επιδρά αποσταθεροποιητικά στο εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ευνοώντας το κοινωνικό ντάμπινγκ εντός των τειχών
Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις σε κλαδικό επίπεδο επιβάλλουν ταυτόχρονα ίσους όρους ανταγωνισμού σε όλες τις επιχειρήσεις ενός κλάδου. Άρα οι τελευταίες μπορούν να μετατοπίζουν τον ανταγωνισμό μεταξύ τους από τους μισθούς στη βελτίωση της παραγωγικότητας της εργασίας και της ποιότητας των προϊόντων και των υπηρεσιών
Η επαναφορά των κλαδικών διαπραγματεύσεων στην Ελλάδα δεν αποτελεί μόνο ελληνική υπόθεση, αλλά συνδέεται με το κεκτημένο των ευρωπαϊκών λαών, που πλήττεται διαρκώς από τους θεσμούς και τις πολιτικές της Ε.Ε., και άρα με το μέλλον της ευρωπαϊκής ενοποίησης
Στο ρευστό τοπίο της διαπραγμάτευσης για το κλείσιμο της δεύτερης αξιολόγησης του τρίτου Μνημονίου το ζήτημα των συλλογικών διαπραγματεύσεων παραμένει εξαιρετικά θολό.
Αν και η θέση της ελληνικής κυβέρνησης για επαναφορά της υπερίσχυσης των κλαδικών συμβάσεων έναντι των επιχειρησιακών φαίνεται ότι έχει μικρές πιθανότητες να γίνει αποδεκτή σε αυτή τη φάση, η διεθνοποίηση του ζητήματος και η αναζήτηση συμμάχων στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και τα ευρωπαϊκά κόμματα (Σοσιαλιστές, ΚΕΑ, Πράσινοι) φέρνει στο προσκήνιο την προβληματική συνύπαρξη και το αβέβαιο μέλλον των συλλογικών διαπραγματεύσεων -όπως τουλάχιστον τις ήξερε η Δυτική, η Κεντρική και η Νότια Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο- με τον θεσμοποιημένο νεοφιλελευθερισμό της Ε.Ε.
Ύστερα από 30 χρόνια ηγεμονίας του νεοφιλελευθερισμού στην ευρωπαϊκή ήπειρο, την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την ένταξη των πρώην συμμάχων της στην Ε.Ε., τα συνδικάτα, ως φορείς οργάνωσης και εκπροσώπησης των συμφερόντων της μισθωτής εργασίας, έχουν αποδυναμωθεί, το κυρίαρχο μοντέλο συλλογικής διαπραγμάτευσης των όρων εργασίας σε κλαδικό επίπεδο μεταξύ εργοδοτικών και συνδικαλιστικών οργανώσεων βρίσκεται σε υποχώρηση, ενώ ο βαθμός κάλυψης των μισθωτών από συλλογικές συμβάσεις εργασίας βρίσκεται σε διαρκή πτώση.
Αυτές οι εξελίξεις επέτρεψαν τις δεκαετίες 1980, 1990 και 2000 την αναδιανομή του εισοδήματος υπέρ του κεφαλαίου και εις βάρος της εργασίας, εφόσον η αύξηση των μισθών υπολειπόταν της αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας.
Η υποχώρηση του ευρωπαϊκού κεκτημένου
Η πρόσφατη δημοσίευση στο τελευταίο μηνιαίο οικονομικό δελτίο της ΕΚΤ έκθεσης για τις μισθολογικές εξελίξεις και την απασχόληση στην Ε.Ε. την περίοδο 2010-2013, που τάσσεται ξεκάθαρα υπέρ της υπερίσχυσης των επιχειρησιακών συμβάσεων έναντι των κλαδικών, έδωσε νέα τροφή στη χρόνια αντιπαράθεση που διαπερνά και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς μεταξύ των πιστών οπαδών του νεοφιλελευθερισμού και των προοδευτικών δυνάμεων διαφόρων αποχρώσεων που υπερασπίζονταν το ευρωπαϊκό κοινωνικό κεκτημένο / μοντέλο.
Να θυμίσουμε ότι, ήδη από την εποχή των συζητήσεων για την ΟΝΕ και της προετοιμασίας της Συνθήκης του Μάαστριχτ, το κλαδικό επίπεδο συλλογικής διαπραγμάτευσης βρέθηκε στο στόχαστρο των νεοφιλελεύθερων οικονομολόγων, που «τεκμηρίωναν» ότι μόνο οι αποκεντρωμένες συλλογικές διαπραγματεύσεις σε επίπεδο επιχείρησης εξασφαλίζουν μισθολογικές αυξήσεις συμβατές με τις ανάγκες των επιχειρήσεων για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας και των κερδών σε συνθήκες ανοιχτών αγορών και παγκοσμιοποίησης.
Οι ίδιοι προωθούσαν συνειδητά το αγγλοσαξονικό μοντέλο συλλογικής διαπραγμάτευσης, που ήταν συμβατό με την ευελιξία των μισθών και της αγοράς εργασίας, έναντι του ευρωπαϊκού μοντέλου, όπου οι κλαδικές συμβάσεις αναπαρήγαν την ακαμψία των μισθών και της αγοράς εργασίας και εμπόδιζαν τη μείωση του μισθολογικού κόστους. Πριν από την κρίση του 2008, το αγγλοσαξονικό μοντέλο στην Ε.Ε. ακολουθούσε μόνο η Βρετανία και πολλές χώρες της ανατολικής Ευρώπης, των οποίων η μετάβαση στον καπιταλισμό συμβάδισε με την υποτυπώδη ανάπτυξη του συνδικαλισμού.
Κατά τη διάρκεια της κρίσης η Ελλάδα (με τρόικα) και η Ισπανία (χωρίς) προσχώρησαν στο ίδιο μοντέλο, στο οποίο οδηγήθηκε και η Ιρλανδία κάτω από το πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής. Η κρίση στην περιφέρεια της Ευρωζώνης υπήρξε εν τέλει η χρυσή ευκαιρία των νεοφιλελεύθερων δυνάμεων για την αποκαθήλωση του ευρωπαϊκού μοντέλου συλλογικής διαπραγμάτευσης.
Συλλογικές διαπραγματεύσεις και ίσοι όροι ανταγωνισμού
Οι παραπάνω εξελίξεις δεν έχουν μόνο τεράστιες συνέπειες στο βιοτικό επίπεδο και τα δικαιώματα των εργαζομένων στις χώρες όπου σημειώθηκαν οι αλλαγές, δεδομένου ότι οι χώρες με το πιο αποκεντρωμένο σύστημα διαπραγμάτευσης είναι διεθνώς αυτές με τα χαμηλότερα ποσοστά κάλυψης των μισθωτών από συλλογικές συμβάσεις εργασίας και τις πιο εξατομικευμένες εργασιακές σχέσεις.
Το μοντέλο συλλογικών διαπραγματεύσεων επηρεάζει το πρότυπο οικονομικής ανάπτυξης μιας χώρας. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις σε κλαδικό επίπεδο επιβάλλουν ταυτόχρονα ίσους όρους ανταγωνισμού σε όλες τις επιχειρήσεις ενός κλάδου.
Άρα οι τελευταίες μπορούν να επενδύουν στις ικανότητες και δεξιότητες του προσωπικού τους και να διατηρούν τους έμπειρους εργαζόμενους καταβάλλοντας αξιοπρεπείς μισθούς χωρίς να φοβούνται ότι μπορούν να βρεθούν εκτός αγοράς από ανταγωνιστές που δεν εφαρμόζουν συλλογική σύμβαση και καταβάλλουν χαμηλότερους μισθούς. Δηλαδή μετατοπίζουν τον ανταγωνισμό μεταξύ επιχειρήσεων από τους μισθούς στη βελτίωση της παραγωγικότητας της εργασίας και της ποιότητας των προϊόντων και των υπηρεσιών.
Κατά συνέπεια ωθούν σε ένα αναπτυξιακό πρότυπο που εξασφαλίζει αξιοπρεπείς μισθούς και όρους εργασίας μέσω επενδύσεων στην τεχνολογική αναβάθμιση της παραγωγής και στα προσόντα και τις ικανότητες του εργατικού δυναμικού.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η εισαγωγή / επιβολή του αγγλοσαξονικού μοντέλου εργασιακών σχέσεων πρώτα στην ανατολική Ευρώπη και κατόπιν στην περιφέρεια της Ευρωζώνης επιδρά αποσταθεροποιητικά στο εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ευνοώντας το κοινωνικό ντάμπινγκ εντός των τειχών και οδηγώντας εν τέλει το παραδοσιακό ευρωπαϊκό μοντέλο κλαδικής συλλογικής διαπραγμάτευσης σε συνεχή υποχώρηση και στις χώρες όπου σήμερα επικρατεί.
Μακάρι οι διπλωματικές επαφές της ελληνικής κυβέρνησης και η απειλή της ανόδου της ευρωσκεπτικιστικής Δεξιάς και Άκρας Δεξιάς να συμβάλουν στη συνειδητοποίηση από ολοένα και ευρύτερες πολιτικές δυνάμεις στην Ε.Ε. ότι η επαναφορά των κλαδικών διαπραγματεύσεων στην Ελλάδα δεν αποτελεί μόνο ελληνική υπόθεση, αλλά συνδέεται με το κεκτημένο των ευρωπαϊκών λαών, που πλήττεται διαρκώς από τους θεσμούς και τις πολιτικές της Ε.Ε., και άρα με το μέλλον της ευρωπαϊκής ενοποίησης. «Η καμπάνα χτυπάει για όλους».
Μαρία Καραμεσίνη, Καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου, διοικήτρια ΟΑΕΔ
