Μια πολύχρονη ενταξιακή διαπραγμάτευση με πολλές δυσκολίες και συνεχή «σκαμπανεβάσματα»
Πραξικοπήματα, Κυπριακό, προσφυγικό και εσωτερικές διαφωνίες των Ευρωπαίων «χρωμάτισαν» την πορεία των διαπραγματεύσεων
Της Κάκης Μπαλή
Το ερώτημα εάν η Τουρκία ανήκει στην Ευρώπη είναι παλιό και τίθεται σχεδόν από την ίδρυση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων το 1957. Η απάντηση δεν είναι δεδομένη ούτε από πλευράς της Τουρκίας ούτε από πλευράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αν και οι διαδικασίες προσέγγισης κρατούν πάνω από μισό αιώνα, άλλοτε με επιτυχία κι άλλοτε με πισωγυρίσματα. Τώρα φαίνεται ότι είμαστε πάλι σε φάση πισωγυρίσματος.
Για πρώτη φορά το 1959η Τουρκία ζήτησε μια συμφωνία σύνδεσης με την τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα δυο χρόνια μετά την ίδρυσή της. Οι διαπραγματεύσεις ήταν αργές και δύσκολες, αλλά προχωρούσαν μέχρι το 1980, οπότε έγινε στρατιωτικό πραξικόπημα στην Τουρκία, με αποτέλεσμα κάθε συζήτηση να «παγώσει». Το 1987 η Τουρκία έκανε επίσημη αίτηση ένταξης στην ΕΟΚ και έξι χρόνια αργότερα αυτή μεταλλάχθηκε σε Ε.Ε.
Ύστερα από επίπονες και χρόνιες διαπραγματεύσεις κλείνει η συμφωνία τελωνειακής ένωσης Ε.Ε.- Τουρκίας
Στη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. στο Λουξεμβούργο αποφασίστηκε για πρώτη φορά ότι η ένταξη της Τουρκίας είναι ένα πιθανό ενδεχόμενο, πλην όμως η χώρα δεν έλαβε καθεστώς υποψήφιας.
Δυο χρόνια αργότερα και με πρωτοβουλία του τότε προέδρου της Κομισιόν Ρομάνο Πρόντι η Τουρκία παίρνει καθεστώς υποψήφιας χώρας, ανάλογο με αυτό όλων των άλλων υποψηφίων. Πλην, όμως, οι Βρυξέλλες είναι πεπεισμένες ότι θα είναι μια μακριά και δύσκολη διαδικασία.
Μετά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τάσσεται υπέρ της έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία. Προϋπόθεση είναι η Άγκυρα να αναγνωρίσει την Κυπριακή Δημοκρατία. Το θέμα προκαλεί έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις εντός πολλών κρατών - μελών, με τους υπέρμαχους της τουρκικής ένταξης να κατηγορούν τους αρνητές της ότι βλέπουν την Ε.Ε. ως «χριστιανικό κλαμπ».
Περνάει, ωστόσο, ενάμισης χρόνος χωρίς σημαντική πρόοδο στις προκαταρκτικές επαφές μεταξύ του Ευρωπαίου επιτρόπου για τη Διεύρυνση και της κυβέρνησης του Ταγίπ Ερντογάν. Μόλις το βράδυ της 4ης Οκτωβρίου 2005 η Κομισιόν, υπό την προεδρία του Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, δίνει το εναρκτήριο λάκτισμα για τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, με «ανοιχτό αποτέλεσμα».
Σε αντίθεση με τις άλλες υποψήφιες χώρες, στην περίπτωση της Τουρκίας δεν υπάρχει αυτοματισμός του τύπου «ικανοποιεί τους όρους του κοινοτικού κεκτημένου και γίνεται μέλος». Λίγες μέρες αργότερα καγκελάριος της Γερμανίας γίνεται η Άνγκελα Μέρκελ, η οποία αναγγέλλει στις κυβερνητικές της δηλώσεις ότι δεν θέλει την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.
Η Κομισιόν απειλεί με διακοπή των διαπραγματεύσεων εφόσον η κυβέρνηση της Άγκυρας δεν αναγνωρίσει την Κύπρο μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου. Μέχρι σήμερα δεν την έχει αναγνωρίσει. Για ένα διάστημα οι διαπραγματεύσεις «παγώνουν» επειδή η Τουρκία δεν ανοίγει τα λιμάνια και τα αεροδρόμιά της για πλοία και αεροσκάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας
2007 - 2009
Ο νέος πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί δηλώνει ότι «για την Τουρκία δεν υπάρχει θέση στην Ευρώπη» και προσπαθεί να σταματήσει τον επόμενο γύρο των διαπραγματεύσεων για το κεφάλαιο συμμετοχής της Τουρκίας στην οικονομική και νομισματική ένωση. Μέρκελ και Σαρκοζί σε εκδήλωση στο Βερολίνο ξεκαθαρίζουν από κοινού ότι δεν θέλουν την Τουρκία ως μέλος της Ε.Ε. Μια έκθεση της Κομισιόν το 2009 μιλά για «περιορισμένες προόδους» στις διαπραγματεύσεις, οι οποίες επί της ουσίας δεν προχωρούν.
Μετά το κύμα διαδηλώσεων με αφορμή το πάρκο Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη και τη βίαιη καταστολή τους από την τουρκική κυβέρνηση αυξάνεται ακόμη περισσότερο η δυσανεξία για την τουρκική ένταξη. Η μόνη δέσμευση εκ μέρους της Ε.Ε. είναι ότι θα διαπραγματευτεί «σοβαρά» με την Τουρκία, χωρίς να θεωρεί δεδομένη την ένταξή της ακόμη και μετά το πέρας των διαπραγματεύσεων.
2015 - 2016
Οι αυξημένες προσφυγικές ροές από τη Συρία -και όχι μόνο- μέσω Τουρκίας και Αιγαίου προς τις χώρες της Ε.Ε. το καλοκαίρι του 2015 αλλάζουν άρδην το σκηνικό. Η Τουρκία, για να συγκρατήσει τις ροές, ζητάει ως αντάλλαγμα οικονομική βοήθεια, την επιτάχυνση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων και το δικαίωμα των πολιτών της να ταξιδεύουν στην Ε.Ε. χωρίς βίζα. Η σχετική συμφωνία υπογράφεται στις 20 Μαρτίου, τίθενται τα προαπαιτούμενα για την κατάργηση της βίζας και αρχίζει η ενταξιακή διαπραγμάτευση για το Κεφάλαιο 33.
Η όποια πρόοδος «παγώνει» με το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου και τις μαζικές εκκαθαρίσεις που ακολουθούν. Μάλιστα, η πρόθεση του Ερντογάν να επαναφέρει τη θανατική ποινή απειλεί με οριστικό τερματισμό των διαπραγματεύσεων.
