Κρίση, αδιέξοδο, λαϊκισμός, ακροδεξιά... Άραγε είναι αυτή η σωστή σειρά; Όλοι όσοι ψηφίζουν σήμερα τα μορφώματα της Ακροδεξιάς, παλιά και νέα, “μπαρουτοκαπνισμένα” και νεοφυή, έφτασαν εκεί λόγω κρίσης -και παγκοσμιοποίησης; Δεν υπεισέρχεται καθόλου ο παράγοντας "ιδεολογία" στις επιλογές τους; Και είναι τόσο αφελείς που πιστεύουν ότι οι ακροδεξιοί δημαγωγοί έχουν τις λύσεις στο τσεπάκι; Δεν καταλαβαίνουν ότι οι πάντες είναι υποχείρια της καπιταλιστικής τάξης πραγμάτων, έρμαια των αλλεπάλληλων κύκλων ανάπτυξης και ύφεσης; Δεν γνωρίζουν ότι οι μαζικές ροές πληθυσμών δεν σταμάτησαν ποτέ στη ροή του ιστορικού χρόνου; Ότι η Ιστορία δεν είναι ακίνητη;
Και γιατί οι “προοδευτικοί” Γάλλοι που έφεραν στο προσκήνιο την αστική τάξη και εντρύφησαν στην ιδέα του "παγκόσμιου πολίτη" φοβούνται τόσο πολύ την παγκοσμιοποίηση εν αντιθέσει με τους “συντηρητικούς” Βρετανούς γείτονές τους που δεν φαίνεται να τους απασχολεί ιδιαίτερα το θέμα; Κι έπειτα, για ποιο λόγο να θεωρήσουμε εξ ορισμού την κρίση ως αρνητική κατάσταση; Κατά την ουδέτερη κοινωνιολογική προσέγγιση, δεν είναι παρά μια φάση επιτάχυνσης της κοινωνικής αλλαγής, ένα σημείο βρασμού που οδηγεί στην αποσύνθεση και την ανασύνθεση, μια αλληλουχία δονήσεων που μετατοπίζει τα κοινωνικά “ρήγματα” σε νέα ισορροπία. Ένα βίαιο σπρώξιμο που ίσως αφυπνίσει την (προοδευτική;) ιντελιγκέτσια, αυτή που ο Χέγκελ είχε χαρακτηρίσει “σαν ζώα που έχουν ακούσει όλες τις νότες μίας μουσικής αλλά δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν το σύνολο του μουσικού έργου”.
Πραγματικά, η τελευταία δημοσκοπική έρευνα και ανάλυση απ' τη Γερμανία- του διακεκριμένου ιδρύματος πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών ερευνών Bertelsmann, του μεγαλύτερου μη κερδοσκοπικού οργανισμού της χώρας- για τις γενεσιουργές αιτίες της ευρωκρίσης βάζει μεγάλα θέματα στο τραπέζι και πολλά ερωτήματα, τόσο επίκαιρα και τόσο “αγχωτικά” όσο οι σημερινές ψηφοφορίες στην Αυστρία και την Ιταλία.
Δύο οπτικές
Δύο οπτικές δεσπόζουν στις θεωρήσεις ακαδημαϊκών και κοινού για το ποιο είναι το κυρίαρχο ζήτημα σήμερα στην Ευρώπη: Η μία υπογραμμίζει τη διένεξη μεταξύ προοδευτικών και παραδοσιακών αξιών, η άλλη εστιάζει στο χάσμα μεταξύ αυτών που επωφελούνται της παγκοσμιοποίησης και εκείνων που χάνουν απ' αυτή, ή που φοβούνται ότι χάνουν.
Όσον αφορά στο πρώτο σκέλος, στις αξίες- εν περιλήψει τις πολιτικές και κοινωνικές πεποιθήσεις των ανθρώπων - η βασική επιχειρηματολογία διατείνεται ότι οι ελίτ έχουν προωθήσει πολιτικές αντιπροσωπευτικές των φιλελεύθερων κοινωνιών όπως η ισότητα των φύλων, τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, η πολυεθνοτική κοινωνία, η διαφορετικότητα, η προστασία του περιβάλλοντος, ενάντια στη βούληση των απλών ανθρώπων. Θεωρώντας αυτό ως δεδομένο, το τρέχον ρεύμα υποστήριξης προς τα λαϊκίστικα, δεξιά και ακροδεξιά κόμματα αποτελεί προϊούσα κατάσταση της σιωπηλής, υπόγειας "εξέγερσης" ενάντια στην φιλελεύθερη ελίτ η οποία φέρεται να έχει χάσει την επαφή με την πραγματικότητα.
Πάνω σ' αυτό το νεφελώδες θεώρημα, "ελίτ εναντίον λαού", "ισχυροί εναντίον αδύναμων" βασίζεται άλλωστε κι ένα μεγάλο μέρος της ακροδεξιάς αφήγησης για τις ανακατατάξεις στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο ισοζύγιο ισχύος, για τις αλλαγές στην οικονομία και την παραγωγή, για όλη την "κινητικότητα" που επιφέρει ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός. Σίγουρα μια μερίδα πολιτών βρίσκει "παρηγοριά" στους ισχυρισμούς της Λεπέν ότι "η μετανάστευση χρησιμοποιείται από την εξουσία του χρήματος και τις μεγάλες επιχειρήσεις με σκοπό να συμπιέσουν τους μισθούς και τα κοινωνικά δικαιώματα των Γάλλων εργαζομένων (...) ότι κοστίζει στην εθνική οικονομία 70 δισ. ευρώ τον χρόνο (...) ότι αποτελεί πηγή εντάσεων σε μια δημοκρατία που δεν μπορεί να αφομοιώσει τους Γάλλους (...) ότι είναι ένα δηλητήριο εναντίον της εθνικής συνοχής".
"Ελίτ εναντίον λαού"
Το δεύτερο σκέλος της επιχειρηματολογίας "ελίτ εναντίον λαού" εστιάζει στις οικονομικές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης θεωρώντας ότι ένας αυξανόμενος αριθμός πολιτών έχει μείνει στο περιθώριο. Δεν είναι τυχαίο ότι στο πρόγραμμα του Εθνικού Μετώπου η Ε.Ε. χαρακτηρίζεται ως "Δούρειος Ίππος της ακραίας νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης" και εκφραστής του "ελεύθερου και ανόθευτου ανταγωνισμού που προωθεί τον νόμο της ζούγκλας". "Από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ κι έπειτα, όλες οι ευρωπαϊκές συνθήκες απαιτούν να εφαρμόζεται το δόγμα του ελεύθερου και ανόθευτου ανταγωνισμού. Για ιδεολογικούς λόγους, απαγορεύουν τη χορήγηση κρατικής βοήθειας στις επιχειρήσεις μας, αλλά και οποιαδήποτε μορφή προστασίας τους εντός των εσωτερικών και εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε. Εν κατακλείδι, απαγορεύουν οποιαδήποτε μορφή οικονομικού πατριωτισμού", λέει χαρακτηριστικά το πρόγραμμα της Λεπέν.
Όσο χαμηλότερο το μορφωτικό επίπεδο και το εισόδημα κι όσο μεγαλύτερη η ηλικία, τόσο πιθανότερο είναι να βλέπει κανείς την παγκοσμιοποίηση ως απειλή και άλλο τόσο πιθανότερο να ψηφίζει ακροδεξιά, αντιευρωπαϊκά, λαϊκίστικα κόμματα, δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία της έρευνας του Bertelsmann. Στη Γερμανία, το 78% των υποστηρικτών της ξενοφοβικής, αντιευρωπαϊκής "Εναλλακτικής για τη Γερμανία" (AfD) φοβούνται την παγκοσμιοποίηση, στη Γαλλία, το 76% των ψηφοφόρων της Λεπέν δηλώνουν ότι φοβούνται την παγκοσμιοποίηση, στην Αυστρία, το 69% των υποστηρικτών του "Κόμματος των Ελευθέρων" (FPÖ) εκφράζουν φόβους για την παγκοσμιοποίηση... Τα ευρήματα της μελέτης του γερμανικού ινστιτούτου συνδέουν σαφώς τον φόβο της παγκοσμιοποίησης με τα αντιμεταναστευτικά αισθήματα. Όσοι αντιμετωπίζουν την παγκοσμιοποίηση ως απειλή, είναι και πιο φοβικοί απέναντι στους μετανάστες, είναι πιθανότερο να θεωρούν τη μετανάστευση ως μια σημαντική πρόκληση για το μέλλον και λιγότερο πιθανό να έχουν επαφές με ξένους στην καθημερινή ζωή τους ενώ εμφανίζονται επιφυλακτικότεροι απέναντι στην Ε.Ε. και την πολιτική γενικότερα.
Καταφύγιο στον φόβο
Είναι όμως πράγματι συγκυριακοί οι λόγοι της στροφής των Ευρωπαίων στην ακροδεξιά λαϊκίστικη δημαγωγία; Πρόκειται όντως για μια ενστικτώδη αντίδραση δίχως ισχυρό ιδεολογικό υπόβαθρο; Δηλαδή, αν εκλείψουν οι λόγοι που την προκαλούν, το μπαλόνι της Ακροδεξιάς θα ξεφουσκώσει; Το συμπέρασμα της μελέτης είναι κατηγορηματικό: ο φόβος της παγκοσμιοποίησης αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα πίσω από το mainstream αίτημα της εποχής για πολιτική αλλαγή, αλλά μακριά από την mainstream πολιτική.
"Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες όπου οι μελέτες έχουν δείξει μια ισχυρή διασύνδεση μεταξύ της παραδοσιακής αυταρχικής κοσμοθεωρίας και της έκφρασης υποστήριξης προς το Tea Party ή τον Ρεπουμπλικάνο εκλεγμένο πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, στην Ευρώπη, η κύρια δύναμη πίσω από τη λαϊκίστικη εξέγερση δεν είναι η ιδεολογία αλλά οι φόβοι που συνδέονται με την παγκοσμιοποίηση", επισημαίνει η μελέτη του Bertelsmann. "Βεβαίως υπάρχουν και πολλοί Ευρωπαίοι που ρέπουν προς την παραδοσιακή αυταρχική κοσμοθεωρία. Εδώ όμως, στο πλαίσιο της πολιτικής ψυχολογίας, η παραδοσιοκρατία εκλαμβάνεται ως αυταρχισμός καθώς αποτυπώνει την επιθυμία των ανθρώπων για τάξη και σταθερότητα υπεράνω της ευελιξίας και της αλλαγής. Οι οπαδοί της παραδοσιοκρατίας προτιμούν σαφώς τους ισχυρούς ηγέτες που είναι ικανοί να διατηρήσουν το τρέχον status quo και να επιβάλλουν την τάξη σε ένα κόσμο ο οποίος πιστεύουν ότι τελεί υπό απειλή".
Το "επίμετρο" της έρευνας έχει κάπως διδακτικό ύφος, δεν παύει όμως να συμπυκνώνει την ουσία σε μια ρεαλιστική προτροπή: "Φαίνεται δίκαιο να πούμε ότι η αντιμετώπιση αυτών των φόβων αποτελεί σήμερα τη βασική πρόκληση για τα κόμματα αριστερά και δεξιά του πολιτικού φάσματος. Μόνον με την αντιμετώπιση αυτών των φόβων θα μπορούσαν να ξανακερδίσουν και να πάρουν πίσω ψηφοφόρους από τους λαϊκιστές ανταγωνιστές τους. Τα κόμματα σε όλη την Ευρώπη φαίνεται να συνειδητοποιούν την ανάγκη να προσαρμοστούν".
