Πριν από λίγες μέρες, σε μια συνάντηση “δεξαμενών σκέψης” στις Βρυξέλλες, τέθηκε το ερώτημα “Είναι η λιτότητα στο DNA της Ευρώπης;”. Οι απαντήσεις ήταν μοιρασμένες, πρωτίστως διότι δεν είναι σαφές τι σημαίνει DNA της Ευρώπης. Εάν ορίσουμε ως DNA το όραμα του Σουμάν και τη Συνθήκη της Ρώμης, η απάντηση προφανώς είναι όχι. Η ΕΟΚ στήθηκε πάνω σε δύο υποσχέσεις, της ειρήνης και της ευημερίας, στην οποία στόχος είναι να συγκλίνουν οι πολίτες όλων των κρατών-μελών. Εάν διευρύνουμε τον ορισμό εντάσσοντας τη συνθήκη του Μάαστριχτ και εν συνεχεία της Λισσαβώνας, η απάντηση αλλάζει, τουλάχιστον για την Ευρωζώνη. Οι επαγγελματίες αναλυτές που κινούνται στο “κέντρο” -κάπου μεταξύ φιλελεύθερου και σοσιαλδημοκρατικού χώρου- θέτουν αυτό το παράξενο ερώτημα επειδή βλέπουν ότι οι κυρίαρχες επιλογές της Ε.Ε. αμφισβητούνται εντόνως το τελευταίο διάστημα, είτε από τους λαούς είτε από κάποιες κυβερνήσεις, και αναρωτιούνται τι περιθώρια μετεξέλιξης έχει η Ένωση και ποια σημεία αμφισβήτησης μπορεί να ενσωματώσει. Η μία αντίληψη είναι ότι βεβαίως μπορεί να αλλάξει η πολιτική της λιτότητας εάν το επιτρέψει ο συσχετισμός δυνάμεων, καθώς η Ευρώπη ως οργανισμός υπήρχε και χωρίς λιτότητα. Η αντίθετη αντίληψη είναι ότι οι κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας είναι σαφείς και επιτρέπουν μεν μια κάποια ευελιξία, αλλά μέσα στο δεδομένο πλαίσιο της δημοσιονομικής εξυγίανσης. Οπότε ή η Ευρωζώνη θα ζήσει παραβιάζοντας τους κανόνες –κάτι που έκανε επανειλημμένα- όταν συμφέρει τα ισχυρά μέλη της, είτε θα πρέπει να προσπαθήσει να τους αλλάξει εάν το επιτρέψουν οι συσχετισμοί, κάτι που είναι πολύ δύσκολο, καθώς προϋποθέτει ομοφωνία. Με δυο λόγια, αλλαγή της Ευρώπης από τα... αριστερά μπορεί και να υπάρξει, έστω και έπειτα από μαραθώνια προσπάθεια.
Αυτό που σύμφωνα με όλους δεν μπορεί να υπάρξει –και θα οδηγήσει είτε σε οριστική διάλυση της Ε.Ε. είτε σε αργή και βασανιστική μετατροπή της σε σκέτη ενιαία αγορά αγαθών και υπηρεσιών για όσες χώρες εκτιμούν πως τις συμφέρει η συμμετοχή τους- είναι μια Ευρώπη με κλειστά σύνορα. Η Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στήθηκε στη λογική της συμφιλίωσης και της ειρηνικής συνύπαρξης σε μια ήπειρο η οποία αυτό που ήξερε καλύτερα είναι να συγκρούεται στα πεδία των μαχών. Οπότε η επικοινωνία και η ελεύθερη διακίνηση των ανθρώπων είναι αναμφισβήτητα στο DNA του ευρωπαϊκού σπιτιού. Βέβαια, μεταξύ των θιασωτών των κλειστών συνόρων υπάρχουν δύο γραμμές: Η “καθαρή” της νέας Δεξιάς της “παλιάς” Ευρώπης -στη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ολλανδία, τη Γερμανία- που απαιτεί κατ' αρχάς διάλυση της Ευρωζώνης, και ίσως και της Ε.Ε., και η “ανατρεπτική” του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν και των συνοδοιπόρων του δεξιών και ακροδεξιών της “νέας” -πρώην ανατολικής- Ευρώπης, που επιμένουν ότι η Ε.Ε. πρέπει να μετεξελιχθεί σε ένα κλαμπ χωρών πιστών στο δόγμα “Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια”. Και οι δύο γραμμές διαλύουν το ευρωπαϊκό εγχείρημα.
