Το ευρωπαϊκό εγχείρημα είναι πράγματι δύσκολο και περίπλοκο, κι έχει δίκιο ο Γιούνκερ όταν λέει ότι “δεν είμαστε Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης”, δηλαδή δεν μπορούμε να γίνουμε -ή δεν θέλουμε- τουλάχιστον για την ώρα. Τώρα που άνοιξε η πόρτα της “εξόδου” (του Brexit) κι έχουν αρχίσει τα εθνολαϊκιστικά παρατράγουδα, είναι παράταιρο να μιλά κανείς για "Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης". Εδώ ζητήθηκε η αποπομπή ενός κράτους-μέλους, της Ουγγαρίας, ο πρωθυπουργός της οποίας, Βίκτορ Ορμπάν, επιμένει πως “πρέπει να εγκαταλείψουμε τις φιλελεύθερες αξίες" και πως "υπάρχουν παραδείγματα πετυχημένων χωρών που δεν είναι καν δημοκρατίες”... και ότι κάτι τέτοιο “είναι δυνατό να συμβεί και μέσα στην Ε.Ε.”...
Ό,τι λειτουργούσε μέχρι σήμερα ως συνεκτικός δεσμός, τώρα, απελευθερώνει τις δυνάμεις της διάλυσης. Για πρώτη φορά, οι ιθύνοντες μιλούν δημόσια για πιθανότητα αποσύνθεσης και κατάρρευσης. Όμως, το ευρωπαϊκό εγχείρημα ήταν αντιφατικό εν τη γενέσει του σ' ό,τι αφορά τον τελικό “προορισμό” του, δηλαδή την ολοκλήρωση. Υπάρχουν στοιχεία πολιτικής ουτοπίας και συλλογικού “απωθημένου” σ' αυτή την επιδίωξη. Είναι ένα πείραμα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής Ιστορίας, με απαρχές σε ιστορικές αναγκαιότητες αλλά χωρίς ποτέ να προβάλλει ως ιστορικό πεπρωμένο.
Το ευρωπαϊκό σχέδιο δεν ήταν ποτέ υπόθεση των λαών, απότοκο ιστορικών διεργασιών, προϊόν πολιτικής και ιδεολογικής πάλης, μια επιλογή ανάμεσα σε ιστορικές εναλλακτικές. Ήταν ένα ιδεαλιστικό, γραφειοκρατικής διεκπεραίωσης, εγχείρημα, την ευθύνη και τη διεύθυνση του οποίου ανέλαβαν οι “ένοικοι” στην κορυφή της πυραμίδας στον απόηχο της φρικαλέας δοκιμασίας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, με οδηγό τις φιλελεύθερες ιδέες και την οικονομία της αγοράς. Όπως έχει πει και ο Πολ Κρούγκμαν (πέρυσι τον Σεπτέμβριο στην Αθήνα) “ήταν ένα από τα σπουδαία επιτεύγματα στην ανθρώπινη Ιστορία, ωστόσο οι μεγάλες αποφάσεις με τις οποίες εξελίχθηκε ποτέ δεν τέθηκαν ενώπιον των λαών της Ευρώπης, ήταν πάντα ένα εγχείρημα των ελίτ”. Τώρα κλυδωνίζεται πατόκορφα έχοντας φτάσει σε μια κρίσιμη καμπή ανισορροπίας, με μεγάλα "ελλείμματα" και προκλητικά "πλεονάσματα"...
Ανταγωνισμοί και αντιφάσεις
Μοιραία οι αντιφάσεις και οι ανταγωνισμοί κυριαρχούν στο “κληροδότημα” εκείνης της πρώιμης εποχής, στα πρόσωπα που κινούν τα νήματα σήμερα και στις πολιτικές που ευαγγελίζονται, στις προθέσεις και στις διακηρύξεις τους, στα κυρίαρχα και στα επιμέρους. Απ' το προσφυγικό ώς τον ευρω-στρατό, απ' τα φορολογικά ως την τραπεζική ενοποίηση, απ' τα επιτόκια ώς την αγροτική πολιτική. Κι αν κοιτάξει κανείς ποιοι έχουν πάρει στα χέρια τους το τιμόνι, θα απογοητευτεί. Η Μπρατισλάβα φιλοδοξούσε να βάλει τα πράγματα σε μια νέα σειρά, να “ξανοίξει” τον τόνο του γκρίζου, να ορίσει την αφετηρία της νέας αφήγησης, αν και ουσιαστικά είναι μια πρωτόγνωρη σύνοδος λόγω της απουσίας της Τερέζα Μέι -τυπικά η Βρετανία παραμένει μέλος της Ένωσης-, πράγμα που σημαίνει ότι οι όποιες αποφάσεις της δεν είναι νομικά δεσμευτικές.
Δυστυχώς, οι μεγάλες αντιφάσεις παραμένουν και “μεταφέρονται” στους πολίτες δικαιολογώντας εκ μέρους τους την απόρριψη των "αδύναμων" κρίκων της αλυσίδας ή των μη πρόθυμων να ακολουθήσουν τον προτεινόμενο μονόδρομο. Ο διάχυτος αρνητισμός δεν μπορεί να κρυφτεί από τις στατιστικές.
Ο ιστότοπος Politico έριξε τις προάλλες στο “τραπέζι” του Διαδικτύου δώδεκα προτάσεις για την “επισκευή”-όπως έγραψε χαρακτηριστικά- της Ε.Ε. Καθώς τα πολιτικά δεινά της Ένωσης συσσωρεύονται επί χρόνια, πληθώρα ιδεών έχει διατυπωθεί για να ξεπεραστεί το υπαρξιακό αδιέξοδο: από την επιβολή νέων κανόνων στην οικονομική διακυβέρνηση ώς την επικέντρωση στο πρόβλημα της ανεργίας των νέων. Μόνον που όλα αυτά προέρχονταν απ' την κορυφή, από πολιτικούς και ηγέτες πρώτης γραμμής, όπως η Μέρκελ και Ολάντ, από μεγαλοτραπεζίτες, από ειδήμονες και βουλευτές. "Τώρα είναι η δική μας ευκαιρία να προτείνουμε λύσεις" έγραψε το site, διευκρινίζοντας πως μερικές εξ αυτών αλληλοκαλύπτονται ή είναι τόσο παλιές που κυκλοφορούν από την εποχή της ίδρυσης της Ε.Ε., ενώ άλλες είναι τόσο εκτός κυρίαρχου ρεύματος που έχουν ελάχιστες πιθανότητες να τύχουν ανταπόκρισης.
Ιδέες και προτάσεις
Με τη σειρά που παρουσιάζονται, οι προτάσεις είναι: Επικέντρωση στην ασφάλεια - οικονομία - ανεργία των νέων, σχηματισμός κυβέρνησης της Ευρωζώνης, περισσότερη τεχνοκρατία - λιγότερη πολιτική, θέσπιση μηχανισμού απόσβεσης των υφεσιακών σοκ, παραχώρηση περισσότερων εξουσιών στα κράτη - μέλη, περισσότερη εξουσία στους κοινοβουλευτικούς, περισσότερη εξουσία στους ηγέτες, δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης, κατάργηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, εκλογή Ευρωπαίου προέδρου με άμεση ψηφοφορία, ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε., αποχώρηση της Ελλάδας από την Ευρωζώνη.
Προφανώς το τελευταίο μοιάζει περισσότερο με δημοσιογραφικό "φιτίλι" για να πυροδοτήσει μια εκρηκτική συζήτηση. Αφού το Grexit μπορεί να “ξαλαφρώσει” τον "άρρωστο" και να του δώσει... φτερά για το υπόλοιπο της ζωής του, αποτελεί λοιπόν μια επιλογή για τη διόρθωση της... ευρωβλάβης, αφού βεβαίως το Brexit ήρθε κι έριξε την χαριστική βολή σε όλη την "ομάδα", εντός και εκτός ευρώ.
Στο σχετικό κείμενο γίνεται αναφορά σε παλαιότερες δηλώσεις του Κρούγκμαν και του Χανς Βέρνερ Ζιν, του ισχυρού προέδρου του γερμανικού οικονομικού ινστιτούτου Ifo, υπέρ της "εξόδου" της Ελλάδας από το κοινό νόμισμα και στο ότι η ιδέα αυτή έχει απήχηση και σε άλλες χώρες, όπως η Ιταλία, όπου το Κίνημα των Πέντε Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο έχει υποσχεθεί δημοψήφισμα για το ευρώ. Το ότι η πρόταση συγκέντρωσε ποσοστό 7% και εμφανίζεται ως η έβδομη δημοφιλέστερη μεταξύ των δώδεκα, μπορεί ενδεχομένως να είναι μια πρόσθετη ένδειξη της περιρρέουσας σύγχυσης για τα αίτια της ευρωκρίσης -εφόσον βέβαια η μέτρηση είναι αξιόπιστη- αλλά ίσως υποδηλώνει την “πρόκριση” μιας πιο ανησυχητικής ιδέας: της Ευρώπης των δύο ταχυτήτων. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η αμέσως δημοφιλέστερη πρόταση μετά το Grexit είναι η θέσπιση κυβέρνησης των χωρών της Ευρωζώνης (8%), φαίνεται πως το δεύτερο είναι και το πιο πιθανό. Αθροιστικά, “κυβέρνηση της Ευρωζώνης” και Grexit συγκεντρώνουν ποσοστό 15%, μόλις μια μονάδα μικρότερο από τη δημοφιλέστερη των προτάσεων, την επικέντρωση της Ε.Ε. στην οικονομία και την ανεργία των νέων.
Η ιδέα μιας Ένωσης των δύο ταχυτήτων, με μια λωρίδα βραδείας κυκλοφορίας για κάποιες χώρες και μια ταχείας για τις άλλες που επιδιώκουν μεγαλύτερη ολοκλήρωση, είναι εδώ και καιρό η αγαπημένη των σκληροπυρηνικών της Ευρώπης. Θεωρούν τη λύση αυτή ως τον μοναδικό δρόμο για να προχωρήσουν τα πράγματα προς τα εμπρός. Μάλιστα, ως επιλογή προϋπήρχε του βρετανικού δημοψηφίσματος το οποίο δημιούργησε ντε φάκτο και μια τρίτη "λωρίδα", αυτήν της εξόδου... Οι μεγάλες αντιφάσεις και η διχογνωμία για τον προτεινόμενο δρόμο του ευρω-εγχειρήματος, αποτυπώνονται ξεκάθαρα και στα σχεδόν ισοδύναμα ποσοστά που συγκεντρώνουν οι δύο εκ διαμέτρου αντίθετες προτάσεις, η δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης και η επιστροφή των εξουσιών στα κράτη - μέλη. Αν μη τι άλλο, υπάρχουν πολλές εκπλήξεις ακόμα...
