Του Μάρκο Ρεβέλι*
Η επιτάχυνση που αποτυπώνει ο Ματέο Ρέντσι στο «ευρωπαϊκό εξάμηνο» της προεδρίας του αφήνει στο πεδίο ένα σωρό ερείπια, ξεκινώντας από αυτά του κόμματός του. Ανοίγοντας τουλάχιστον τρία μεγάλα θέματα, που είναι σαφώς εντυπωσιακά αυτές τις μέρες μόνο εάν θέλετε να τα δείτε. Ένα θεσμικό ζήτημα, που το ανακοίνωσε ήδη με τη μάχη του καλοκαιριού (και εναντίον) της Γερουσίας. Ένα νέο «κοινωνικό» πρόβλημα, νέο γιατί μπορούμε να σκεφτούμε ότι ήδη με την κυβέρνηση Μάντι είχαμε φτάσει να δαγκώσουν στο κόκκαλο τον κόσμο της εργασίας, ενώ αντίθετα τώρα αντιμετωπίζουμε τα κτυπήματα κάτω από τη μέση. Τέλος, ένα βαθύ δημοκρατικό πρόβλημα, που καθίσταται δραματικό από το συνδυασμό των δυο πρώτων, και από το ρόλο που παίζει η κρίση για να υπαγορεύσει τους τρόπους και τους χρόνους της ανάπτυξης.
Ο Ρέντσι, παρόλη τη ρητορική που τον συνοδεύει και μπορούμε να πούμε ότι υπαγορεύει τη δράση του, δεν αποτελεί μια δυνατή λύση της οικονομικής και κοινωνικής ιταλικής κρίσης. Δεν έχει τη δύναμη, τις διευρωπαϊκές σχέσεις, ούτε τις ιδέες για να ανοίξει έστω και μια ρωγμή. Αλλά συμπυκνώνει σε αυτόν, στο ίδιο του το πρόσωπο, στον καθημερινό λόγο και συμπεριφορά του, πέρα από τα μέτρα που επέβαλλε, τον τρόπο που εργάζεται η κρίση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η δουλεία της κρίσης που μεταφράζεται σε πολιτική: που μετατρέπει σε πρακτική διακυβέρνησης όλη τη δυνατή αποσταθεροποίηση. Συνοδεύει και εγγυάται τη ρήξη των εναπομεινάντων επίπεδων αντίστασης και εμποδίων στην ελεύθερη επέκταση της εξουσίας του χρήματος από ότι έχει εναπομείνει από τα κοινωνικά σώματα και τις παγιωμένες προστασίες τους. Οδηγεί στη ρευστοποίηση των συμφωνιών που είχαν αποτελέσει το συνδετικό ιστό της «παλιάς» βιομηχανικής κοινωνίας, των πολιτισμών και τις κουλτούρες που είχαν συνοδεύσει την ανάπτυξη και την αντιπαράθεση.
Με αυτή την έννοια ο Ρέντσι δεν αποτελεί την εναλλακτική λύση στην εκ παραδρομής παρέμβαση της Τρόικας, το μικρότερο κακό σε σχέση από αυτό που έτυχε στην «φτωχή Ελλάδα», που έφτασε να υπομείνει τρεις Επιτρόπους – φύλακες. Ο Ρέντσι αποτελεί την εσωτερικοποιημένη Τρόικα. Αποτελεί τη μορφή με την όποια η Ευρώπη της Λιτότητας και της Δημοσιονομικής Πειθαρχίας κυβερνά τη χώρα μας. Με το μόνο δυνατό τρόπο στις συγκεκριμένες συνθήκες: με μια εξαιρετική πίεση από το εξωτερικό και με μια εξίσου ισχυρή πίεση από τον εσωτερικό λαϊκισμό. Εάν τα ερμηνεύσουμε με λίγη προσοχή θα δούμε ότι τα σημεία του προγράμματος του, που επιβάλλονται με στυλ μονομάχου και ταχείς ρυθμούς σε έναν έκπληκτο και νωχελικό πολίτικο κόσμο, αναπαράγουν πιστά το περίφημο Μνημόνιο που προκάλεσε τον κοινωνικό θάνατο της Ελλάδας. Ιδιωτικοποιήσεις, με τη δικαιολογία να συγκεντρωθούν χρήματα, στην πραγματικότητα για να βάλλουν στην αγορά όλα αυτά που θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια καλή μπίζνα. Την κατάργηση των εγγυήσεων και της διαπραγματευτικής εξουσίας της εργασίας στο όνομα των «δικαιωμάτων της επιχείρησης». Τη συρρίκνωση της δημόσιας απασχόλησης με τους όρους των δημοσίων δαπανών και της απασχόλησης. Την άρση των εμποδίων για την ταχεία λήψη αποφάσεων από την πλευρά των παραδοσιακών μορφών της πολιτικής και κοινωνικής εκπροσώπησης.
Εάν τα τοποθετήσουμε σε αυτό το πλαίσιο εξηγούνται, τότε, αυτά που διαφορετικά θα μας φαίνονταν μόνο ως μια διάδοχη ρήξεων, πιέσεων, επιδείξεων αλαζονείας, αγένειας, απερισκεψίας και αυτοσχεδιασμού, που δεν του λείπει. Είναι εμφανές πράγματι ότι ένα τέτοιο σχέδιο δεν μπορεί να υλοποιηθεί με «κανονικά» μέσα. Απαιτεί μια έκτακτη κατάσταση. Τόσο σε ότι αφορά τη σπάσιμο του συνταγματικού πλαισίου: και για αυτό χρειάστηκε η ομολογία πίστης σε απευθείας μετάδοση σε ένα από τα σύμβολα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, της «Άνω Βουλής» [Γερουσίας]. Οσο και σε ότι αφορά το συμβολικό επίπεδο: είναι αυτό που βλέπουμε μπροστά στα μάτια μας με την επιδεικτική ταπείνωση του συνδικαλιστικού κινήματος και του κόσμου της εργασίας. Γιατί εάν κάνει το νταή με τα υπολείμματα από τα αποκόμματα του άρθρου 18 και ότι απομένει από το Καταστατικό των Εργαζομένων δεν θα φέρει ούτε μια θέση εργασίας, όπως είναι σχεδόν ξεκάθαρο σε όλους, αλλά είναι αλήθεια ότι η γιορτή της θεαματικής θυσίας, στην εντυπωσιακή πλατεία των μέσων ενημέρωσης, σύμφωνα με τις παλιές μαρτυρικές ιεροτελεστίες, συνεχίζει να έχει ένα εξαιρετικό συμβολικό αποτέλεσμα. Ακόμη περισσότερο εάν το θύμα που θυσιάζεται, ο homo sacer όπως θα έλεγε ο Αγκαμπέν, είναι ένας από τους κεντρικούς πρωταγωνιστές του προσφάτου παρελθόντος μας, όπως ακριβώς, η εργασία στην πολιτική - κοινωνική μορφή του κινήματος των εργαζομένων.
Επιβάλλει την δημόσια υποβάθμιση. Ρευστοποιώντας το στα οκτώ λεπτά της εισαγωγής του και σε μια ωρίτσα ακρόασης. Καταρρίπτοντας ακόμη και τις εναπομείναντες εγγυήσεις γιατί, όπως άκουσα να λέει επιτακτικά, χρειάζεται να ελευθερώσουμε τους επιχειρηματίες από «τη διαιτησία του δικαστή» (σικ!), σημαίνει ότι στη συλλογική φαντασία μας ανατράπηκε ο κόσμος. Είναι σαν να ξαναγράφουμε το πρώτο άρθρο του Συντάγματος επιβεβαιώνοντας ότι «Η Ιταλία είναι μια ολιγαρχία λαϊκίστικων δημοψηφισμάτων που βασίζεται στην επιχείρηση» και στη δεύτερη παράγραφο ότι «η κυριαρχία ανήκει στις αγορές, οι οποίες την εξασκούν με τους διακριτικούς τρόπους και μορφές, χωρίς περιορισμούς από το νόμο». Έχει δίκαιο η Σουσάνα Καμούσο που επιβεβαιώνει ότι το μοναδικό πράγμα που ενδιαφέρει τον πρωθυπουργό είναι να παρουσιαστεί στην Ευρώπη των επιχειρήσεων με το σκαλπ των εργαζομένων στο χέρι. Με μια προσθήκη: ότι ο Ρέντσι αυτό το σκαλπ θέλει να το χρησιμοποιήσει και εναντίον των δικών του, και εναντίον ενός κατακερματισμένου εκλογικού σώματος, ταχτοποιημένου, μνησίκακου από τις ταπεινώσεις που δέχθηκε συχνά χωρίς να βρει μια κατάλληλη υπεράσπιση από τους δικούς του πολιτικούς και συνδικαλιστικούς εκπροσώπους, καταγράφοντας την ισχυρή εικόνα μιας νίκης από τη θυσία των άλλων.
Για αυτό λέω, και έχω επίγνωση του βάρους των λέξεων, ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια «δημοκρατική κατάσταση ανάγκης». Όχι μόνο γιατί ο «ρεντσισμός» έχει ήδη αλλάξει το DNA του κόμματος που προέρχεται, μετατρέποντας το σε ένα εκτόπλασμα που αναρροφάται από τα πάνω, ανάμεσα στους τοίχους του πρωθυπουργικού μεγάρου, για να κινηθεί προς αυτό που δικαία προσδιορίστηκε ως το «το μονοκομματικό κόμμα του Πρωθυπουργού». Όχι μόνο γιατί, παράλληλα, μείωσε το Κοινοβούλιο ακρωτηριάζοντάς το σε γραφείο της γραμματείας της Κυβέρνησής του, που καλείται απλώς να υπογράψει τα χαρτιά, όπως είδαμε χθες, ενώ με τη συμφωνία με το Μπερλουσκόνι έχει εγκρίνει οριστικά τη νέα πολιτική ανθρωπολογία, καθιστώντας σχεδόν αδιάκριτες αυτές που κάποτε ήταν «δυο Ιταλίες» ηθικά και πολιτιστικά διαφορετικές, επεκτείνοντας με αυτόν τον τρόπο, ως δια μαγείας, τη δεξαμενή των ψήφων που μπορεί να φτάσει. Αλλά κυρίως γιατί ο Ρέντσι ολοκληρώνει μια πραγματική γενετική μετάλλαξη του πολιτικού και θεσμικού μας συστήματος, με την άγρια καθετοποίηση όλων των διαδικασιών, που συγκεντρώνονται στην κορυφαία μορφή του Πρωθυπουργού: την επαναφορά της Νομοθετικής εξουσίας όχι μόνο «κάτω» αλλά «μέσα» στην Εκτελεστική εξουσία, σαν ένα δευτερογενές παράρτημα, τη τάση ρευστοποίησης των ενδιάμεσων σωμάτων, την «ενδιάμεση κοινωνία», όπως την αποκαλεί ντε Ρίτα, συμπεριλαμβανόμενων και των διαφόρων μορφών συνάθροισης και κοινωνικής εκπροσώπησης, που θα μπορούσε να αποτελέσει εμπόδιο στην άμεση σχέση του Αρχηγού με το «δικό του» Λαό, γοητευμένου, «σαμανοποιημένου - μαγεμένου», ρητορικά σύμφωνα με την κλασσική εικόνα του Δημαγωγού. Με την κάκιστη τεχνική να μετατρέπει την απόγνωση σε ελπίδα διάμεσου λεκτικών τεχνασμάτων και την επίκληση του «θαύματος». Μια μορφή λαϊκίστικου δημοψηφίσματος της αυταπάτης, που αφήνει όλα αυτά τα προβλήματα, αλλά και που επιβραβεύει σε τεράστιο βαθμό σε ότι αφορά την προσωπική εξουσία. Τώρα εάν αυτά είναι αλήθεια, ή τα συμμεριζόμαστε έστω και κατά μέρος, αυτό που επιβάλλεται επειγόντως είναι όχι μόνο μια πεπεισμένη και αδιάλλακτη αντιπολίτευση έναντι των επιμέρους μέτρων, που αποτελεί αναγκαία συνθήκη, παρόλο που είναι ανεπαρκής, μα πέρα από αυτό την οικοδόμηση μιας ευρείας, πολιτικής, κοινωνικής, πολιτιστικής, ηθικής πρότασης, που να είναι σε βαθμό να αντιμετωπίσει αυτή την πορεία από το ύψος της πρόκλησης που προτείνει. Ένα διαρθρωμένο μέτωπο, που να βασίζεται στα δικαιώματα και στην εργασία, ικανού να συγκεντρώσει όλο αυτό που είναι ακόμη στον σπάνια χώρο της πολιτικής «αντίστασης», αλλά κυρίως σε βαθμό να κινητοποιήσει νέες δυνάμεις, που σήμερα είναι διασκορπισμένες, με τρόπους έκφρασης, ιδέες, ανανεωμένες και ανοικτές οργανωτικές μορφές. Για να δημιουργήσει και να κατακτήσει γνώμες και δεσμεύσεις.
Το λέω με μεγάλο σεβασμό για τις θέσεις που νοιώθω κοντά σε αυτές τις έννοιες, όπως αυτές που εκφράστηκαν στο «Μανιφέστο» από τον Αιράουντο και τον Μαρκόν: εάν περιοριστούμε να συναρμολογήσουμε απλά κομμάτια της πολιτικής τάξης, αυτά που εναπομένουν από την πολιτική αριστερά «που δεν παραδίδεται», οι «πυρίμαχοι» της κοινοβουλευτικής αρένας ή στο γειτονικό της περιβάλλον, εάν σκεφτούμε ότι ο «ρεντσισμός» θα σταματήσει κινητοποιώντας από τις εσωτερικές γραμμές την αποκαλούμενη «μειοψηφία» του Δημοκρατικού Κόμματος, της οποίας την αξιολύπητη δοκιμή παρακολουθήσαμε χθες, συγκολλώντας σε ότι απομένει από την παραδοσιακή και διαγραμμένη πλέον «κεντροαριστερά» προτείνοντας ένα νέο μικρό σπίτι, φοβάμαι ότι δεν θα πάμε πολύ μπροστά. Αντίθετα, θα προσφέρουμε στο Ματέο Ρέντσι ένα τέλειο στόχο εναντίον του οποίου θα πυροβολήσει με αλυσοδεμένες σφαίρες, αυτοαποκαλούμενος πρωταθλητής του νέου εναντίον όλου αυτού που δίνει την αίσθηση του «υπολειμματικού».
Χρειαζόμαστε αντίθετα, κατά τη γνώμη μου, να τον αμφισβητήσουμε στο υψηλό πεδίο της εναλλακτικής πρότασης σε όλα τα επίπεδα, στο ιταλικό αλλά και σε ένα πλαίσιο ευρωπαϊκής διάστασης, γιατί εκεί είναι που παίζεται πάντα το παιχνίδι που μετράει, στο πολιτικό στυλ και την πολιτιστική ηγεμονία. Μια διαδικασία που να συμπεριλαμβάνει όλους, χωρίς εξετάσεις DNA, ανοικτής, καινοτομικής, σε βαθμό να επαναφέρει μέσα αυτή τη διάχυτη και ευρεία αριστερά που κάθεται εκτός από την όλο και πιο στενή πολιτική αριστερά. Η «χημεία» της λίστας «Η Άλλη Ευρώπη με τον Τσίπρα» έχει κατά κάποιο τρόπο θέσει πρωταρχικά αυτή την προσέγγιση, ακόμη και στην ευρωπαϊκή πνοή της, και αποτέλεσε ένα πρώτο βήμα. Σήμερα, στις νέες διαστάσεις, είναι με τη σειρά τα ανεπαρκής για να αντέξει την πρόκληση: το ένα εκατομμύριο εκατό χιλιάδες ψήφοι της μπορεί να αποτελέσουν ένα αρχικό πυρήνα, όχι ολόκληρο το σώμα. Πιστεύω ότι πρέπει να βαδίσουμε σε αυτό το δρόμο, αναλαμβάνοντας επίσης σαν πρώτη πρόκληση τη συγκέντρωση στην πλατεία της Ρώμης στις 25 Οκτωβρίου. Θα έρθουν και άλλες.
*Ο Μάρκο Ρεβέλι είναι καθηγητής του Πανεπιστήμιου του Τορίνο και πρώην εκπρόσωπος του ψηφοδελτίου «Η Άλλη Ευρώπη με τον Τσίπρα»
Το άρθρο του δημοσιεύτηκε στο «Ιλ Μανιφέστο» στις 9/10/2014.
Μετάφραση – Απόδοση: Αργύρης Παναγόπουλος
