Σάσα Λαδά: «Η τυπική ισότητα και η επίκλησή της κάνουν δυσδιάκριτες της έμφυλες ασυμμετρίες που αναπαράγει ή επιτείνει η κρίση ή και δημιουργεί καινούργιες»
Σίσσυ Βωβού: «Οι γυναίκες στην Ελλάδα, και όχι μόνο, είναι πρωτοπόρες και πλειοψηφούν στις δομές αλληλεγγύης, αλλά και απασχολούνται με τα κοινά με την πιο ουσιαστική και ριζική έννοια του όρου. Αυτό μπορούμε να το δούμε να αντανακλάται επίσης στον χώρο του πολιτισμού, παρά την περιθωριοποίηση»
Οι αποκαλούμενες ταυτότητες που τα δύο φύλα τείνουν να συγκροτούν μετασχηματίζονται εξίσου, αναλόγως των διαφορετικών τρόπων με τους οποίους βιώνονται οι συνέπειες της κρίσης
Η επταετία της ελληνικής κρίσης έχει θέσει τις έμφυλες σχέσεις και πρακτικές υπό νέο πρίσμα. Η προβληματική της ταυτότητας ανανεώνεται διαρκώς, με ερωτήματα που προκύπτουν για τη «φύση», τους ρόλους που καλούνται να επιτελέσουν και τις πρακτικές που υλοποιούν άνδρες και γυναίκες. Αν μπορούμε να πούμε ότι η κρίση «ξεβόλεψε» την παγιωμένη σύλληψη των έμφυλων ταυτοτήτων, εντούτοις μοιάζει «οι έμφυλες συνέπειες της κρίσης να μην προβάλλονται», όπως παρατηρεί η Σάσα Λαδά, αρχιτέκτων και ομότιμη καθηγήτρια στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
«Η τυπική ισότητα και η επίκλησή της κάνουν δυσδιάκριτες της έμφυλες ασυμμετρίες που αναπαράγει ή επιτείνει η κρίση ή και δημιουργεί καινούργιες» εξηγεί η ίδια στην κουβέντα που ανοίγει η «Αυγή» για την 8η Μαρτίου. Η Σάσα Λαδά θυμίζει ότι η πανεπιστημιακός Έφη Αβδελά διερωτάται σχετικά «πόσο υπερβολή είναι να ισχυριστεί κάποιος ότι η σημερινή οικονομική κρίση συνιστά πισωγύρισμα στον τρόπο με τον οποίο εννοιολογείται το φύλο και επιδρά πολιτικά, ιδίως επειδή η κρίση τείνει να το φυσικοποιεί και να το κάνει αόρατο;».*
Παρατηρεί κανείς ότι οι έμφυλες διακρίσεις σήμερα μετασχηματίζονται. Στο πλαίσιο αυτό οι θεωρούμενες ως αδύναμες κοινωνικές ομάδες γίνονται στόχος των σχέσεων εξουσίας και της κυρίαρχης αφήγησης (όπως στην περίπτωση των οροθετικών γυναικών ή των τρανς, ομοφυλόφιλων, gay μεταναστών και μεταναστριών).
Παράλληλα όμως παρατηρείται οι συνέπειες της κρίσης να αίρουν το «βάρος» τους από άλλα πεδία που μέχρι στιγμής καθόριζαν τη γυναικεία «μοίρα». Ίσως γι’ αυτό οι γυναίκες δεν αποκαλούνται φεμινίστριες το 2017 -με την ίδια ευκολία άλλων δεκαετιών- αλλά έχουν ισχυρή παρουσία στο πεδίο της ιδιωτικής ζωής (συχνά στηρίζουν μόνες το σπίτι), όπως και της δημόσιας ζωής (πρωτοστατούν στα εγχειρήματα αλληλεγγύης).
Πρωτοπόρες οι γυναίκες στην Ελλάδα
«Αν ένας από τους σημαντικούς στόχους του γυναικείου και φεμινιστικού κινήματος για μετασχηματισμό της κοινωνίας ήταν εδώ και δεκαετίες το να βγουν οι γυναίκες από την αποκλειστικότητα της φροντίδας μιας οικογένειας και να εισέλθουν στον δημόσιο χώρο στην κάθε εκδοχή του, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι ο στόχος εξελίσσεται θετικά» τονίζει η Σίσσυ Βωβού, μέλος της φεμινιστικής συλλογικότητας «Το Μωβ», και συνεχίζει:
«Οι γυναίκες στην Ελλάδα, και όχι μόνο, είναι πρωτοπόρες και πλειοψηφούν στις δομές αλληλεγγύης, αλλά και απασχολούνται με τα κοινά με την πιο ουσιαστική και ριζική έννοια του όρου. Αυτό μπορούμε να το δούμε να αντανακλάται επίσης στον χώρο του πολιτισμού, παρά την περιθωριοποίηση που αντιμετωπίζουν από τους ανδροκρατούμενους μηχανισμούς που υπάρχουν παντού».
Η Ελένη Μπεχράκη συμμετέχει στο «Μυρμήγκι», μια δομή αλληλεγγύης που λειτουργεί αμεσοδημοκρατικά. «Τα ποσοστά συμμετοχής των γυναικών στο εγχείρημα αυτό είναι πολύ μεγάλα, πάνω από 50%» λέει στην «Αυγή». Μάλιστα τονίζει ότι «μεγάλο είναι το ποσοστό των γυναικών που έρχονται για βοήθεια, αλλά δυστυχώς είναι μικρή η συμμετοχή τους στα όργανα του “Μυρμηγκιού”. Όχι πάντως μικρότερη από αυτή των ανδρών. Βοηθούν στη συγκέντρωση τροφίμων και σε εργασίες στον χώρο της δομής μας». Αυξημένη είναι και η συμμετοχή των μεταναστών σε σχέση με το παρελθόν.
Μέσα από την αλληλεγγύη καταλαβαίνουμε ότι οι σχέσεις γυναικών και ανδρών μέσα στην κρίση επανανοηματοδοτούνται. Έμφυλα στερεότυπα μπορούν να ενδυναμώνονται· η Σάσα Λαδά παρατηρεί ότι «στις πόλεις γίνονται αντιληπτές οι επιπτώσεις των προγραμμάτων λιτότητας, από την κατάργηση των κοινωνικών δομών φροντίδας καθώς και την ιδιωτικοποίηση και συρρίκνωση της δημόσιας Παιδείας, που έχουν συνέπεια την ενίσχυση των έμφυλων στερεότυπων ρόλων και επιλογών».
Μάλιστα, υποστηρίζει ότι «η κρίση επίσης εντοπίζεται χωρικά, εγγραφόμενη στις ήδη προ-υπάρχουσες χωρο-κοινωνικές ανισότητες». «Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές και τα προγράμματα λιτότητας επηρεάζουν δυσανάλογα τις αστικές περιοχές όπου διαλύονται οι δημόσιες υπηρεσίες και οι υποδομές και συρρικνώνονται οι δημόσιες παροχές» εξηγεί στην «Α».
Νέα πεδία χειραφέτησης
Την ίδια στιγμή, όμως, οι αποκαλούμενες ταυτότητες που τα δύο φύλα τείνουν να συγκροτούν μετασχηματίζονται εξίσου, αναλόγως των διαφορετικών τρόπων με τους οποίους βιώνονται οι συνέπειες της κρίσης. Οι τρόποι αυτοί δεν μπορεί να είναι μόνο οικονομικοί ούτε αφορούν μόνο τον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας. Αντιθέτως απλώνονται στο σύνολο των σχέσεων ανδρών και γυναικών. Έτσι, σχεδόν αυτόματα, σε σχέση με περιόδους που η κοινωνική αναπαραγωγή μοιάζει πιο ομαλή, ο ορισμός της ταυτότητας γίνεται πιο επώδυνος. Η ταυτότητα περνάει κρίση και στη θέση της αναδύεται η πολλαπλότητα (των φύλων).
Πέραν όμως από επώδυνος, τελικά ο ίδιος ο ορισμός μιας «ταυτότητας» γίνεται πιο δύσκολος και προβληματικός. Γι’ αυτό ορισμένοι φεμινιστικοί κύκλοι υποστηρίζουν ότι διανοίγονται νέες προοπτικές και πεδία παρέμβασης για τη χειραφέτηση των ημερών μας, ακριβώς επειδή καταρρέει η μία «γυναικεία» ταυτότητα. Είναι τυχαίο ότι μόλις τα τελευταία χρόνια άνοιξε πανεπιστημιακό τμήμα σπουδών φύλου;
«Δεν γιορτάζουμε και δεν δεχόμαστε επισκέψεις» θύμισε κάποια φίλη στην «Αυγή». Το ευφυολόγημα, που όμως έχει βαθιές πολιτικές ρίζες, υπενθυμίζει ότι η 8η Μαρτίου δεν είναι μια «επέτειος» ή «έθιμο» ή «γιορτή». Αυτό το σύνθημα των Ελληνίδων φεμινιστριών του «δεύτερου κύματος» είναι επίκαιρο σήμερα υποδεικνύοντας ότι τα δικαιώματα είναι πεδίο συνεχούς αναμέτρησης συσχετισμών και σχέσεων εξουσίας. Όπως ακριβώς και οι ταυτότητες. Ίσως έτσι όμως στην κρίση το χειρότερο δεν είναι να είσαι «γυναίκα», αλλά να είσαι γυναίκα, λεσβία, μαύρη και μετανάστρια...
* Έφη Αβδελά, «Το φύλο στην (σε) κρίση ή τι συμβαίνει στις “γυναίκες” σε χαλεπούς καιρούς», «Σύγχρονα Θέματα» 115, σελ. 17 - 26.
Δείτε ακόμη: «Όταν το φύλο (δεν) συνάντησε την κρίση: εκτοπισμένα σώματα και απούσες προσεγγίσεις». Κύκλος ομιλιών (στρογγυλό τραπέζι). Αναρτημένο στο διαδίκτυο (Βόλος, Νοέμβριος 2013)
