Το τέλος της μνημονιακής οκταετίας στην Ελλάδα σηματοδοτεί για την πλειοψηφία των ευρωπαϊκών θεσμών και παραγόντων το φινάλε ενός δράματος που έφερε ουκ ολίγες φορές την Ευρώπη στο χείλος του γκρεμού. Η πορεία όλων αυτών των ετών, η διαχείριση της κρίσης από τους ισχυρούς της Ευρώπης, η εμμονή στη νεοφιλελεύθερη λιτότητα, η εξυπηρέτηση των αναγκών των αγορών και των τραπεζών σε βάρος των εργαζομένων, η κατάρρευση της προοπτικής για τους νέους, η περιθωριοποίηση της δημοκρατίας έναντι των τεχνοκρατών και των άτυπων θεσμών, είχαν ως αποτέλεσμα το τέλος της κρίσης -όπως τουλάχιστον εκδηλώθηκε το 2010- να βρει την Ευρώπη βαθιά πληγωμένη, διχασμένη και αντιμέτωπη με μια ιστορικού χαρακτήρα υπαρξιακή κρίση.
Την περασμένη εβδομάδα στο Στρασβούργο οι συζητήσεις στην ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου ανέδειξαν με ανάγλυφο τρόπο την εικόνα μιας Ευρώπης που μετά το τέλος της ελληνικής κρίσης βρίσκεται ξανά αντιμέτωπη με ακόμη πιο κομβικές προκλήσεις και ερωτήματα. Μιας Ευρώπης που καλείται να αποφασίσει εάν θα συνεχίσει να βαδίζει, θέτοντας βέβαια νέες βάσεις, πάνω στις ιδρυτικές αξίες της αλληλεγγύης, της συνεργασίας, της ισότητας και της δίκαιης κατανομής των βαρών ή εάν θα παραδοθεί στις δυνάμεις της μισαλλοδοξίας, των κλειστών συνόρων και της υποχώρησης από τις αρχές που διέπουν, έστω διακηρυκτικά, το κοινό ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Και βέβαια, πέραν της ακροδεξιάς απειλής, το κρίσιμο ερώτημα -που δεν είναι όμως κυρίαρχο- είναι εάν η Ε.Ε. και η Ευρωζώνη είναι προετοιμασμένες να αντιμετωπίσουν μια νέα κρίση. Διακυβεύματα που εν πολλοίς θα κληθούν να κρίνουν οι πολίτες στις κάλπες τον ερχόμενο Μάιο.
Η αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού, αποτυχία της Ευρώπης
Στον δρόμο προς τις ευρωεκλογές, το πολιτικό τοπίο σε επίπεδο ένωσης μοιάζει με κινούμενη άμμο, με τις πολιτικές μα κυρίως τις κοινωνικές δυνάμεις να βρίσκονται σε μια έντονη διαδικασία επαναδιαπραγμάτευσης του συσχετισμού δύναμης. Ο τρόπος που οι κυρίαρχες ελίτ, τα ιερατεία των Βρυξελλών και του Βερολίνου από κοινού με την Ουάσιγκτον διαχειρίστηκαν την κρίση χαρακτηρίστηκε από έναν σχεδόν εμμονικό νεοφιλελευθερισμό. Η λιτότητα, η ακραία υποτίμηση της εργασίας, η άνευ προηγουμένου δημοσιονομική προσαρμογή οδήγησαν σε βαθιά όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και κατέρριψαν εργασιακά και κοινωνικά κεκτημένα δεκαετιών.
Ο παραγκωνισμός της δημοκρατικής λογοδοσίας των κέντρων λήψης αποφάσεων διαπέρασε οριζόντια την Ε.Ε., από την κορυφή έως τα κράτη - μέλη, με την Ελλάδα φυσικά να αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Αν και τα εργαλεία υπήρχαν, όπως η συνθήκη της Λισσαβώνας, οι κυρίαρχες δυνάμεις θεώρησαν πως δεν επαρκούν.
Το κενό εκπροσώπησης
"Με τις κρίσιμες αποφάσεις να λαμβάνονται πίσω από κλειστές πόρτες άτυπων οργάνων, που δεν λογοδοτούν στους Ευρωπαίους πολίτες και κρατούν τους πολίτες μακριά από την Ένωση. Και με σχήματα τεχνοκρατών όπως αυτό της τρόικας να κρατάνε τα κλειδιά της οικονομικής κυριαρχίας και να μη λογοδοτούν πουθενά”, ανέφερε κατά την ομιλία του ο Αλ. Τσίπρας, επισημαίνοντας την περιθωριοποίηση της Επιτροπής, του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου. “Πέρασαν σε δεύτερο ρόλο, πίσω από το θεσμικά μη κατοχυρωμένο Eurogroup και από τα τεχνικά κλιμάκια των τεχνοκρατών της ΕΚΤ και του ΔΝΤ”, τόνισε. Μια διαπίστωση με την οποία πολύ δύσκολα κάποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει, εκτός φυσικά από τους αμετανόητους νεοφιλελεύθερους στην Ευρώπη, που ακόμη και σήμερα αρνούνται πεισματικά να κάνουν αυτοκριτική και να βγάλουν συμπεράσματα.
Σχεδόν "φυσικά" προέκυψε το κενό εκπροσώπησης, που ήρθε ως απόρροια αυτών των πολιτικών, αφού εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες της Ευρώπης είδαν τις σταθερές τους να καταρρέουν, αδυνατώντας να βρουν έκφραση στο υπαρκτό πολιτικό σύστημα και συσχετισμό. Η αποτυχία του νεοφιλελεύθερου παραδείγματος και της σκληρής ταξικής πολιτικής που εφαρμόστηκε απομάκρυνε όλο και πιο μεγάλο κομμάτι των Ευρωπαίων από τον ανθρωπιστικό και δημοκρατικό πυρήνα της ευρωπαϊκής ιδέας. Και κυρίως τη νέα γενιά για την οποία ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και οι συνέπειες της ναζιστικής θηριωδίας μοιάζουν γεγονότα πολύ μακρινά, ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος.
Το προσφυγικό και τα ελλείμματα της Ε.Ε.
Παράλληλα, η προσφυγική κρίση ανέδειξε τα μεγάλα ελλείμματα συνοχής, δημοκρατίας και ευθύνης αλλά και τις αντιφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από την ίδια θέση που βρισκόταν ο Αλ. Τσίπρας λίγες ώρες αργότερα, ο Βίκτορ Όρμπαν υπερασπιζόταν την ακραία αντιμεταναστευτική πολιτική της κυβέρνησής του, την παραβίαση δικαιωμάτων των μειονοτήτων,τις παρεμβάσεις στη Δικαιοσύνη, τη φίμωση του Τύπου και της ελευθερίας του λόγου στην Ουγγαρία. Ο Όρμπαν, μέλος της οικογένειας του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, συμβολίζει αυτή τη στιγμή μαζί με τον Ιταλό Σαλβίνι, τις χώρες του Βίσενγκραντ και την Αυστρία την "εναλλακτική" απέναντι στην υπαρκτή Ευρώπη που απέτυχε να πείσει τα μέλη της να ασπαστούν τις ιδρυτικές της αξίες.
Να νικήσει η ελπίδα τον ακροδεξιό φόβο
Η Ευρώπη λοιπόν βρίσκεται μπροστά σε πολύ συγκεκριμένες επιλογές, τις οποίες έθεσε ο Έλληνας πρωθυπουργός. Η ελπίδα απέναντι στον ακροδεξιό φόβο. Ο ΣΥΡΙΖΑ για άλλη μια φορά παίρνει τον "μουτζούρη" της Ιστορίας, να πρωτοστατήσει στη μάχη απέναντι σε μια Ευρώπη του μίσους, των τειχών, των εθνικισμών, της καταπίεσης του διαφορετικού, του αυταρχισμού. "Για να νικήσει η ελπίδα τον ακροδεξιό φόβο, αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα στην Ευρώπη δεν είναι λιγότερη αλληλεγγύη και περισσότερα σύνορα, αλλά ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για την κοινωνική συνοχή και την ευημερία των λαών μας”, είπε χαρακτηριστικά την περασμένη Τρίτη, ο Αλέξης Τσίπρας.
Βασική προϋπόθεση, η συμπαράταξη των δυνάμεων που τοποθετούνται στην πλευρά της δημοκρατίας, της οικολογίας, της ειρήνης και της αλληλεγγύης. Η σοσιαλδημοκρατία και οι πολιτικές δυνάμεις του Κέντρου καλούνται να πάρουν στρατηγικές αποφάσεις. Για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, για την εμβάθυνση της πολιτικής ενοποίησης, την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών, για ένα νέο πλαίσιο όπου η οικονομική ευημερία να πηγαίνει παράλληλα με την κοινωνική ευημερία και συνοχή, με την εργασία και την προστασία των αδυνάμων στο επίκεντρο. Η μικρή Ελλάδα καλείται ξανά να παίξει ρόλο πρωταγωνιστή.
