Με πλήρη ασάφεια κινείται η κυβέρνηση για την παράταση ή μη -και σε κάθε περίπτωση για λίγο χρόνο και με όρους και κριτήρια- της προστασίας της πρώτης κατοικίας σε συνδυασμό με το νέο Πτωχευτικό Δίκαιο, το οποίο επεξεργάζεται το οικονομικό επιτελείο και έχει αποκαλύψει η «Α» σε συνεχόμενα δημοσιεύματα. Λόγω τού ότι το τελευταίο σχέδιο της κυβέρνησης, το οποίο έχει στην κατοχή της η «Α», κάθε άλλο παρά ενθαρρυντικό είναι για τους πολίτες, ιδίως για τις ευάλωτες οικονομικά ομάδες, είναι χρήσιμο να καταγραφεί τι συμβαίνει σε άλλες χώρες του Δυτικού κόσμου, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τους υπάρχοντες σχεδιασμούς της κυβέρνησης, είτε αφορά την πρώτη/κύρια κατοικία των πολιτών είτε τον νέο Πτωχευτικό Κώδικα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ένωση Δικαίου Προστασίας Καταναλωτή (ΕΔΙΠΚΑ), αξιοποιώντας πλήθος έγκριτων επιστημόνων, κατέγραψε τα συστήματα που ισχύουν σε άλλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, η Νορβηγία, η Φινλανδία και η Λετονία. Μάλιστα, κατέθεσε και επεξεργασμένη και συγκροτημένη πρόταση νόμου.
Η εξαίρεση
Είναι πολύ βασικό να αναφερθεί ότι η εξαίρεση από τη ρευστοποίηση της κύριας κατοικίας έχει κατοχυρωθεί σε διάφορα εθνικά πτωχευτικά συστήματα, κάτι το οποίο δεν φαίνεται ότι θα ισχύσει στην Ελλάδα. Συνήθως το παραπάνω επιτυγχάνεται με την προθυμία και τη δυνατότητα του οφειλέτη να αποζημιώσει με τα μελλοντικά του εισοδήματα τους πιστωτές για την εξαίρεση αυτή. Έτσι, η πτωχευτική νομοθεσία των ΗΠΑ προβλέπει δύο εναλλακτικούς τρόπους πτώχευσης και ρύθμισης των χρεών των φυσικών προσώπων: αυτή του 7ου κεφαλαίου του Πτωχευτικού Νόμου, σύμφωνα με την οποία ο οφειλέτης απαλλάσσεται από τα χρέη του με τη ρευστοποίηση όλων των περιουσιακών του στοιχείων, και αυτή του 13ου κεφαλαίου, που προβλέπει τη δυνατότητα του οφειλέτη να διατηρήσει περιουσιακά στοιχεία, συνεπώς και την κατοικία του, απαλλασσόμενος, με μια ρύθμιση αποπληρωμής 3-5 ετών, από τις μη εξασφαλισμένες απαιτήσεις και οριοθετώντας το χρέος από τις εξασφαλισμένες απαιτήσεις στην αξία του περιουσιακού στοιχείου που διατηρεί. Στο 70% των υποθέσεων που αφορούν αιτήσεις για υπαγωγή στο 13ο κεφάλαιο περιλαμβάνεται αίτημα για την εξαίρεση της κατοικίας από τη ρευστοποίηση.
Τι έδειξαν οι μελέτες για την κοινωνία
Τα οφέλη για τους οφειλέτες και το κοινωνικό σύνολο αναδεικνύονται μάλιστα ανάγλυφα σε μια ευρέως γνωστή οικονομετρική μελέτη, που εκπονήθηκε με βάση τις δικογραφίες των αιτηθέντων την υπαγωγή τους στο 13ο κεφάλαιο την περίοδο 1993 έως 2005, η οποία καταλήγει ότι, στην πενταετία που ακολουθούσε μετά την αίτηση, για τους οφειλέτες των οποίων η αίτηση ρύθμισης έγινε δεκτή, το εισόδημά τους αυξήθηκε κατά 25%, η απασχόληση περισσότερο από 8% και η θνησιμότητα ήταν μειωμένη σημαντικά (1,2 σε απόλυτες μονάδες ή 30%) σε σχέση με τους οφειλέτες που δεν εντάχθηκαν στη ρύθμιση (Will Dobbie & Jae Song, Debt Re-lief and Debtor Outcomes, 2015).
Το ευρωπαϊκό παράδειγμα
Όσον αφορά τις ευρωπαϊκές νομοθεσίες, αντίστοιχη εξαίρεση της κατοικίας από τη ρευστοποίηση προβλέφθηκε για πρώτη φορά στον Πτωχευτικό Νόμο της Νορβηγίας (Νόμος 99/17.7.1993 για την αναδιοργάνωση των χρεών, όπως ισχύει και σήμερα), με την προϋπόθεση της σε βάθος χρόνου αποπληρωμής ποσού ίσου με το 110% της αξίας του ακινήτου. Αυτή η δυνατότητα εξαίρεσης θεωρήθηκε μάλιστα ότι είχε καίρια συμβολή στην υπέρβαση της τραπεζικής κρίσης που έπληξε τη χώρα (όπως και τις λοιπές σκανδιναβικές τη δεκαετία του 1990), αποτρέποντας την κατάρρευση των αξιών των ακινήτων. Ρυθμίσεις σχετικά με την προστασία της οικογενειακής στέγης από τη ρευστοποίηση, με ρύθμιση της οφειλής, προβλέπουν και αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, όπως, ιδίως, η Φινλανδία, η Ουγγαρία, η Λετονία, ενώ άλλες προβλέπουν ρύθμιση πέραν της βασικής περιόδου για τα στεγαστικά δάνεια προκειμένου να προστατευτεί η κατοικία (Γαλλία, άρθρο 732-3 CC) ή την αναστολή ρευστοποίησης όταν δικαιολογείται για την προστασία της οικογένειας (Αγγλία και Ουαλία, Sect. 335Α ΒΑ) ή προβλέπουν δικαίωμα επαναγοράς ή δικαίωμα παραμονής των πτωχευσάντων οφειλετών στο ακίνητο και μετά τη ρευστοποίηση.
Το Πτωχευτικό Δίκαιο των φυσικών προσώπων οφείλει λοιπόν να έχει βασική μέριμνα την αποτροπή της αξιοποίησής του από όσους μετέρχονται απατηλές μεθόδους. Σύμφωνα, άλλωστε, με την Παγκόσμια Τράπεζα, εμπειρικές έρευνες σε πολλά πτωχευτικά συστήματα καταδεικνύουν ότι οι περιπτώσεις απάτης στις συνολικές υποθέσεις της ατομικής πτώχευσης περιορίζονται σε πολύ χαμηλό ποσοστό, που δεν υπερβαίνει το 1%-3% των υποθέσεων
Πρόταση νόμου
Την προστασία της πρώτης κατοικίας, αλλά υπό την προϋπόθεση ότι ο οφειλέτης αναλαμβάνει να αποπληρώσει την αξία ρευστοποίησης αυτής σε περίοδο έως 35 ετών, προβλέπει η πρόταση νόμου που απέστειλε στην κυβέρνηση η Ένωση Δικαίου Προστασίας Καταναλωτή (ΕΔΙΠΚΑ), η οποία αποτελείται από δικηγόρους, πανεπιστημιακούς, δικαστές. Η ίδια πρόταση προβλέπει επίσης απαλλαγή του οφειλέτη ακόμη και εντός έξι μηνών από τα λοιπά χρέη, σε περίπτωση που ρευστοποιηθεί το σύνολο της περιουσίας του.
Βασικά σημεία της πρότασης σε ό,τι αφορά την προστασία της πρώτης κατοικίας είναι τα ακόλουθα:
* Ο οφειλέτης μπορεί να ζητήσει την εξαίρεση από τη ρευστοποίηση της κύριας κατοικίας του, της οποίας η αντικειμενική αξία δεν υπερβαίνει τις 200.000 ευρώ (για άγαμο) και φτάνει τις 300.000 ευρώ για έγγαμο με δύο παιδιά.
* Ο οφειλέτης αναλαμβάνει να αποπληρώσει την αξία ρευστοποίησης της κατοικίας, ποσό δηλαδή μεγαλύτερο από αυτό που συνήθως επιδικάζουν σήμερα τα ειρηνοδικεία, με τη ρύθμιση να φτάνει τα 35 έτη. Προβλέπεται, πάντως, η δυνατότητα των πιστωτών να αιτούνται ανά πέντε έτη τη σύντμηση του χρόνου αποπληρωμής, εφόσον έχει βελτιωθεί σημαντικά το εισόδημα του οφειλέτη.
* Οι δόσεις που καταβάλλει ο οφειλέτης είναι έντοκες.
* Στην περίπτωση που ένας οφειλέτης έχει κατοικία με αξία που υπερβαίνει τα προστατευτικά όρια, μπορεί να ακολουθηθεί η εξής διαδικασία: η αρχική του κατοικία πωλείται με μέριμνα του εκκαθαριστή. Ένα μέρος του τιμήματος καταλήγει στους πιστωτές και το υπόλοιπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αγορά κατοικίας που επιλέγει ο οφειλέτης και εκπληρώνει τα κριτήρια προστασίας. Η δυνατότητα αυτή παρέχεται και σε νοικοκυριά των οποίων η κατοικία εμπίπτει στα προστατευόμενα όρια, πλην όμως, προκειμένου να είναι σε θέση να εξυπηρετήσουν καλύτερα τη ρύθμιση, επιθυμούν την αντικατάστασή της με μία χαμηλότερης αξίας.
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
