Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
20.2°C23.5°C
2 BF 43%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
20 °C
16.6°C22.9°C
2 BF 45%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
17.1°C21.5°C
2 BF 64%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C21.1°C
1 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
17.9°C17.9°C
0 BF 59%
Ο καρκίνος δεν είναι πια ένας αήττητος αντίπαλος
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ο καρκίνος δεν είναι πια ένας αήττητος αντίπαλος

Ας φανταστούμε ένα κόσμο όπου η διάγνωση του καρκίνου θα γίνεται με μια απλή εξέταση, η θεραπεία θα είναι εξατομικευμένη με βάση τα γενετικά χαρακτηριστικά του ασθενή, χωρίς ανεπιθύμητες ενέργειες και με καλύτερη ποιότητα ζωής. Αυτόν τον κόσμο υπόσχεται η ιατρική ακριβείας που έφτασε και στην Ελλάδα με τη σύσταση του Εθνικού Δικτύου Ιατρικής Ακριβείας στην Ογκολογία. Στόχος; Να δημιουργηθεί μια μεγάλη τράπεζα πληροφοριών και στοιχείων που θα επιτρέψουν την κατανόηση του καρκίνου και που θα οδηγήσουν στη βελτίωση της διάγνωσης, της πρόβλεψης και της καλύτερης δυνατής θεραπευτικής αντιμετώπισης των ασθενών με καρκίνο.

Στο Δίκτυο συμμετέχουν εξειδικευμένοι ερευνητικοί και ακαδημαϊκοί φορείς από τα πεδία της ιατρικής, της μοριακής βιολογίας και των επιστημών δεδομένων (data sciences), ενώ έχουν δημιουργηθεί οι πρώτες τέσσερις μονάδες ιατρικής ακριβείας σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Ηράκλειο. Σταδιακά οι μονάδες αυτές θα πλαισιωθούν από αιματολογικές / ογκολογικές κλινικές και διαγνωστικά εργαστήρια από όλη την Ελλάδα. Άραγε, μπορούμε να ελπίζουμε ότι σε λίγα χρόνια ο καρκίνος θα αποτελεί ένα «χρόνιο νόσημα»;

Καρκίνος σημαίνει θάνατος; “Σίγουρα αυτή η εξίσωση δεν ισχύει” απαντούν ο Κώστας Σταματόπουλος, διευθυντής του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης και συντονιστής του Εθνικού Δικτύου Ιατρικής Ακριβείας στην Ογκολογία, και η Αναστασία Χατζηδημητρίου, κύρια ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης και υπεύθυνη της Τεχνικής Επιτροπής του Δικτύου.

Δεν οδηγεί απαραίτητα στον θάνατο

Όπως επισημαίνουν, ο καρκίνος δεν οδηγεί απαραίτητα στον θάνατο. “Πρώτον, επειδή για αρκετά είδη καρκίνου υπάρχουν εξαιρετικά αποτελεσματικές θεραπείες που προσφέρουν όχι απλώς έλεγχο των συμπτωμάτων αλλά, σε σημαντική αναλογία περιπτώσεων, ακόμα και ίαση. Δεύτερον, επειδή για κάθε είδος καρκίνου, κάθε ασθενής είναι μοναδικός: αυτό σημαίνει ότι διαφορετικοί ασθενείς με την ίδια διάγνωση μπορεί να έχουν διαφορετική κλινική πορεία και έκβαση, από πολύ ευνοϊκή έως πολύ δυσμενή. Ωστόσο, ακόμα και για τους ασθενείς με επιθετική κλινική πορεία, οι πρόσφατες εξελίξεις συνεπάγονται σημαντική βελτίωση στην ποιότητα ζωής αλλά και την επιβίωση”.

Ο όρος "καρκίνος" δεν αφορά σε ένα μόνο νόσημα, εξηγούν. “Πρόκειται για ομάδα νοσημάτων που χαρακτηρίζονται από ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό κυττάρων που έχουν την ικανότητα να διεισδύσουν ή να επεκταθούν σε άλλα μέρη του σώματος. Τα είδη του καρκίνου είναι όσα και τα είδη των φυσιολογικών κυττάρων ή των ιστών: έτσι, υπάρχουν πάνω από 100 διαφορετικά είδη, το καθένα με διαφορετική αιτιολογία, συμπτωματολογία, αντιμετώπιση και πρόγνωση”.

Σύμφωνα με τον αναπληρωτή καθηγητή στην Ιατρική σχολή του Χάρβαρντ των ΗΠΑ και ογκολόγο στο General Hospital της Μασαχουσέτης Όθωνα Ηλιόπουλο, η συνολική θνητότητα από καρκίνο μειώνεται σταθερά από το 2012 και μετά. Αύξηση υπάρχει μόνο σε κάποιες μορφές καρκίνου, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει σημαντική αύξηση των περιστατικών που θεραπεύονται πλήρως και με την κατάλληλη παρακολούθηση οι ασθενείς επιστρέφουν κανονικά στη ζωή τους ή η ασθένεια γίνεται χρόνια. “Ας μην ξεχνάμε ότι ο καρκίνος είναι μια πολύ σοβαρή αρρώστια που αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα και αποτελεσματικά, οδηγεί στον θάνατο. Ωστόσο, δεν είναι πλέον ένας αήττητος αντίπαλος. Έχω δηλώσει και θα το ξαναπώ ότι οι περισσότερες μορφές καρκίνου σήμερα, με την κατάλληλη φροντίδα και, εφόσον διαγνωστούν στα πρώτα στάδιά τους, είναι ιάσιμες” τονίζει ο κ. Ηλιόπουλος.

“Είναι αλήθεια ότι η νόσος αυτή στο παρελθόν αποτελούσε ένα σκοτεινό τούνελ στο οποίο μπορούσαμε να βαδίσουμε ψηλαφώντας, αναγνωρίζοντας μόνο από την αφή τον δρόμο μας για την έξοδο, ενώ τώρα το μεγαλύτερο μέρος του τούνελ έχει φωτιστεί. Σήμερα είμαστε αισιόδοξοι. Και ο δρόμος μας τελικά φωτίστηκε από τη μεγαλύτερη επανάσταση της τελευταίας δεκαετίας, την πλήρη ανάγνωση του DNA του ανθρώπου".

Κλειδί η ανάγνωση DNA

“Η γενετική και η ογκολογία είναι οι δυο ιατρικές ειδικότητες που έχουν άμεσα επωφεληθεί από τη δυνατότητά μας να διαβάζουμε ταχύρρυθμα το DNA. Κι αυτό γιατί η συσχέτιση μιας μετάλλαξης με την εκδήλωση μιας γενετικής νόσου ή ενός καρκίνου είναι πολύ πιο άμεση από άλλες αρρώστιες, όπου η σχέση είναι πιο πολύπλοκη” επισημαίνει ο κ. Ηλιόπουλος.

“Ξέρουμε ότι ο καρκίνος προκαλείται από διαταραχές των γονιδίων που ελέγχουν τη διαίρεση και τον θάνατο των κυττάρων (μεταλλάξεις). Οι διαταραχές αυτές δημιουργούν τον όγκο και συντηρούν την αύξησή του. Το άθροισμα των μεταλλάξεων σε κάθε όγκο είναι μια προσωπική υπογραφή, ένα δακτυλικό αποτύπωμα που τον κάνει μοναδικό. Έτσι μπορεί ένας καρκίνος που γεννήθηκε στο στομάχι να μοιάζει πιο πολύ με έναν καρκίνο του μαστού παρά με έναν άλλο καρκίνο του στομάχου. Αυτό συμβαίνει γιατί το δακτυλικό του αποτύπωμα είναι κοντινότερο με τον συγκεκριμένο καρκίνο του μαστού.

Σήμερα έχουμε βρει φάρμακα που στοχεύουν άμεσα την καθοριστική μετάλλαξη, που είναι η γενεσιουργός αιτία για τον σχηματισμό του όγκου. Και ξέρουμε πότε τα φάρμακα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά και σε ποιους οργανισμούς. Και αυτό ακριβώς είναι η ιατρική ακριβείας και οι εξατομικευμένες θεραπείες”.

Εξατομικευμένη θεραπεία των ασθενών

“Για να το εξηγήσουμε απλά, πρέπει να πούμε ότι η ιατρικής ακριβείας βασίζεται στην ανάλυση του γενετικού κώδικα κάθε ασθενούς χωριστά και την αναζήτηση φαρμακευτικής αγωγής που να μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα ειδικά στον δικό του οργανισμό, ελαχιστοποιώντας τις 'παράπλευρες απώλειες' της κλασικής χημειοθεραπείας που χρησιμοποιούσαμε στο παρελθόν” εξηγεί ο Όθων Ηλιόπουλος.

“Στο ογκολογικό τμήμα του Massachusetts General Hospital Πανεπιστημίου Harvard των ΗΠΑ, ο όγκος κάθε αρρώστου που διαγιγνώσκεται με καρκίνο αναλύεται μοριακά και οι μεταλλάξεις / ανορθογραφίες αναλύονται προτού αρχίσουμε τη θεραπεία. Η θεραπεία που θα χορηγήσουμε θα εξαρτηθεί πλήρως από τις μεταλλάξεις αυτές. Αυτό σύντομα θα μπορεί να γίνει και στην Ελλάδα. Τώρα πια ξέρουμε ότι τα φάρμακα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά από την κλασική χημειοθεραπεία που χρησιμοποιούσαμε στο παρελθόν και ακόμη χρησιμοποιούμε στις περιπτώσεις που δεν έχουμε ακόμη εντοπίσει τη γενεσιουργό μετάλλαξη”.

Ο Κώστας Σταματόπουλος και η Αναστασία Χατζηδημητρίου επισημαίνουν ότι η αντιμετώπιση των νοσημάτων που βασίζεται στα ατομικά χαρακτηριστικά του κάθε ασθενούς, τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και επίπεδο θεραπείας, δεν είναι καινούργια. “Για παράδειγμα, για πάνω από 100 χρόνια, η τυποποίηση της ομάδας αίματος αποτελεί οδηγό των μεταγγίσεων αίματος. Πρόσφατα, η ιατρική ακριβείας εξελίχθηκε εντυπωσιακά χάρη στην ανάπτυξη νέων μεθοδολογιών για την ανάλυση του DNA (next generation sequencing, NGS) και ισχυρών υπολογιστικών εργαλείων και προσεγγίσεων για την ανάλυση και ερμηνεία βιοδεδομένων μεγάλου όγκου. Η συγκεκριμένη εξέλιξη είχε μεγάλο αντίκτυπο τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση του καρκίνου καθώς επέτρεψε την αναγνώριση βιοδεικτών (π.χ. γενετικές βλάβες, όπως μεταλλάξεις γονιδίων) για διάγνωση, πρόγνωση και επιλογή της κατάλληλης θεραπείας με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα αλλά και λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες”.

Προδιάθεση και περιβάλλον

Εφόσον ο καρκίνος προκαλείται από διαταραχές γονιδίων, τι προκαλεί αυτές τις διαταραχές (μεταλλάξεις;) “Ένας συνδυασμός της γενετικής προδιάθεσης του κάθε ατόμου και του περιβάλλοντος του (κάπνισμα, κακή διατροφή, καρκινογόνες ουσίες που αναπνέουμε ή τρώμε, έλλειψη άσκησης)” απαντά ο κ. Ηλιόπουλος. “Νομίζω όμως ότι αντί να ανησυχούμε για κάθε ένα από αυτά ή και όλα μαζί, καλό είναι να έχουμε υπόψιν μας δυο δεδομένα: α) η έρευνα που γίνεται αυτή τη στιγμή σε παγκόσμιο επίπεδο για να αποκαλυφθούν οι 'αδυναμίες' της νόσου τρέχει με τέτοιες ταχύτητες που μας επιτρέπουν σήμερα να προβλέπουμε ότι σε λιγότερο από μια δεκαετία είναι πιθανότατο να στεκόμαστε στην όχθη των νικητών και β) πιο σημαντικό από όλα ήταν και είναι η πρόληψη και η αποφυγή της έκθεσης μας σε επιβαρυντικούς παράγοντες (χημικές ουσίες, κακή διατροφή, κάπνισμα κ.λπ.) έτσι ώστε τελικά να μην σπρώξουμε τον οργανισμό μας στο να χάσει τον έλεγχο”.

Μπορεί να εντοπιστεί η προδιάθεση στην εκδήλωση μιας νόσου; Σύμφωνα με τον κ. Ηλιόπουλο, μπορεί να γίνει με βάση την ανάγνωση του γενετικού κώδικα του πληθυσμού που βρίσκεται σε «ζώνες» υψηλής επικινδυνότητας. “Σήμερα μάλιστα, οι διαγνωστικές και θεραπευτικές αλλαγές στην ογκολογία έχουν ήδη αρχίζει να επεκτείνονται ως νέα μεθοδολογία σε άλλες ειδικότητες, όπως τα νευροεκφυλιστικά νοσήματα, η γαστρεντερολογία, η ενδοκρινολογία κ.λπ. Τι σημαίνει αυτό; Σε σύντομο χρονικό διάστημα, η μοριακή βιολογία και η μοριακή ιατρική, από την οποία και εντοπίζουμε το γενετικό 'μονοπάτι' κάθε ασθενούς, θα είναι βασικό 'εργαλείο' κάθε κλινικού γιατρού. Σήμερα, η μοριακή ιατρική, η γενετική, ακόμη και η εργαστηριακή εμπειρία θεωρούνται κύρια μαθήματα κορμού στο Harvard και έτσι διαμορφώνεται η ιατρική εκπαίδευση των επαγγελμάτων της υγείας των επόμενων ετών, ενώ ήδη ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα διδακτορικών της Ιατρικής Σχολής του Harvard εγκαινίασε έναν καινούργιο διεπιστημονικό τομέα μοριακής θεραπευτικής και έναν νέο τομέα βιοπληροφορικής».

Πρόσβαση στις απαραίτητες εξετάσεις χωρίς οικονομική επιβάρυνση

Το Εθνικό Δίκτυο Ιατρικής Ακριβείας στην Ογκολογία, μια πρωτοποριακή πρωτοβουλία του Τομέα Έρευνας και Καινοτομίας του υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας, εγκαινιάστηκε με άμεσο στόχο να προσφέρει διαγνωστικές υπηρεσίες υγείας υψηλής ποιότητας βασισμένες σε τεχνολογίες NGS και, παράλληλα, να προωθήσει συνεργατικές ερευνητικές δράσεις για την ανάδειξη νέων βιοδεικτών. Για πρώτη φορά εξειδικευμένες μονάδες από ερευνητικούς και ακαδημαϊκούς φορείς της χώρας σε στενή συνεργασία με το Εθνικό Σύστημα Υγείας θα προσφέρουν συντονισμένα εξειδικευμένες διαγνωστικές υπηρεσίες υψηλής ποιότητας στον καρκίνο, πάντοτε σύμφωνα με την κλινική αναγκαιότητα, μας λένε οι Κώστας Σταματόπουλος και Αναστασία Χατζηδημητρίου, τονίζοντας ότι με αυτόν τον τρόπο η λειτουργία του Δικτύου θα εξασφαλίσει σε κάθε ασθενή με καρκίνο πρόσβαση σε απαραίτητες εξετάσεις γενετικής ανάλυσης και μάλιστα χωρίς οικονομική επιβάρυνση. Παράλληλα, συνεχίζουν, η συγκεκριμένη πρωτοβουλία θα επιτρέψει στην Ελλάδα να πρωτοπορήσει διεθνώς, συμμετέχοντας ενεργά στη διαμόρφωση του χάρτη της ιατρικής του μέλλοντος, και να συμπράξει ισότιμα σε αντίστοιχες διεθνείς δράσεις, προωθώντας την έρευνα για την υλοποίηση της ιατρικής ακριβείας στον καρκίνο.

Από την πλευρά του, ο Όθων Ηλιόπουλος σημειώνει ότι το βασικό χαρακτηριστικό είναι ότι ενώ οι μοριακές αναλύσεις ήταν έως σήμερα μια ακριβή υπηρεσία που η πλειονότητα του ελληνικού λαού δεν μπορούσε να προσεγγίσει καθόλου εύκολα (μιλάμε για εξετάσεις που έφταναν μερικές χιλιάδες ευρώ), σύντομα και με βάση το Δίκτυο Ιατρικής Ακριβείας που στήνεται από τον Τομέα Έρευνας και Καινοτομίας του ΥΠΠΕΘ, θα μπορούμε να το κάνουμε σε προσιτές τιμές για κάθε πολίτη που το έχει ανάγκη. Και συνεχίζει: "Προλαβαίνοντας το πρόβλημα, προλαβαίνουμε άλλωστε και την επίπονη ανάλυση για την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή του. Η Ελλάδα μπορεί να έχει σημαντική θέση στον διεθνή επιστημονικό χάρτη αναπτύσσοντας σήμερα πολιτικές σε αυτή την κατεύθυνση και (κυρίως) χρησιμοποιώντας τις για την κάλυψη των αναγκών εκείνων ακριβώς των πολιτών που ήταν έως χθες αποκλεισμένοι για κοινωνικούς ή οικονομικούς λόγους".

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL