Για όλους τους αμετανόητους λάτρεις του καπνίσματος, η ιδέα και μόνο να εγκαταλείψουν την αγαπημένη τους συνήθεια προκαλεί στρες. Η σχέση με την έξη μας είναι τόσο βαθιά και «παρούσα» στην καθημερινότητά μας, που η διακοπή αυτής της τελετουργίας φαντάζει επώδυνη. Χέρια άδεια που δεν ξέρεις που να τα βολέψεις, νοσταλγία για το παιχνίδι με τον καπνό, αδυναμία συγκέντρωσης, νευρικότητα, πονοκέφαλος, αϋπνία, απουσία ευφορίας και διαρκώς αυτή η αίσθηση ότι κάτι λείπει.
Και όντως κάτι λείπει. Είναι αυτή η «πατερίτσα» πάνω στη οποία ένας καπνιστής ολοένα και περισσότερο στηρίζει το «βάρος» τής κατά τα άλλα μοναδικής ύπαρξής του. Εκείνο που έχει σημασία να βλέπει κανείς είναι «η σχέση που αναπτύσσει ο άνθρωπος με την ουσία· η ποσότητα έχει δευτερεύουσα σημασία», όπως σημειώνει ο Σωτήρης Λαϊνάς, συντονιστής του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας του Τμήματος Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Ο Φρόυντ, από την άλλη, μας καλεί να ενηλικιωθούμε, λέγοντας ότι οι μανιώδεις καπνιστές έχουν έντονη την ανάγκη του τσιγάρου διότι έχουν καθηλωθεί στο στοματικό στάδιο, γι’ αυτόν τον λόγο συχνά οι ατέρμονες προσπάθειες διακοπής καπνίσματος συνήθως αποτυγχάνουν.
Η νικοτίνη προκαλεί άγχος
Η αδυναμία απεξάρτησης μπορεί να είναι τόσο ισχυρή, που συχνά οι ίδιοι οι καπνιστές επιστρατεύουμε αμυντικούς μηχανισμούς όπως η άρνηση, η εκλογίκευση και το χιούμορ προκειμένου να καμουφλάρουμε τη μονάκριβή μας «πατερίτσα». Χρησιμοποιούμε τη λογική μας για να πείσουμε ότι το τσιγάρο δεν είναι και τόσο βλαβερή συνήθεια και επαναλαμβάνουμε πως «δεν βαριέσαι, όλοι κάποτε θα πεθάνουμε» ή «τουλάχιστον, θα φύγω ευχαριστημένος».
Τον φαύλο κύκλο της εξάρτησης από αυτό που κάποτε αποκαλούσαν «δαυλό ελευθερίας» ενεργοποιεί ως αφορμή η ανάγκη για χαλάρωση και ως αιτία η ίδια η εθιστική ουσία, η νικοτίνη. Οι περισσότεροι καπνιστές αισθάνονται ότι χαλαρώνουν ενώ καπνίζουν. Τι συμβαίνει όμως στην πραγματικότητα; «Ο εγκέφαλος του χρόνιου καπνιστή προσαρμόζεται στη λήψη νικοτίνης, έτσι ώστε, όταν καπνίζει, τα επίπεδα της ντοπαμίνης είναι φυσιολογικά. Όταν δεν καπνίζει, τα επίπεδα ντοπαμίνης μειώνονται ραγδαία, προκαλώντας άγχος και δυσφορία. Ουσιαστικά, εκείνο που συμβαίνει είναι ότι με το κάπνισμα ο καπνιστής απαλλάσσεται από το άγχος που του προκαλεί το στερητικό σύνδρομο της ίδιας της νικοτίνης» σύμφωνα με την Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία (ΕΠΕ).
Εξατομικευμένες θεραπείες
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος (31 Μαΐου), το πρωτοποριακό ευρωπαϊκό πρόγραμμα «ΤΟΒg» φέρνει την υπόσχεση μιας πιο αποτελεσματικής προσέγγισης της διακοπής του καπνίσματος. Για πρώτη φορά παγκοσμίως εκδόθηκαν επιστημονικές οδηγίες ειδικά προσαρμοσμένες για τις ανάγκες πέντε ειδικών ομάδων καπνιστών που βρίσκονται σε κίνδυνο και συγκεκριμένα τους εφήβους, τις έγκυες γυναίκες, αλλά και ασθενείς που πάσχουν από καρδιαγγειακά νοσήματα, διαβήτη και Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια.
Τα αποτελέσματα του προγράμματος παρουσιάζονται αυτές τις μέρες σε διεθνές επιστημονικό συνέδριο στην Αθήνα, υπό την αιγίδα του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και επίσημοι φορείς του ευρωπαϊκού προγράμματος «ΤΟΒg» είναι το ΚΕΕΛΠΝΟ με επικεφαλής τον καθηγητή Παναγιώτη Μπεχράκη.
Στον τομέα της διακοπής, το ενδιαφέρον εστιάζεται στα πορίσματα του ευρωπαϊκού προγράμματος «TΟΒg». Όπως τονίζεται στον πρόλογο του ειδικού βιβλίου - πορίσματος που διανέμεται στους συνέδρους, «Οι έφηβοι, οι καρδιαγγειακοί ασθενείς, οι έγκυες γυναίκες, οι ασθενείς με Διαβήτη και Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια ανήκουν σαφώς στις κορυφαίες ομάδες του πληθυσμού που εύλογα χρειάζονται μια πιο προσαρμοσμένη στις ανάγκες τους προσέγγιση θεραπείας. Η γενίκευση και η απλότητα στην προσέγγιση της διακοπής του καπνίσματος είναι πλέον επιζήμιες για την επιτυχία στην προληπτική ιατρική. Η ιατρική επιστήμη του 21ου αιώνα κινείται συστηματικά προς τις πιο εξατομικευμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις».
Παρ’ το απόφαση!
Αν έχετε προσπαθήσει να κόψετε το τσιγάρο και δυσκολεύεστε, μην απογοητεύεστε, καθώς το 97% των καπνιστών ανήκουν στην ίδια κατηγορία με εσάς, επισημαίνει η ΕΠΕ. Υπάρχουν ωστόσο επιστημονικές μέθοδοι που, σύμφωνα με την ΕΠΕ, αποδεδειγμένα μπορούν να αυξήσουν τα ποσοστά διακοπής έως 40-50%.
Όπως εξηγούν διακεκριμένοι επιστήμονες της ΕΠΕ, «στον έλεγχο της ανθρώπινης συμπεριφοράς εμπλέκονται διάφορα υποσυστήματα του εγκεφάλου που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους». Εκείνο που συμβαίνει είναι ότι η νικοτίνη του τσιγάρου, όπως και όλες οι εξαρτησιογόνες ουσίες, επηρεάζει τα υποσυστήματα αυτά και υποκλέπτει μέχρι έναν βαθμό τον έλεγχο της συμπεριφοράς του ατόμου. Έτσι, «το κάπνισμα αποκτά προτεραιότητα, δηλαδή γίνεται πιο σημαντικό έναντι άλλων δραστηριοτήτων του καπνιστή». Ο εξαρτημένος καπνιστής λοιπόν «δεν μπορεί απλώς να το κόψει όποτε θέλει, επειδή ένα σημαντικό τμήμα του ελέγχου της συμπεριφοράς του επηρεάζεται από τη νικοτίνη. Μόνο ένα μικρό ποσοστό των καπνιστών τελικά καταφέρνουν να διακόψουν το κάπνισμα για μεγάλο διάστημα μόνοι τους».
Ωστόσο, η απάντηση της ΕΠΕ στο αν είναι δύσκολο να κόψει κανείς το τσιγάρο είναι «όχι». “Το αν θα πετύχετε να διακόψετε το κάπνισμα”, υπογραμμίζει η ΕΠΕ, “δεν έχει σχέση με την ηλικία σας, ή τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζετε”. Η επιτυχία, σύμφωνα με τις έρευνες, εξαρτάται από «το κατά πόσο θα ενταχθείτε σε ένα οργανωμένο πρόγραμμα υποστήριξης, από το αν θα ακολουθήσετε θεραπεία φαρμακευτική και ψυχολογική και από τη διάρκεια της θεραπείας. Κάθε πρόγραμμα εξατομικεύεται στις ανάγκες του καθενός σας και ο εξειδικευμένος γιατρός μπορεί να λύσει κάθε απορία σας, να προτείνει λύση για κάθε περίπτωση, ώστε τελικά να συναποφασίσετε για τον τρόπο διακοπής. Αρκεί να θέλετε πραγματικά να προσπαθήσετε».
Οι νέοι δείχνουν τον δρόμο
Το κάπνισμα σκοτώνει. Το διαβάζουμε σε κάθε πακέτο που κρατάμε στα χέρια μας, το βλέπουμε στις σπλάτερ εικόνες που καλύπτουν μέρος της συσκευασίας. Και είναι όντως έτσι, οι αριθμοί είναι αμείλικτοι: «Ετησίως περίπου 6 εκατ. θάνατοι σε παγκόσμιο επίπεδο και 650.000 στην Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλονται σε νοσήματα που σχετίζονται αιτιολογικά με το κάπνισμα, ενώ ο μέσος όρος ηλικίας αυτών που πεθαίνουν κυμαίνεται μεταξύ 35 και 69 ετών, με ένα σημαντικό ποσοστό των θανάτων να αφορά παθητικούς καπνιστές. Πιο συγκεκριμένα στη χώρα μας το κάπνισμα αποτελεί τη βασική αιτία του 17% των θανάτων σε Έλληνες άνω των 30 ετών σύμφωνα με τον ΠΟΥ» επισημαίνει η Παρασκευή Κατσαούνου, επίκουρη καθηγήτρια Πνευμονολογίας και πρόεδρος της Ομάδας Διακοπής Καπνίσματος της ΕΠΕ - ERS, και προσθέτει: «Η υιοθέτηση τακτικών πρόληψης, όπως ο εμβολιασμός, αποτελεί το φθηνότερο και πιο αποτελεσματικό μέσο για την επίτευξη του στόχου της μείωσης της θνησιμότητας κατά 30% των ατόμων άνω των 15 ετών έως το 2020».
Μπορεί γενεές επί γενεών να έπεσαν στην παγίδα του τσιγάρου, ωστόσο ιδιαιτέρως ενθαρρυντικά είναι τα τελευταία δεδομένα της ΕΛΣΤΑΤ, σύμφωνα με τα οποία μείωση του καπνίσματος ύψους 33% καταγράφεται στις ηλικίες 15-24 ετών. Οι νέοι δείχνουν τον δρόμο. Θα τους ακολουθήσουμε;
