Το 5ο Δημοτικό Σχολείο Δάφνης “Γεώργιος Μπουζιάνης” είναι ένα μικρό εξαθέσιο σχολείο στα όρια της Δάφνης με τον Νέο Κόσμο, με 127 μαθητές/τριες και με ποσοστό 35% αλλοδαπών μαθητών. Ακολουθεί το πρόγραμμα ενός Ενιαίου Τύπου Ολοήμερου Σχολείου αλλά ταυτόχρονα καινοτομεί έχοντας δημιουργήσει πινακοθήκη με έργα εικαστικών και υιοθετεί πολλαπλές εικαστικές δράσεις με καλλιτέχνες και με το Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης.
Συνδυάζοντας την τοπικότητα με το σχολείο οι εκπαιδευτικοί με τον διευθυντή τους αποφάσισαν με μια συμμετοχική ιδέα να κάνουν όλες τις απαραίτητες ενέργειες για να αποκτήσει το σχολείο το όνομα από την εμβληματική φυσιογνωμία του Γιώργου Μπουζιάνη, ζωγράφου με διεθνή καριέρα, που έμεινε τα τελευταία χρόνια στην περιοχή και το σπίτι του βρίσκεται κοντά στο σχολείο. Ένα project περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και πολιτισμού με τίτλο “Ένα σχολείο αλλάζει στην πόλη”, που υλοποιήθηκε στο σχολείο, γνώρισε στα παιδιά αλλά και στην τοπική κοινωνία τη ζωή και το έργο του εξπρεσιονιστή ζωγράφου. Η επιθυμία των παιδιών να έρθουν πιο κοντά στην τέχνη είχε ήδη γεννηθεί.
Έτσι δημιουργείται στην αρχή μια μικρή πινακοθήκη πρωτότυπων ζωγραφικών και χαρακτικών έργων, που σήμερα αριθμεί 155 έργα (μαζί με τα γλυπτά και κεραμικά). Έργα που προήλθαν από την ανιδιοτελή προσφορά εικαστικών αλλά και φιλότεχνων ανθρώπων. Αρκετά από τα έργα πλέον έχουν αναρτηθεί και στις αίθουσες διδασκαλίας δημιουργώντας έναν ενδιαφέροντα διάλογο με τα έργα των παιδιών.
Επειδή όμως δεν ήταν εύκολο να έχουμε εικαστικό στο σχολείο μας, οργανώνονται κάθε χρόνο καλλιτεχνικά εργαστήρια με εικαστικούς, ενώ οι επισκέψεις στο Μουσείο Μπουζιάνη για να παρακολουθούμε τις εκθέσεις ζωγραφικής έχουν μπει στον προγραμματισμό του σχολείου. Αναφέρουμε ενδεικτικά τα καλλιτεχνικά εργαστήρια με τη ζωγράφο Κατερίνα Ρώτα, με την επιμελήτρια του ΕΜΣΤ Ανίνα Βαλκανά, με την Eillen Botsford στο πλαίσιο της συμμετοχής μας στην Documenta 14, με την Τζένη Μαρκέτου στο πλαίσιο της συμμετοχής μας στο project: Δοκιμή για μια ανέφικτη συνέλευση, την επικοινωνία με την Αγγλίδα εικαστικό Arabella Dorman και τη φετινή συμμετοχή στο πρόγραμμα της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών με θέμα “Εργαλεία Αποσυναρμολόγησης”, με εικαστικό υπεύθυνο τον καθηγητή της ΑΣΚΤ Ζάφο Ξαγοράρη. Η συνδρομή των υπευθύνων πολιτιστικών θεμάτων και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι μεγάλη, αφού, λόγω της κουλτούρας που έχει αναπτύξει το σχολείο μας, προτεινόμαστε για τα εικαστικά project. Σκοπός του εγχειρήματος αυτού ήταν οι μαθητές/τριες μας να αναπτύξουν την αισθητική αγωγή, τον οπτικό εγγραμματισμό και το σχολείο να μεταμορφωθεί σε έναν οικείο - φιλικό χώρο, σε ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα που θα θέλγει τους μαθητές και τις μαθήτριές του.
Η παραδοσιακή ιδέα του δημόσιου χώρου είναι συνδεδεμένη με τον χρήστη, εδώ του σχολείου με τους/τις μαθητές/τριες και τους γονείς τους. Με τις καθημερινές ασχολίες τους και τη συνήθη συμπεριφορά τους, οι χρήστες εξοικειώνονται με το περιβάλλον και καθορίζουν τον χώρο. Σήμερα, είναι εντυπωσιακή η αδυναμία της ελληνικής κοινωνίας να κατανοήσει ως κοινό αγαθό τον δημόσιο χώρο ή ένα δημόσιο κτήριο. Συζητάμε συνέχεια περί βανδαλισμών κατά κτηρίων, βίας κατά ανθρώπων και βίας μεταξύ ανθρώπων. Αν, αντί ενός κράτους δικαίου, ο πολίτης αντιλαμβάνεται την πολιτεία ως αυθαίρετη εξουσία, χαλαρώνει η αίσθηση του ανήκειν, μειώνεται ο βαθμός ταύτισης μαζί της. Ταυτόχρονα όμως, η οικειοποίηση επέρχεται και αισθητικά μέσω των οπτικών αναπαραστάσεων που προκύπτουν από τα εκθέματα στους τοίχους ή τους χώρους. Μην ξεχνάμε ότι ο οικειοποιούμενος έναν χώρο αποδέχεται πολύ πιο εύκολα και αυτά που γίνονται μέσα σε αυτόν. Η οικειοποίηση λοιπόν ξεκινά από την αισθητική και τη φιλική χρήση του χώρου.
Πέρα όμως από τη συνεχή “έκθεση” των μαθητών/τριών σε έργα τέχνης, χρειάστηκε η μόνιμη συνεργασία με το Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης που ως σωματείο έχει σκοπό τη διαφύλαξη, μελέτη και προβολή της παιδικής τέχνης, την αισθητική καλλιέργεια των παιδιών και την ανάπτυξη της δημιουργικότητάς τους, την οργάνωση εκπαιδευτικών και εικαστικών δραστηριοτήτων. Μια μόνιμη συνεργασία με τις προέδρους του Μουσείου αλλά και με την Αθανασία Σκληρού, στέλεχους του Μουσείου, οδήγησε σε εικαστικά εργαστήρια και σε πέντε διαφορετικές θεματικές εκθέσεις των μαθητών/τριών του σχολείου σε πολιτισμικούς χώρους όπως το Μουσείο Μπουζιάνη και το Πολιτιστικό Κέντρο “Μελίνα” του Δήμου Αθηναίων. Καταλυτική η βοήθεια, στο ξεκίνημά μας, της ζωγράφου Κεράτσα Κατερίνας και αργότερα της ιστορικού τέχνης Καραπιδάκη Λουίζας στην επιμέλεια των εκθέσεων. Στις εικαστικές εκθέσεις εκτίθενται και έργα καλλιτεχνών που συνεργάζονται με το σχολείο μας ή δουλεύουν την ίδια θεματική στις εκθέσεις μας και παραχωρούν τα έργα τους στην πινακοθήκη μας.
Τα οφέλη που προκύπτουν από τη συνεχή ενασχόληση με την τέχνη μέσω των δράσεων που προαναφέρθηκαν είναι πολλά. Εξασφαλίζονται τα κίνητρα για ενεργητική μάθηση, εξασφαλίζεται η αισθητική αγωγή και καλλιέργεια μέσω της θέασης αυθεντικών έργων τέχνης, η εξοικείωση με τις τεχνικές ζωγραφικής καθώς και το «άνοιγμα» του σχολείου και η επικοινωνία του με τον κόσμο δημιουργώντας μια ξεχωριστή κουλτούρα. Ο/η μαθητής/τρια αποκτά αυτοπεποίθηση γιατί μαθαίνει να αξιολογεί τη συμβολή του στο ικανοποιητικό αποτέλεσμα, ενώ ταυτόχρονα μαθαίνει να συνεργάζεται και να επικοινωνεί. Η ενεργός και καθοδηγούμενη συμμετοχή στη δημιουργία μέσα από τα εικαστικά τους δίνει την ευκαιρία να γίνουν ουσιαστικά παρατηρητικά. Τέλος, η ζωγραφική βοηθά την συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών όπως οι περισσότερες μορφές τέχνης και φυσικά το εγχείρημα αυτό οδηγεί στην κριτική ανάγνωση των έργων τέχνης.
Οι ατομικές ερμηνείες στη θέαση ενός έργου τέχνης βασίζονται στο τρόπο με τον οποίο το άτομο, σύμφωνα με τα προσωπικά του βιώματα, τη μνήμη, τις επιθυμίες του, αντιλαμβάνεται και χρησιμοποιεί ένα μήνυμα. Συνεπώς μια μορφή είναι αντικείμενο πολλαπλών ερμηνειών, ακόμα και ανορθόδοξων. Αυτό θέλουμε να επιτύχουμε. Οι μαθητές/τριές μας να φαντάζονται, να σκέφτονται δηλαδή, ότι ένα κουτάλι δεν είναι μόνο ένα αντικείμενο σίτισης αλλά και ένας καθρέφτης που από το κοίλο του μέρος αντικατοπτρίζεται ο καταναλωτής ή και ένα εργαλείο που θα βοηθήσει στο τύπωμα ενός χαρακτικού έργου πάνω σε μια μήτρα.
Κλείνοντας θέλουμε να τονίσουμε ότι η δύναμη της εικόνας, συμβολικής, σημειολογικής ή απλώς αναπαραστατικής, στην ανθρώπινη ψυχολογία ήταν από πολύ νωρίς αντιληπτή στην ελληνική σκέψη και πράξη. Οι αρχαίοι καλλιτέχνες, άλλοτε υπό καθοδήγηση κι άλλοτε με ελεύθερη βούληση, αντλώντας από το ένδοξο παρελθόν ή την επικαιρότητα, επιχειρούσαν μέσα από τα έργα τους να επικοινωνήσουν τα δικά τους μηνύματα. Η ερμηνεία αυτών των μηνυμάτων προφανώς δεν είναι εύκολη ούτε μονοσήμαντη και έχει πολλές φορές διαφορετικές αναγνώσεις. Το βέβαιο είναι πως η ερμηνεία μας δεν πρέπει να επαναπαύεται, αλλά να αναζητά συνεχώς επίπεδα που κρύβονται πίσω από το προφανές και το συνειδητό. Αυτήν την κριτική διάσταση αναζητάμε για τους/τις μαθητές/τριές μας.
Νικόλαος Ευσταθίου, διευθυντής στο 5ο Δημοτικό Σχολείο Δάφνης
