Του Κώστα Βαρώτσου*
Από αρχαιοτάτων χρόνων, το πρώτο μέλημα της δημοκρατίας ήταν η παιδεία των πολιτών, δηλαδή η διαπαιδαγώγησή τους προς την αρετή ώστε να αρέσκονται να γίνουν τέλειοι, να γνωρίζουν δε να άρχουν και να άρχονται με δικαιοσύνη. Κατά τον Πλάτωνα, δεν αξίζει να ονομάζει κανείς παιδεία εκείνη που αποβλέπει στον πλούτο ή στη δύναμη ή την απόκτηση γνώσεων χωρίς φρόνηση και δικαιοσύνη.
Προ τριών μηνών περίπου ψηφίστηκε από τη Βουλή των Ελλήνων ο νέος νόμος για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (υπ’αριθμ. 4485/4.8.2017). Λίγο πριν αλλά και λίγο μετά την ψήφιση του νόμου αυτού, δημοσιεύτηκε πληθώρα άρθρων με θετική και αρνητική κριτική γι’ αυτόν.
Σε μερικές περιπτώσεις όμως χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία για την ποιότητα των ελληνικών pανεπιστημίων και των μελών τους, τα οποία είναι εξοφθάλμως ανακριβή. Επειδή «ο μεγάλος εχθρός της αλήθειας συχνά δεν είναι το ψέμα - εσκεμμένο, πλαστό, ανέντιμο-, αλλά ο μύθος - επίμονος, πειστικός και ρεαλιστικός» (Τζoν Κένεντι), επιβάλλεται η αποκατάσταση της αλήθειας και της πραγματικότητας.
Για παράδειγμα, θα αναφερθώ σε ένα δημοσίευμα στην έγκυρη εφημερίδα “Καθημερινή” (13.8.2017) σχεδόν μία εβδομάδα μετά την ψήφιση του νόμου αυτού, όταν δηλαδή το περιεχόμενό του ήταν δεδομένο και ως εκ τούτου δεν δικαιολογούνταν να μην το γνωρίζει κάποιος. Μάλιστα, τα “επιχειρήματα” που αναφέρθηκαν στο δημοσίευμα αυτό επαναλαμβάνονται δυστυχώς μέχρι και σήμερα, μη αντικατοπτρίζοντας όμως την ακριβή ερευνητική και εκπαιδευτική τροχιά που διαγράφουν τα ελληνικά πανεπιστήμια στον διεθνή στίβο.
Αισθάνομαι λοιπόν την ανάγκη να προβώ σε αναγκαίες διευκρινίσεις, αφού τα “επιχειρήματα” αυτά υποβιβάζουν τόσο το κύρος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), στο οποίο υπηρετώ ως καθηγητής του Τμήματος Φυσικής για περισσότερο από τριάντα χρόνια, όσο και της Σχολής Θετικών Επιστημών (ΣΘΕ), στην οποία έχω την τιμή να είμαι κοσμήτορας την τελευταία τετραετία.
Συγκεκριμένα, στο δημοσίευμα αυτό αναφέρεται ότι ο Ν. 4485/4.8.2017 “Καταργεί επίσης την ηλεκτρονική ψήφο. Η ηλεκτρονική διαδικασία -μαθαίνουμε- δεν είναι εξίσου δημοκρατική με την κάλπη...”.
Ο ισχυρισμός αυτός, ο οποίος επαναλαμβάνεται δυστυχώς πολύ συχνά, είναι αναμφιβόλως ανακριβής, διότι ο νέος νόμος δεν καταργεί την ηλεκτρονική ψήφο. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 15 παράγραφος 8, ο νόμος αυτός ορίζει: “Στην πρώτη άγονη διαδικασία με κάλπη για άλλο λόγο πλην της ισοψηφίας ή αν δεν συγκεντρωθεί απόλυτη πλειοψηφία, η Κεντρική Εφορευτική Επιτροπή υποχρεούται να διεξάγει την εκλογική διαδικασία μέσω ηλεκτρονικής ψήφου, το αργότερο μέσα σε αποκλειστική προθεσμία επτά (7) εργασίμων ημερών από την επόμενη της άγονης εκλογικής διαδικασίας”.
Ασφαλώς συμφωνώ στο ότι οι ηλεκτρονικές ψηφοφορίες έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή, όπως άλλωστε γνωρίζω εξ ιδίας πείρας, αφού εκλέχθηκα το 2014 με ηλεκτρονική ψηφοφορία κοσμήτορας στη σχολή μου με υψηλή πλειοψηφία και συμμετοχή στην τρίτη ψηφοφορία με εφαρμογή τού τότε ισχύοντος Νόμου 4009/2011, επειδή οι δύο πρώτες ψηφοφορίες με κάλπη δεν είχαν γίνει τελικά εφικτές.
Σχετικά με την κατάταξη των ελληνικών pανεπιστημίων, το συγκεκριμένο δημοσίευμα γράφει: “Στις διεθνείς αξιολογήσεις (φέρ’ ειπείν του ‘Times Higher Education Supplement’), τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι στον πάτο. Για παράδειγμα, κατά το ‘THES’, τα Πανεπιστήμια Πατρών, Κρήτης, Ιωαννίνων και Αθηνών ανταγωνίζονται με αυτά του Ιράν...”.
Η πραγματικότητα όμως είναι εντελώς αντίθετη,αφού το ΕΚΠΑ κατετάγη φέτος:
Από το THES στις 201-250 ηγετικές θέσεις στον τομέα των Ανθρωπιστικών Επιστημών, επίδοση που είναι η υψηλότερη που έχει επιτύχει ελληνικό πανεπιστήμιο στη συγκεκριμένη κατάταξη.
Από τη λίστα Σανγκάης στις 1-150κορυφαίες θέσεις του κόσμου στον τομέα Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού.
Από το National Taiwan University κατετάγη στη 215η θέση από τα 4.000 ανώτατα ιδρύματα που εξετάστηκαν. Μάλιστα, δόθηκε η 75η θέση στη Φαρμακολογία και Τοξικολογία, η 139η θέση στην Ιατρική, η 163η θέση στην Πληροφορική, η 185η θέση στη Φυσική, η 207η θέση στα Μαθηματικά, η 239η θέση στις Επιστήμες της Ζωής και η 265η θέση στις Κοινωνικές Επιστήμες.
Το ίδιο δημοσίευμα διατείνεται ότι: “Στην περίοδο 2014 - 2016, σύμφωνα με έρευνα του Stanford, ο συνολικός αριθμός ανά τον κόσμο Ελλήνων κυρίων συγγραφέων στα 400 άρθρα με τις περισσότερες παραπομπές μειώθηκε σημαντικά, ενώ κανείς δεν είχε την έδρα του στην Ελλάδα”.
Επειδή όμως “σιγάν την αλήθειαν, χρυσόν εστί θάπτειν” (Πυθαγόρας), ας εξετάσουμε την ορθότητα του ισχυρισμού ότι “κανείς δεν είχε την έδρα του στην Ελλάδα”, που χρησιμοποιείται προφανώς ως μειωτικός για όσους ερευνητές εργάζονται στην Ελλάδα, διερευνώντας μια λίγο μεγαλύτερη περίοδο προκειμένου το αποτέλεσμά μας να είναι στατιστικά πιο αξιόπιστο, και συγκεκριμένα ας μελετήσουμε την πρώτη πενταετία της κρίσης, δηλαδή την περίοδο 2010-2014. Επίσης, αντί να γενικολογούμε θεωρώντας όλους αδιακρίτως τους ανά τον κόσμο ερευνητές, δηλαδή όλων των ειδικοτήτων, ας εστιάσουμε ενδεικτικά σε ερευνητικά αντικείμενα που θεραπεύει η σχολή μου, π.χ. στο αντικείμενο “Physics Fluids Plasmas”. Με βάση το Web of Science (WoS), που θεωρείται η εγκυρότερη διεθνώς βάση βιβλιομετρικών δεδομένων, βρίσκουμε ότι: Στην πενταετία αυτή δημοσιεύτηκαν παγκοσμίως 43.118 άρθρα στο εν λόγω αντικείμενο. Εστιάζοντας μάλιστα στα 400 άρθρα με τις περισσότερες παραπομπές, όπως αναφέρει το συγκεκριμένο δημοσίευμα, διαπιστώνουμε ότι ένα από αυτά τα άρθρα είναι άρθρο τριών Ελλήνων ερευνητών του Τμήματος Φυσικής της σχολής μου που έχει τίτλο: “Nonextensivity and natural time: The case of seismicity”. Διαιρώντας μάλιστα το 400 διά του 43.118, βρίσκουμε ότι το άρθρο αυτό είναι μεταξύ του 1% των άρθρων με τις περισσότερες παραπομπές παγκοσμίως, το οποίο θεωρείται από το WoS (σελ. 17 in Cites of WoS, Thomson Reuters, 2014) ότι υποδεικνύει αριστεία στην έρευνα. Με άλλα λόγια, η μελέτη των στοιχείων του WoS αποδεικνύει ότι ο προαναφερθείς μειωτικός ισχυρισμός για τους ερευνητές που εργάζονται στην Ελλάδα δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Επειδή το WoS δεν είναι εύκολα προσβάσιμο, αναφέρω και το ακόλουθο αποτέλεσμα που προκύπτει από τη βάση βιβλιομετρικών δεδομένων Google Scholar, που είναι ελεύθερα προσβάσιμη. Σε αυτή, δημοσιεύτηκε στις αρχές Ιουλίου 2017 πίνακας διεθνούς κατάταξης πανεπιστημίων (της Webometrics) με βάση τον αριθμό των παραπομπών (αναφορών) στο ερευνητικό έργο των μελών κάθε πανεπιστημίου από άλλους ερευνητές. Στην κατάταξη αυτή, που περιλαμβάνει 5.000 πανεπιστήμια με τον μεγαλύτερο αριθμό αναφορών, το ΕΚΠΑ βρίσκεται στην 44η θέση παγκοσμίως με 539.999 αναφορές και καταλαμβάνει την 7η θέση στην Ευρώπη αμέσως μετά τα πανεπιστήμια Cambridge, University College of London, Oxford, Ecole Polytechnique Federale de Lausanne, Imperial College London και το King’s College London.
Συνοψίζοντας, “επιχειρήματα” όπως ο μειωτικός ισχυρισμός που αναφέρθηκε πριν για όσους εργάζονται στην Ελλάδα, αδικούν κατάφωρα τα μέλη των πανεπιστημίων μας, που, παρά την οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα μας και τη χαμηλή χρηματοδότηση, εργάζονται με πραγματική αυταπάρνηση, διακρινόμενα ιδιαίτερα στον διεθνή στίβο όχι μόνο για τα ερευνητικά αποτελέσματά τους αλλά και για την ανεκτίμητη προσφορά τους στην υψηλής στάθμης εκπαίδευση των χιλιάδων φοιτητών μας, ως επίσης δε και για τη συγγραφή ερευνητικών και εκπαιδευτικών μονογραφιών, που δημοσιευμένες σε διεθνείς εκδοτικούς οίκους υψηλότατου κύρους, όπως ο Springer, τυγχάνουν πολλών χιλιάδων αναφορών από ξένους ερευνητές. Θα μπορούσε κανείς να εστιάσει σε τέτοιες μονογραφίες τόσο από τα ερευνητικά αντικείμενα της σχολής μου, αλλά και από τον χώρο της Ιατρικής, που πραγματικά προβάλλουν και τιμούν τη χώρα μας στο εξωτερικό. Απαιτείται συνεπώς ιδιαίτερη προσοχή σε ευαίσθητα θέματα, όπως η παιδεία, γιατί “όποιος είναι απρόσεκτος με την αλήθεια στα μικρά ζητήματα, δεν μπορεί να είναι αξιόπιστος στα μεγάλα ζητήματα” (Άλμπερτ Αινστάιν).
* Κοσμήτορας της Σχολής Θετικών Επιστημών, καθηγητής Ατμοσφαιρικής Φυσικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
