Celestin Freinet, «Θεσμική και κριτική παιδαγωγική»
(Εκδόσεις των Συναδέλφων, 2017)
Αυτή η έκδοση συνοψίζει ιδέες και αντιλήψεις της πρώτης περιόδου του «Σκασιαρχείου» (2010 - 2015). Με την έναρξη της ελληνικής κρίσης ήδη οι τεχνικές του Freinet, ειδικά το τυπογραφείο, τα «μικρά βιβλία» και ο κινηματογράφος, ήταν σε δράση. Όμως η είσοδος της ταινίας «Σκασιαρχείο» (1949) από το «Νεανικό Πλάνο» το 2010, η αμφισβήτηση του ψηφιακού σχολείου και η δημιουργία του Αντιφασιστικού Μετώπου, όπως και η πρώτη ταινία του Γιάννη Γιουλούντα «Να μη ζήσουμε σα δούλοι» (2013), προοικονομούν τη συγκρότηση της παιδαγωγικής ομάδας «Το Σκασιαρχείο».
Η δεύτερη ταινία του «Αγωνίζομαι άρα υπάρχω» (2016) σηματοδοτούσε επίσης την αλληλογραφία των κοινωνικών κινημάτων και της παιδαγωγικής που τόσο έχουμε ανάγκη. Όπως και άλλες ομάδες αυτής της περιόδου, το «Σκασιαρχείο» συνομιλεί με τα κοινωνικά κινήματα, το πείραμα του «Φουρφουρά», την πλατεία Συντάγματος, τις λαϊκές συνελεύσεις, την κοινωνική οικονομία, τις μορφές εγκλεισμού, τον ιστορικό αντιφασισμό, τις διαδρομές στην πόλη (deschooling), την ιστορία του Ολοκαυτώματος και την αντιπαράθεση της παιδαγωγικής με τη διοίκηση. Αυτή που υστέρησε, παρά το γεγονός ότι είχαμε αρκετούς τίτλους σε βιβλία, ήταν η Κριτική Παιδαγωγική, η οποία δεν έκανε ομάδα.
Οι διώξεις των συναδέλφων μας για λόγους πολιτικούς, καθώς επέδειξαν ενεργό αντιφασισμό, όπως και ο πόλεμος (με τη μορφή της προσφυγιάς) κινητοποίησαν την κυκλοφορία ιδεών για μια θεσμική, αντι-οιδιπόδεια και αγωνιστική παιδαγωγική, μια παιδαγωγική της ειρήνης. Η διάδοση του ονόματος των δασκάλων Freinet και Korczak αυτή την περίοδο έλαβε μια εξέχουσα σημασία και συνδέθηκε με τις αλλαγές στην εκπαίδευση μετά το 2015. Στη θέση του «αντί» έμπαινε το πρόταγμα της θέσμισης τής (άμεσης) δημοκρατίας μέσα στο σχολείο με το «Συμβούλιο τάξης», το «Τι Νέα;», τα «Πλάνα εργασίας», το «τυπογραφεία», τη «βιβλιοθήκη» και τη «συνεργατική τάξη».
Επίσης, ενώ οι άλλες παιδαγωγικές ομάδες αυτής της περιόδου αποβλέπουν είτε στην κατ’ οίκον διδασκαλία (homeschooling) είτε στην ιδιωτική εκπαίδευση, το «Σκασιαρχείο» προσανατολίστηκε στη δημόσια εκπαίδευση και συνεργάστηκε με το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.
Το βιβλίο αυτό, με 20 συντελεστές (συγγραφείς, μεταφραστές, καλλιτέχνες), επιδιώκει να διαβαστεί υπό το φως μιας περιόδου «θορύβου», όπως αυτός των πλατειών, του αντιφασιστικού αγώνα, του δημοψηφίσματος και του προσφυγικού. Τα κείμενά του αποπνέουν την εγρήγορση για μια λαϊκή παιδαγωγική, την ήττα του νεοφιλελεύθερου εκσυγχρονισμού, την ανταγωνιστική σχέση διοίκησης και παιδαγωγικής και το τρίπτυχο τάξη - αυλή - κοινότητα, προκειμένου να έχουμε το σχολείο της κοινότητας. Είναι μια συμβολή στις διεθνείς εξελίξεις.
Αυτό που έχουμε συνολικά είναι ένας διχασμός των εκπαιδευτικών συστημάτων σ’ αυτό της νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας, που επιμένει στην προτεραιότητα της Γλώσσας και των Θετικών Επιστημών, και σ’ αυτό, όπως το φινλανδικό μοντέλο, που θέτει στο κέντρο του προγράμματος τη σχολική ζωή, την επικοινωνία, την αποσχολειοποίηση, την υπαίθρια διδασκαλία, την κοινότητα, τον ελεύθερο χρόνο (πολιτισμός) και την πολιτειότητα.
Στο παρελθόν οι αστικές και οι κομμουνιστικές δυνάμεις αντιπαρατέθηκαν με ανάλογο τρόπο για ανάλογα θέματα. Αυτός ο διχασμός αντανακλάται στις αποφάσεις για την παιδεία που πήρε το επαναστατικό κόμμα των μπολσεβίκων μετά την επανάσταση του Οκτώβρη του 1917. Αυτό που έκανε ήταν να αντικαταστήσει το αστικό αναλυτικό πρόγραμμα της προτεραιότητας της Γλώσσας και των Θετικών Επιστημών με τα αποκαλούμενα δευτερεύοντα μαθήματα, για να αναδειχθεί η προτεραιότητα της πράξης, της τέχνης και της ιστορίας. Σήμερα χρειάζεται τον πρώτο λόγο να τον έχουν οι ανθρωπιστικές (κοινωνικές) επιστήμες και η εκπαίδευση στο γνωστικό της ενδιαφέρον θα παράγεται απ’ αυτόν τον λόγο για το σύνολο του επιστητού (επιστήμες, φιλοσοφία, επιστημολογία, τέχνη, θρησκεία, πολιτική).
Αυτή η αντιπαράθεση μας φέρνει αντιμέτωπους να μιλήσουμε για διαφορετικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις και να ταχθούμε υπέρ μιας θεσμικής παιδαγωγικής, όπως αυτή του Freinet και των επιγόνων του.
Η θεσμική παιδαγωγική είναι αυτό που αποκαλούμε κύκλο, ενεργητική ακρόαση, δικαίωμα γνώμης, θέσμιση του υποκειμένου και υπαρκτική συνθήκη του πάσχοντος υποκειμένου. Είναι η δυναμική των ομάδων, όπως τη γνωρίζουμε από τους επιγόνους του Freinet, τον Jean Oury, τον Fernand Oury, τον Michel Lobrot και την Aida Vasquez, η δυνατότητα των παιδιών να έχουν ζωή, να εκφράζονται ελεύθερα, να δημοσιεύουν τα κείμενά τους, να μοιράζονται την αποδοχή, να κάνουν συνελεύσεις και να παίρνουν αποφάσεις που να τα οδηγούν σε συλλογικές δράσεις.
Η γλώσσα είναι το μοίρασμα της εμπειρίας και η δικαιοσύνη αυτών που λέγονται για να διορθωθούν τα πράγματα. Αυτή συμβάλλει μέσα από το τυπογραφείο σ’ αυτή την οικειοποίηση των ΜΜΕ και στην αρχή της δημοσιότητας στο έργο των παιδιών. Αυτό που απασχολεί τον Freinet είναι η έννοια της (συν)εργασίας και του συνεταιρισμού, που θα αντικαταστήσουν σε βάθος χρόνου τον κόσμο των αφεντικών.
Αν η πολιτική της ρωσικής επανάστασης στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του σχολείου αφορούσε την αντικατάσταση των πρωτευόντων μαθημάτων από τα λεγόμενα «δευτερεύοντα», η σημερινή επιδίωξη να έχουμε σχολική ζωή, ένα σχολείο που αλλάζει την κοινωνία, ένα σχολείο που εισάγει γνώσεις, τις επεξεργάζεται και τις επιστρέφει στην κοινότητα είναι η θεματολογία αυτού του βιβλίου.
Είναι ένα βιβλίο που θα δοθεί σε τρία πανεπιστήμια (Κορίνθου, Βόλου, Θεσσαλονίκης) για να διαβαστεί από τους φοιτητές και τις φοιτήτριες και να αποτελέσει πεδίο αντιπαραθέσεων. Να πούμε επίσης πως αυτό είναι το τρίτο βιβλίο της ομάδας. Και πως θα ακολουθήσουν κι άλλα για να μαρτυρούν την αγωνία μας να αλλάξει η εκπαίδευση. Καλοτάξιδο!
Μπ. Μπ.
