Live τώρα    
15°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
10.6°C16.5°C
1 BF 70%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
13 °C
11.1°C14.9°C
2 BF 67%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
14 °C
8.0°C14.4°C
2 BF 65%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
13 °C
12.8°C14.1°C
2 BF 82%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
5 °C
4.9°C11.8°C
0 BF 100%
28 Οκτωβρίου 1940 - 12 Οκτωβρίου 1944
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

28 Οκτωβρίου 1940 - 12 Οκτωβρίου 1944

Κώστας Μέκκας

Στην Ελλάδα, σε αντίθεση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, γιορτάζεται η είσοδος της χώρας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και όχι το τέλος του πολέμου. Στα σχολικά εγχειρίδια, η ημέρα τής απελευθέρωσης από τα ναζιστικά στρατεύματα, η 12η Οκτωβρίου 1944, δεν αναφέρεται1 και δίνεται περισσότερο έμφαση στη 18η Οκτωβρίου, την άφιξη του Γεωργίου Παπανδρέου στην Αθήνα ως πρωθυπουργού της κυβέρνησης εθνικής ενότητας και την έπαρση από τον ίδιο της ελληνικής σημαίας στην Ακρόπολη.

Θα θέλαμε να αναφέρουμε μερικές σκέψεις για την επιλογή αυτή από το ελληνικό κράτος, τους Έλληνες πολιτικούς και την πνευματική μεταπολεμική διανόηση. Θα θέλαμε επίσης να εξετάσουμε γιατί προβλήθηκε τόσο η 28η Οκτωβρίου 1940, ενώ αποσιωπήθηκε η 12η Οκτωβρίου 1944.2

Ο Νίκος Σβορώνος, σε μια ομιλία του για την 28η Οκτωβρίου στην ελληνική κοινότητα Παρισίων και περιχώρων στις 27 Οκτωβρίου 1979,3 λέει τα εξής: «Ύστερα από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, σε καμία άλλη στιγμή της νεότερης Ιστορίας η παρουσία του ελληνικού λαού στην ευρωπαϊκή πράξη δεν βεβαιώνεται με τόση ενάργεια και δύναμη, όσο στον τελευταίο πόλεμο». Και συνεχίζει: «Σε μια στιγμή όπου μεγάλες χώρες της Ευρώπης γονάτιζαν η μία ύστερα από την άλλη κάτω από τα ραγδαία πλήγματα των χιτλερικών ορδών, η αντίδραση των Ελλήνων εναντίον των φασιστικών δυνάμεων υψώθηκε από τους τελευταίους κριτές του πολέμου στη σημασία ενός συμβόλου. Σε μια στιγμή μάλιστα που ο κοινός κίνδυνος και η κοινή μοίρα μπροστά στον θάνατο έδιναν στους λόγους των ανθρώπων βαθύτερη ειλικρίνεια».

Και συνεχίζει λίγο παρακάτω: «Ο ιστορικός του μέλλοντος, που με τη βοήθεια της προοπτικής τού χρόνου θα θεωρήσει με μεγαλύτερη σαφήνεια τις μεγάλες ενότητες της νεότερης ελληνικής Ιστορίας, θα δείξει ότι η 28η Οκτωβρίου 1940 αποτελεί τομή χαρακτηριστική, που σημαίνει το τέλος μιας ολόκληρης περιόδου, που αρχίζει από το 1909, και την απαρχή μιας καινούργιας περιόδου».

Η 28η Οκτωβρίου συγκρίνεται με την Επανάσταση του 1821, η αντίσταση των ελληνικών στρατευμάτων στα ιταλικά και γερμανικά στρατεύματα έλαβε κατά τους κριτές του πολέμου τη σημασία ενός συμβόλου και τον χαρακτηρισμό από Έλληνες ιστορικούς του έπους. Τέλος, η 28η Οκτωβρίου αποτελεί τομή στη σύγχρονη ελληνική Ιστορία που σήμανε το τέλος μιας περιόδου που άρχιζε το 1909 και την απαρχή μιας καινούργιας.

Επομένως, σύμφωνα με τον Νίκο Σβορώνο, αλλά και την πλειονότητα των ιστορικών, η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου αποτελεί ένα ιστορικό γεγονός που καταξιώνει την παρουσία του ελληνικού λαού στον ευρωπαϊκό και τον παγκόσμιο χώρο γενικότερα, ενώ αποτελεί ίσως την ενδοξότερη στιγμή της νεοελληνικής Ιστορίας. Το νόημα της 28ης Οκτωβρίου θα λάβει έναν διπλό χαρακτήρα: την απόκρουση της εξωτερικής απειλής εναντίον της ακεραιότητας της χώρας και συγχρόνως, με την Εθνική Αντίσταση που ακολούθησε, θα λάβει τον χαρακτήρα μιας αντίστασης εναντίον κάθε φασιστικής απειλής και εξασφάλισης για την Ελλάδα μιας ανεξάρτητης από οποιαδήποτε εξωτερική επέμβαση δημοκρατικής πολιτικής και κοινωνικής ζωής.

Από την άλλη, η 12η Οκτωβρίου 1944 δεν κατείχε μέχρι πρόσφατα σημαντική θέση στη σύγχρονη νεοελληνική Ιστορία. Τα γεγονότα εκείνης της ημέρας περιγράφονται ως εξής: «Πριν ακόμα οι τελευταίοι Γερμανοί εκκενώσουν την Αθήνα, ο αθηναϊκός λαός ξεχύθηκε στους δρόμους σ’ ένα αυθόρμητο ξέσπασμα και η Αθήνα κατακλύστηκε από ελληνικές και συμμαχικές σημαίες (αγγλικές, σοβιετικές, αμερικανικές)»4.

Πόσο διήρκεσαν όμως αυτοί οι πανηγυρισμοί και πού οδήγησαν; Η 3η Δεκεμβρίου του 1944 ήταν η αρχή. Τα γεγονότα τα οποία επακολούθησαν αποτελούν ένα τραύμα στη σύγχρονη ελληνική Ιστορία. Και η ελληνική κοινωνία, εβδομήντα τρία χρόνια μετά, φαίνεται ανίκανη να διαχειριστεί αυτό το τραύμα. Γι’ αυτό και η εξιστόρηση αυτών των γεγονότων στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια είναι ακόμη αποσπασματική, ελλειμματική, ανεπαρκής.

Στην Ελλάδα, ένας από τους λόγους που αυτοί οι πόλεμοι της μνήμης5 συνεχίζονται είναι επειδή το νικηφόρο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έφερε νέα δεινά για τον τόπο – την εμφύλια σύγκρουση, που εξακολουθεί να προκαλεί αντιπαραθέσεις.

1 Εξαίρεση αποτελεί το εγχειρίδιο της Ιστορίας της Γ΄ Γυμνασίου, Ευαγγελία Λούβη – Δημήτρης Ξιφαράς, Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, σ. 134, όπου υπάρχει μικρή αναφορά στο γεγονός και φωτογραφία από τους πανηγυρισμούς του αθηναϊκού λαού στην πλατεία Συντάγματος μπροστά από το μνημείο Άγνωστου Στρατιώτη.

2 Για τρίτη χρονιά φέτος έχουμε εκδηλώσεις μνήμης «12 Οκτωβρίου 1944 Η Αθήνα Ελεύθερη» μέσα από ένα σύνολο δράσεων για τον εορτασμό της απελευθέρωσης της πρωτεύουσας από τις ναζιστικές δυνάμεις κατοχής, που συντονίζονται από τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη με τη συμμετοχή διαφόρων φορέων (Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, Περιφέρεια Αττικής, Δήμο Αθηναίων, Γενικά Αρχεία του Κράτους και ΕΡΤ). Να σημειώσουμε δε πως φέτος η Περιφερειακή Δ/νση Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αττικής παρότρυνε τους εκπαιδευτικούς να αναφερθούν στην 12η Οκτωβρίου 1944, προσφεύγοντας για ενημέρωση στα διδακτικά εγχειρίδια της ΣΤ΄ Δημοτικού, Γ΄ Γυμνασίου και Γ΄ Λυκείου!!

3 Νίκος Σβορώνος «28η Οκτωβρίου» στο Ανάλεκτα Νεοελληνικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας, Ιστορική Βιβλιοθήκη Θεμέλιο, σ. 328-329.

4 Από την ιστοσελίδα «Η Αθήνα ελεύθερη» (http://freeathens44.org).

5 Χάγκεν Φλάισερ, “Οι pόλεμοι της mνήμης. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στη δημόσια Ιστορία”, Αθήνα, Νεφέλη, 3η εκδ., 2009.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL