Live τώρα    
21°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C23.6°C
2 BF 62%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.4°C22.5°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C19.9°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
24 °C
21.0°C24.8°C
4 BF 46%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.9°C23.5°C
3 BF 40%
Παιδαγωγικές και διδακτικές καινοτομίες στο σχολείο του Μίλτου Κουντουρά
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Παιδαγωγικές και διδακτικές καινοτομίες στο σχολείο του Μίλτου Κουντουρά

Ιγνάτιος Καράμηνας, σχολικός σύμβουλος στα δημοτικά σχολεία του Χαϊδαρίου

Ο Μίλτος Κουντουράς υπήρξε αναμφισβήτητα μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του εκπαιδευτικού δημοτικισμού, που προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες σε μία από τις πιο ενδιαφέρουσες περιόδους της εκπαιδευτικής μας Ιστορίας (1923-1933). Αν και η συμβολή του στο έργο του Εκπαιδευτικού Γνωμοδοτικού Συμβουλίου την περίοδο 1930-1933 υπήρξε καθοριστική, η θητεία ως διευθυντής στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης (ΔΘΘ) την περίοδο 1927-1930 του έδωσε τη μοναδική ευκαιρία «…να ολοκληρώσει την παιδαγωγική του σκέψη και να συστηματοποιήσει την εκπαιδευτική του πράξη».

Μεγάλες και σημαντικές ήταν οι παιδαγωγικές και διδακτικές καινοτομίες που εισήγαγε και εφάρμοσε στο Διδασκαλείο. Αρκετά από όσα εμπνεύστηκε, σχεδίασε και εφάρμοσε έγιναν αργότερα πράξη από πολλούς εκπαιδευτικούς - συνεχιστές του έργου του, ενώ πολλές από τις πρωτοποριακές του ιδέες και προτάσεις παραμένουν και σήμερα ζητούμενο στα εκπαιδευτικά μας πράγματα, σχεδόν ενενήντα χρόνια μετά τις επαναστατικές του πρωτοβουλίες1. Μεταξύ αυτών, η Συγκέντρωση της Πέμπτης, οι Ομάδες Ειδικοτήτων, η αξιοποίηση του βιβλίου και της βιβλιοθήκης, το σχολικό θέατρο και η πρωινή προσευχή, για τις οποίες ακολουθεί συνοπτική αναφορά.

Η Συγκέντρωση της Πέμπτης

Η Συγκέντρωση της Πέμπτης γινόταν μία φορά την εβδομάδα, το απόγευμα και διαρκούσε μιάμιση έως δύο ώρες. Ήταν η «ψυχή του Διδασκαλείου» κατά τον Κουντουρά και διεξαγόταν στο μέσο της εβδομάδας γιατί η μέρα αυτή ήταν για εκείνον «κέντρο και κορύφωμα» όλης της εργασίας του σχολείου. Στη Συγκέντρωση αυτή όφειλαν να παρευρίσκονται όλοι ανεξαιρέτως, μαθήτριες και δάσκαλοι. Ήταν «η ιερότερη στιγμή» στη ζωή του Διδασκαλείου, το οποίο γίνεται «…ομοούσιο σώμα με μια βούληση και με ενιαία ιδανικά … είναι κάτι ανάλογο με τις ξένες κοινότητες … αλλά έχει δικό του σύστημα και δικό του χαρακτήρα».

Η Συγκέντρωση της Πέμπτης ακολουθούσε τον παρακάτω τρόπο εργασίας:

α. Ανακοινώσεις: Γίνονται ανακοινώσεις από τον διευθυντή, τους καθηγητές και τα παιδιά. Ανακοινώνεται από την αρχηγό κάθε ομάδας η κίνηση της εβδομάδας και ενημερώνονται όλοι οι παρευρισκόμενοι για τη βιβλιοθήκη, την αλληλογραφία, τις γιορτές κ.ά. Επίσης, γίνονται ανακοινώσεις για την καλλιτεχνική και πνευματική κίνηση της Θεσσαλονίκης και διαβάζονται κομμάτια επίκαιρα από εφημερίδες.

β. Κανονισμοί και διατάξεις: Κάθε νέος κανονισμός που αφορά τη λειτουργία του σχολείου, όπως οι κανόνες για τη λειτουργία της βιβλιοθήκης, διατυπώνεται σε άρθρα από την αρμόδια επιτροπή, διαβάζεται, συζητείται, συμπληρώνεται και εγκρίνεται ή απορρίπτεται.

γ. Ομιλίες: Ακολουθεί μια ομιλία από μαθήτρια που έχει οριστεί από πριν κι επακολουθεί συζήτηση. Συζητιούνται επίκαιρα θέματα, όπως σεισμοί, πλημμύρες κ.ά., γίνονται εκθέσεις έργων χειροτεχνίας και ακολουθεί συζήτηση, ακούγονται στο αρμόνιο μουσικά κομμάτια ή ακούγεται το γραμμόφωνο, γίνονται απαγγελίες και εξετάζονται συστηματικά λογοτεχνικά, παιδαγωγικά κ.ά. θέματα, καθώς και διάφορες άλλες εκδηλώσεις.

Οι Ομάδες Ειδικοτήτων

Επιδίωξη του Μ. Κουντουρά ήταν, παράλληλα με την τυπική και συνηθισμένη σχολική εργασία, να οργανώσει και μερικές ομάδες στις οποίες θα έπαιρναν μέρος παιδιά όμοιων κλίσεων, χωρισμένα σε ομάδες από όλο το σχολείο, ανεξάρτητα από την ηλικία και την τάξη στην οποία φοιτούσαν. Στόχος του ήταν με τον συνδυασμό της παιδαγωγικής μόρφωσης αλλά και με την ειδίκευση να κάνει τις μαθήτριές του πρώτα δασκάλες, που να κατανοούν βαθιά τη δουλειά τους, και δεύτερον ανθρώπους θετικούς, που να στέκονται κοντά στην εργασία, επομένως και στη ζωή. Έτσι, στο Διδασκαλείο οργανώθηκαν ομάδες γύρω από τα παρακάτω μαθήματα:

Ομάδα Ξυλουργικής: Αποτελείται συνήθως από 5-6 μαθήτριες. Έχει στη διάθεσή της όλα τα εργαλεία ενός επαγγελματία ξυλουργού τοποθετημένα το καθένα στη θέση του. Στη μέση της αίθουσας βρίσκεται ένα μεγάλο τραπέζι και γύρω-γύρω εργάζονται οι μαθήτριες.

Ομάδα Καλαθοπλεκτικής: Η ομάδα αυτή, καθοδηγούμενη από εξωσχολική κυρία ειδική στα πλεξίματα με κροσοβελονάκι και βελόνες, ασχολείται με το πλέξιμο. Πλέκουν με μαλλί, με κουβαρίστρα. Πλέκουν ρουχαλάκια για μωρά, κεντήματα για τραπέζια και διάφορα άλλα είδη που στολίζουν το σπίτι.

Ομάδα Ραπτομηχανής: Στη συγκεκριμένη ομάδα υπάλληλος της Singer διδάσκει τη χρήση της ραπτομηχανής και στη συνέχεια ράψιμο και κέντημα.

Ομάδα Υφαντικής: Σε ξεχωριστό χώρο όπου είχε στηθεί ο αργαλειός μάθαιναν οι μαθήτριες να υφαίνουν με τη βοήθεια ειδικής υφάντριας.

Ομάδα Δακτυλογραφίας: Οι μαθήτριες μάθαιναν γραφομηχανή, καθοδηγούμενες από μια μεγαλύτερη συμμαθήτριά τους που κατείχε το αντικείμενο.

Ομάδα Στενογραφίας: Το μάθημα αυτό διδάσκεται από ειδικό δάσκαλο που πληρώνεται από το σχολικό ταμείο.

Επιπλέον, λειτουργούσαν και οι ομάδες πολυγράφου, αθλητισμού, ορχήστρας, χορωδίας, απαγγελίας, πηλοπλαστικής, διακοσμητικής, φωτογραφίας, καθαριότητας κ.ά.

Το βιβλίο και η βιβλιοθήκη

Ο Μ. Κουντουράς πίστευε βαθιά στη μεγάλη αποστολή του βιβλίου ως μορφωτικού μέσου, που ανοίγει τις πόρτες για τη γνώση και την πρόοδο. Το βιβλίο στάθηκε πρωταρχικό και βασικό βοήθημα στη λειτουργία του Διδασκαλείου .

Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στις βασικές καινοτομίες και λειτουργίες της Βιβλιοθήκης όπως καθιερώθηκαν από τον Κουντουρά:

Τα συνοδευτικά δελτία: Στα δελτία αυτά γράφονταν οι εντυπώσεις των μαθητριών από το βιβλίο που διάβαζαν και ο σκοπός της καθιέρωσής τους, σύμφωνα με τον Μ. Κουντουρά, ήταν «…α. απόδειξη ότι το βιβλίο διαβάστηκε, β. αναγκαστική ανακεφαλαίωση και βαθύτερη, δημιουργική σκέψη πάνω στο βιβλίο, γ. χρήσιμα για τη στατιστική και την ψυχολογία του παιδιού, δ. είδος έκθεσης, ε. κέντρισμα και άμιλλα και πληροφορίες για τα άλλα παιδιά». Στο συνοδευτικό δελτίο, στο σημείωμα της μαθήτριας, έπρεπε σύντομα η μαθήτρια που το διάβασε να γράψει τις εντυπώσεις και τις κρίσεις της. Στη συνέχεια, αυτά τα διάβαζε ο διευθυντής και αν παρατηρούσε ότι κάποιο παιδί έπεφτε έξω στις κρίσεις του και παρερμήνευε τις σκέψεις του συγγραφέα, τότε καλούσε το παιδί σε ιδιαίτερη συνομιλία για να ξεκαθαρίσουν το θέμα.

Η αποδελτίωση: Η αποδελτίωση των βιβλίων γινόταν με δύο τρόπους: «α. με περίληψη του βιβλίου και β. χαρακτηριστικά αποσπάσματα-αντιγραφή, παραπομπή, αλφαβητική κατάταξη».

Τα αποκόμματα εντύπων: Επειδή υπήρχε μεγάλη έλλειψη βιβλίων και δεν είχαν και την οικονομική άνεση να αγοράζουν συνέχεια καινούργια, οδηγήθηκαν στη συλλογή αποκομμάτων από εφημερίδες και περιοδικά. Τα κομμάτια αυτά τα κολλούσαν σε λεπτά χαρτόνια και τα τοποθετούσαν αλφαβητικά για να αποτελέσουν αργότερα χρήσιμο βοήθημα στις εργασίες των μαθητριών του σχολείου.

Οι εφημερίδες: Στο αναγνωστήριο υπήρχαν και οι εφημερίδες, με σκοπό να γνωρίσουν τα παιδιά πώς και τι να διαβάζουν από μια εφημερίδα, να εισαχθούν στην πολιτική ζωή του τόπου (Αγωγή του Πολίτη), αλλά και να μαζεύουν ενδιαφέροντα άρθρα και κομμάτια από τα αφιερώματά τους.

Το σχολικό θέατρο

Το σχολικό θέατρο, σύμφωνα με τον Μ. Κουντουρά, πρέπει να στηρίζεται: «α. στη δημιουργικότητα και την αυτοεξέλιξη του παιδιού από σωματική, πνευματική και ψυχική άποψη, β. στην καλλιέργεια της τέχνης που αντανακλά στην ψυχή του παιδιού τη δημιουργική της εξέλιξη και γ. στη χαρά του παιδιού που γίνεται, από χαρά των αισθήσεων, πνεύμα και ιδέα».

Έβλεπε το σχολικό θέατρο από πολλές πλευρές. Εκτός από την κίνηση, τη λογοτεχνική δημιουργικότητα, την ομαδική ζωή, την κριτική, τη χειροτεχνία κ.ά. είχε στον νου του και την επιστημονική έρευνα. Ήθελε να το ενσωματώσει στη δραματοποίηση της Ιστορίας. Ήθελε με τη δράση και τη χαρά μιας δραματικής παράστασης να πετύχει εμβάθυνση στην κοινωνική ζωή, στον χαρακτήρα, στα ιστορικά γεγονότα, στη μιμητική απόδοση κ.ά. Στις σημειώσεις του περιγράφει πώς προέκυπτε η δημιουργία ενός θεατρικού έργου μέσα στην τάξη:

«α. Στην αρχή ένα παιδί γράφει μια διαλογική έκθεση.

β. Η έκθεση αυτή διαβάζεται στην τάξη, η οποία συζητεί και αποφασίζει να την παίξει σε θέατρο οπότε το ενδιαφέρον μεγαλώνει.

γ. Σχηματίζεται ο θίασος και ακολουθεί συζήτηση για τις υποκριτικές ικανότητες.

δ. Αρχίζουν οι πρόβες με ομαδική εργασία από όπου προκύπτει ανάπτυξη του συναισθήματος της φιλίας και της συνεργασίας. Επίσης, υπάρχει αλληλοβοήθεια, γίνονται διορθώσεις, ακολουθεί δημιουργική εργασία σε ένα ευχάριστο περιβάλλον μάθησης.

ε. Ξεκινά η ετοιμασία της σκηνής, το ράψιμο των ρούχων, όπου οι καθηγητές τεχνικών συμβάλλουν με τις υποδείξεις τους στην πορεία των εργασιών.

στ. Η χαρά της παράστασης.

ζ. Κριτική».

Η πρωινή προσευχή

Η πρωινή προσευχή αποτελούσε για τον Μ. Κουντουρά «…ένα από τα ωραιότερα πράγματα της καθημερινής ζωής του σχολείου» του. Κάθε πρωί, λοιπόν, πριν από το μάθημα, συγκεντρώνονταν για 10-15 λεπτά όλοι ανεξαιρέτως, Πρότυπα Σχολεία και Διδασκαλείο, σε κοινή συγκέντρωση. Η χορωδία, ή κάθε μέρα εναλλακτικά μία τάξη, συνοδευόμενη από το αρμόνιο, ψέλνει έναν θρησκευτικό ύμνο, κάθε μέρα διαφορετικό .

Οι ύμνοι αυτοί ήταν διαλεγμένοι από το κλασικό θρησκευτικό ρεπερτόριο: «Άβε Μαρία» του Σούμπερτ ή του Γκουνό, «Θεού το κράτος» του Μπετόβεν, «Κύριε, κύριε» του Μπαχ και άλλοι, καθώς επίσης και προσευχές γραμμένες από τα ίδια τα παιδιά και μελοποιημένες από τον μουσικό-δάσκαλο του σχολείου Καραηλία. Ο θρησκευτικός ύμνος, καθώς και το όνομα του μουσουργού γραφόταν σε έναν μικρό πίνακα και τοποθετούνταν σε ένα ψηλό σημείο για να μπορούν να τον διαβάζουν όλα τα παιδιά. Μετά την εκτέλεση του θρησκευτικού ύμνου ακολουθούσε σιωπή λίγων λεπτών, για την οποία γράφει ο Μ. Κουντουράς: «…Η ολιγόχρονη σιωπή μετά το τέλος του κομματιού γινόταν για το ξανακοίταγμα μέσα μας και την επεξεργασία ολόκληρου του κομματιού με την ψυχή μας» .

Στη συνέχεια, ένα παιδί απάγγειλε την προσευχή «Πάτερ ημών… » ή «Βασιλεύ ουράνιε…». Κανένας δεν απουσίαζε από την καλλιτεχνική αυτή σύναξη, καθώς όλοι είχαν συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα και την ομορφιά τής πρωινής προσευχής. Επίσης, κατά την ώρα εκείνη ανακοινώνονταν γεγονότα καλλιτεχνικά, πολιτικά και άλλα, τα οποία θεωρούνταν σημαντικά. Ένα από αυτά ήταν η αναγγελία του θανάτου του Γ. Ψυχάρη στο Παρίσι το 1929. Ακόμα, εντελώς συμπτωματικά καθιερώθηκε στην πρωινή προσευχή το «Σαν και σήμερα», το οποίο άρεσε ιδιαίτερα στα παιδιά και έτσι έγινε αναπόσπαστο στοιχείο της πρωινής συγκέντρωσης. Να τι λέει ο Μ. Κουντουράς για το «Σαν και σήμερα»: «Ένα από τα ωραιότερα ευρήματα των παιδιών. Κάποτε στην πρωινή προσευχή τούς είπα τι έγινε σαν και σήμερα. Την άλλη μέρα ξαναζήτησαν τι έγινε σαν και σήμερα. Την τρίτη μέρα φώναξαν όλα μαζί ‘Σαν και σήμερα;’. Και από τότε τακτικά αναφέρονταν τα ιστορικά γεγονότα που ετοίμαζαν τα παιδιά από την προηγούμενη. Το ημερολόγιο (ιστορικό) ήταν απλώς για την υπόμνηση των γεγονότων. Η ανάπτυξη γινόταν από τα ίδια τα παιδιά». Τέλος, η πρωινή προσευχή τελείωνε με το «Καλή ημέρα σας» του διευθυντή, μια ευχή ζεστή για το ξεκίνημα της ημέρας .

Δημαράς, Α. (1985α), «Κλείστε τα σχολειά - Εκπαιδευτικά άπαντα του Μίλτου Κουντουρά», (επιμέλεια - σχόλια: Α. Δημαράς), τ. Α΄, Αθήνα, Γνώση.

Τιμητική έκδοση των μαθητριών του (1976), «Μίλτος Κουντουράς: Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης, 1927-1930», Αθήνα, Γνώση.

Καράμηνας, Ι. (2005), «Ο παιδαγωγός Μίλτος Κουντουράς», Αθήνα, Ατραπός.

1 To 2009 ξεκίνησε μια φιλόδοξη προσπάθεια να αξιοποιηθούν συνδυαστικά οι παιδαγωγικές αρχές του Celestin Freinet και του Μίλτου Κουντουρά στο σημερινό σχολείο με το πιλοτικό Πρόγραμμα «Σχολεία Συνεργατικής Μάθησης και Πρόληψης» με σκοπό την κατάρτιση εκπαιδευτικού προσωπικού σε ό,τι αφορά την πρόληψη ενάντια στη βία, τα ναρκωτικά, την κατάθλιψη και την εφηβική αυτοκτονικότητα. Την επιστημονική ευθύνη είχε η ομότιμη καθηγήτρια Ψυχολογίας του ΑΠΘ Μίκα Χαρίτου - Φατούρου. Το Πρόγραμμα λειτούργησε υπό την αιγίδα του ΑΠΘ και εφαρμόστηκε ερευνητικά σε Δημοτικά και Γυμνάσια σε όλη τη χώρα τα σχολικά έτη 2010-2011 και 2011-2012.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL