Αλεξάνδρα Βασιλοπούλου, φιλόλογος, πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια ενηλίκων, αποσπασμένη καθηγήτρια στο ΣΔΕ Αγίων Αναργύρων, Τμήμα Αθηνών
Ύστερα από 24 έτη διδακτικής προϋπηρεσίας στη δημόσια Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, αποφάσισα να στραφώ στην εκπαίδευση ενηλίκων, κάνοντας αίτηση για απόσπαση σε Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) της Αττικής. Στα σχολεία αυτά, 58 σε όλη την ελληνική επικράτεια, που λειτουργούν από το 2000 υπάγονται και 8 σχολεία σε σωφρονιστικά καταστήματα και 2 νεοσύστατα σχολεία σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη του ΟΚΑΝΑ (Οργανισμός κατά των Ναρκωτικών). Πήρα, λοιπόν, απόσπαση για το σχολικό έτος 2016-2017 στο ΣΔΕ του ΟΚΑΝΑ, η οποία ανανεώθηκε και για το σχολικό έτος 2017-2018 (επίσημη ονομασία: Τμήμα Αθηνών, εκτός έδρας παράρτημα του ΣΔΕ Αγίων Αναργύρων. Προσωρινά φιλοξενείται στον χώρο του ΕΚΚΕΕ του ΟΚΑΝΑ, Πύρλα 29, Κάτω Πατήσια).
Οι ενήλικες μαθητές μου, στη συντριπτική τους πλειονότητα άντρες 28-52 ετών, είναι πρώην τοξικομανείς, που λόγω χρήσης είχαν εγκαταλείψει στην εφηβεία τους το Γυμνάσιο. Οι περισσότεροι βρίσκονται σε θεραπευτικό πρόγραμμα «μείωσης βλάβης» του ΟΚΑΝΑ, ενώ κάποιοι είναι ήδη καθαροί από ουσίες και έχουν περάσει στο λεγόμενο στάδιο της «επανένταξης». Όλοι ανεξαιρέτως διαθέτουν ένα κοινό στοιχείο: εγγράφονται και φοιτούν με δική τους απόφαση στο ΣΔΕ, που λειτούργησε για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο του 2016 στον ΟΚΑΝΑ. Η ειδοποιός διαφορά του συγκεκριμένου ΣΔΕ από τα υπόλοιπα είναι ότι απευθύνεται αποκλειστικά σε εξυπηρετούμενους των θεραπευτικών προγραμμάτων του ΟΚΑΝΑ.
Για να έχει ο αναγνώστης μια σαφή εικόνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας, παραθέτω εν συντομία κάποια στοιχεία από τη σχετική δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 23 Ιουνίου 2014
Εκπαιδευτικό πλαίσιο των ΣΔΕ
Τα ΣΔΕ είναι σχολεία εκπαίδευσης ενηλίκων που λειτουργούν σύμφωνα με τη φιλοσοφία και τις αρχές της εκπαίδευσης eνηλίκων. Υπάγονται στη Γενική Γραμματεία Διά Βίου Μάθησης (ΓΓΔΒΜ) του ΥΠΑΙΘ, η οποία έχει και την ευθύνη λειτουργίας τους. Στους απόφοιτους των ΣΔΕ χορηγείται απολυτήριος τίτλος ισότιμος προς το απολυτήριο του Γυμνασίου.
Σκοπός των ΣΔΕ είναι η συνολική ανάπτυξη των εκπαιδευομένων και η πληρέστερη συμμετοχή τους στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι, καθώς και η αποτελεσματικότερη συμμετοχή τους στον χώρο της εργασίας.
Στόχοι των ΣΔΕ είναι: α. Η ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης πολιτών 18 ετών και άνω, οι οποίοι έχουν αποκτήσει ήδη απολυτήριο Δημοτικού. β. Η επανασύνδεση των εκπαιδευομένων με τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. γ. Η απόκτηση σύγχρονων γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων που θα τους βοηθήσουν στην κοινωνική - οικονομική ένταξη και ανέλιξη. δ. Η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των εκπαιδευομένων. ε. Η συμβολή στην ένταξή τους ή τη βελτίωση της θέσης τους στον χώρο της εργασίας.
Βασικές Αρχές - Βασικά Χαρακτηριστικά των ΣΔΕ
1. Για την επίτευξη του σκοπού των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας θεωρούνται τρεις βασικές αρχές ως στοιχεία ταυτότητας του θεσμού: α. Τα εκπαιδευτικά μέσα που αξιοποιούνται για την επίτευξη του βασικού σκοπού είναι ευέλικτα, ώστε να υποστηρίζουν κάθε εκπαιδευόμενο.
β. Οι ανάγκες των εκπαιδευομένων προσεγγίζονται εν όλω και όχι εν μέρει. Για να επιτύχουν στην προσπάθειά τους οι εκπαιδευόμενοι, πρέπει να υποστηριχθούν στην αντιμετώπιση δυσκολιών σε άλλους τομείς, όπως στην υγεία, την οικογένεια, στον εργασιακό χώρο, τον άμεσο κοινωνικό περίγυρο.
2. Στο πλαίσιο των παραπάνω αρχών, τα ΣΔΕ: α. Επιδιώκουν τη συνεργασία και τη σύμπραξη με όλους τους αρμόδιους κοινωνικούς φορείς για την ευαισθητοποίηση των κοινωνικών ομάδων στις οποίες απευθύνονται τα σχολεία. β. Ακολουθούν παιδαγωγικές προσεγγίσεις που εστιάζουν στις ατομικές ανάγκες, στα ενδιαφέροντα και στις ικανότητες των εκπαιδευομένων. γ. Δίνουν έμφαση στην απόκτηση βασικών γνώσεων και δεξιοτήτων. δ. Καλλιεργούν κοινωνικές δεξιότητες και βοηθούν τους εκπαιδευόμενους να διαμορφώνουν θετικές στάσεις, ως ενεργοί πολίτες και μέλη της κοινωνίας, σε τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. ε. Διαμορφώνουν ευέλικτο πρόγραμμα σπουδών ώστε να αξιοποιούνται όλοι οι κοινωνικοί χώροι στους οποίους υπάρχει γνώση και συσσωρευμένη εμπειρία (χώροι εργασίας, κοινωνικής συνάθροισης, καλλιτεχνικής δημιουργίας, πολιτιστικών εκδηλώσεων κ.ά.). στ. Συνεργάζονται μεταξύ τους και αναπτύσσουν κοινές δράσεις.
Διάρκεια και πρόγραμμα eκπαίδευσης
Η χρονική διάρκεια της εκπαίδευσης στα ΣΔΕ ορίζεται σε δύο σχολικά έτη: α΄ και β΄κύκλος. Στα ΣΔΕ υιοθετείται η αρχή των πολυγραμματισμών. Ο βασικός πυρήνας του προγράμματος σπουδών συγκροτείται από: α. Τον Ελληνικό Γλωσσικό Γραμματισμό. β. Τον Αριθμητικό Γραμματισμό. γ. Τον Πληροφορικό Γραμματισμό. δ. Τον Αγγλικό Γλωσσικό Γραμματισμό. ε. Τoν Κοινωνικό Γραμματισμό. στ. Τον Επιστημονικό Γραμματισμό. ζ. Τον Περιβαλλοντικό Γραμματισμό. η. Την Πολιτισμική-Αισθητική Αγωγή.
Δραστηριότητες που σχετίζονται με την ελεύθερη έκφραση των εκπαιδευομένων, μέσω των τεχνών και του αθλητισμού, με απώτερο στόχο την ποιοτική διαχείριση του ελεύθερου χρόνου τους, και οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας πραγματοποιούνται καθ’ όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους.
3. Το εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα καλύπτει 25 ώρες (20 ώρες καλύπτονται από Γραμματισμούς, 2 ώρες από Συμβουλευτικές Υπηρεσίες και 3 ώρες από σχέδια δράσης (projects).
Αξιολόγηση εκπαιδευομένων: Η αξιολόγηση, λόγω του καινοτομικού χαρακτήρα του προγράμματος και της ενήλικης ζωής τους, επικεντρώνεται στη συμμετοχή των ίδιων των εκπαιδευομένων. Η αξιολόγηση είναι περιγραφική.
Εμπειρίες ενός σχολικού έτους στο ΣΔΕ του ΟΚΑΝΑ
Αν και είχε δοθεί υπόσχεση από την Πολιτεία για σχετική επιμόρφωση σε θέματα τοξικοεξάρτησης, δεν πραγματοποιήθηκε. Κολύμπησα σε βαθιά νερά, εντελώς άγνωστα σε εμένα, αλλά δεν μου πέρασε ποτέ από το μυαλό να εγκαταλείψω την προσπάθεια. Το σημαντικότερο; Ήμουν χαρούμενη κάθε φορά που πήγαινα στη δουλειά μου. Αισθανόμουν ότι έπιανε τόπο αυτό που έκανα. Οι μαθητές μου έδιναν έναν καθημερινό αγώνα για να ενταχθούν πάλι σε μια «κανονική ζωή», μακριά από ουσίες και εξαρτήσεις. Το λιγότερο που μπορούσα να κάνω εγώ γι’ αυτούς ήταν να στέκομαι σταθερά δίπλα τους, πρώτα ως άνθρωπος που τους στηρίζει ψυχολογικά και τους ενισχύει στον αγώνα τους και ύστερα ως καθηγήτρια. Ένιωθα υποχρεωμένη να ξεπερνώ τις καθημερινές δυσκολίες της τάξης και να τους κρατώ στον χώρο του σχολείου πάση θυσία, με όπλο τη δύναμη της ενσυναίσθησης, της κατανόησης, της αγάπης, της εγγύτητας αλλά και της ελκυστικής γνώσης.
Αυτό, ωστόσο, που διευκόλυνε σημαντικά το απαιτητικό και πρωτόγνωρο έργο μου είναι το γεγονός ότι συνδέθηκα πολύ γρήγορα με τους μαθητές, οι οποίοι ήταν ανοιχτοί απέναντί μου. Η όρεξή τους για μάθηση, η επιτακτική ανάγκη για ένα σταθερό πρόγραμμα στη μέρα τους (οι περισσότεροι είναι άνεργοι, άνθρωποι μόνοι, συχνά χωρίς καμία οικογένεια, θύματα έντονου ρατσισμού), η θετική τους διάθεση, η ευγένειά τους, οι ευαισθησίες τους μου λειτουργούσαν ως κίνητρα για να αποδώσω στο μέγιστο των δυνατοτήτων μου. Ήθελα να με νιώθουν ως συνοδοιπόρο και σύμμαχο αφενός στο ταξίδι τους στον κόσμο της γνώσης, αφετέρου, όμως, στην τεράστια προσπάθεια που κατέβαλλαν να ξανακερδίσουν την ίδια τους τη ζωή.
Όσο για το δικό μου «καθημερινό» ταξίδι δίπλα τους ήταν πολύ ενδιαφέρον, αλλά συγχρόνως και δύσκολο, γεμάτο εμπόδια και παγίδες. Συχνά ερχόμουν αντιμέτωπη με απρόβλεπτες συμπεριφορές, περίεργες αντιδράσεις και θέματα υγείας, για τα οποία στην πορεία της χρονιάς συνειδητοποίησα ότι ήταν αναμενόμενα σε πρώην χρήστες. Σημαντική βοήθεια για να κατανοήσω και να ξεπεράσω τις παραπάνω δυσκολίες πήρα από τη διευθύντρια του ΣΔΕ Ελένη Καλογερή και από τη συνάδελφο και υπεύθυνη του σχολείου μας Μαρία Πουλοπούλου, οι οποίες «κουβαλούσαν» την πολύτιμη εμπειρία της προηγούμενης σχολικής χρονιάς. Χάρη στη συναδελφικότητα και την προθυμία τους ενημερώθηκα για τις ιδιαιτερότητες των μαθητών μας. Εξίσου σπουδαία ήταν και η στήριξη που λάβαμε τόσο εγώ όσο και οι υπόλοιποι συνάδελφοι από στελέχη του ΟΚΑΝΑ: τον κοινωνιοθεραπευτή Στέλιο Φούντα, απόφοιτο επανένταξης του ΟΚΑΝΑ, που με την καθημερινή του παρουσία στο σχολείο λειτουργούσε ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο σχολείο και στον ΟΚΑΝΑ, την ψυχολόγο Λίτσα Λαγάκου, υπεύθυνη για την ψυχολογική υποστήριξη των εκπαιδευτικών του σχολείου, και τον οργανωτικό υπεύθυνο εκ μέρους του ΟΚΑΝΑ, τον Γιώργο Κούκα, που πάντα ήταν στο πλευρό μας. Χωρίς τη συνεργασία μαζί τους πιστεύω ότι εμείς οι εκπαιδευτικοί δεν θα ήμασταν επαρκείς και ικανοί να ανταποκριθούμε στις ιδιαίτερες ανάγκες των εκπαιδευομένων. Τα παραπάνω στελέχη, λόγω της μεγάλης εμπειρίας τους, αποτελούσαν δικλείδα ασφαλείας για την ομαλή λειτουργία του σχολείου.
Η ηλεκτρονική σχολική μας εφημερίδα: autoektimisi.blogspot.gr
Όποιος ενδιαφέρεται να δει πώς κύλησε η πολυδιάστατη ζωή του σχολείου, εντός και εκτός, με γιορτές, εκδηλώσεις, εκπαιδευτικές επισκέψεις, εκδρομές, δεν έχει παρά να επισκεφτεί τη διαδικτυακή σχολική εφημερίδα. Εκεί θα βρει αποτυπωμένες αυτούσιες τις σκέψεις και τα σχόλια των μαθητών του α΄ και β΄ κύκλου. Κατά τη γνώμη μου, είναι πολύ σημαντικό να σταθεί κανείς στα σχόλια των πρωτοετών μαθητών και των πρώτων αποφοίτων σχετικά με τον ρόλο του ΣΔΕ στη ζωή τους. Παραθέτω μόνο κάποια από αυτά τα σχόλια:
* Το ΣΔΕ μου έδωσε μια αγκαλιά και μου πρόσφερε την ευκαιρία να αλλάξω σελίδα στη ζωή μου και να έχω όντως μια δεύτερη ευκαιρία.
* Το ΣΔΕ είναι ένα μεγάλο βήμα για εμένα. Με ανέβασε και πνευματικά και ψυχολογικά, γνώρισα καλούς καθηγητές και καθηγήτριες και έκανα καινούργιους φίλους. Συμμετείχα σε όλες τις εκπαιδευτικές επισκέψεις και στην περίφημη εκδρομή. Γενικά, είναι μια καλή αρχή για να συνεχίσω να είμαι σταθερός σε ό,τι αναλαμβάνω.
* Ο λόγος που ξεκίνησα το σχολείο ήταν η προτροπή ανθρώπων που αγαπώ. Στα σίγουρα δεν ξύπνησα μια μέρα και είπα: «Ω! Ο φωτεινός παντογνώστης μέσα μου μίλησε. Θα πάω σχολείο». Μέσα από τη διαδικασία γνωριμίας πήρα τόση αγάπη και νοιάξιμο που ήταν σαν σχεδία ναυαγού. Ας μην κρυβόμαστε: η χρήση και οι άνθρωποι τριγύρω δεν είχαν και τόση αγάπη να δώσουν. Τώρα γνώρισα καινούργιους φίλους. Είχα ενοχές που δεν μορφώθηκα όσο λαχταρούσα. Έτσι, όταν ο ΟΚΑΝΑ έδωσε τη λύση του σχολείου, ήρθα για ταξίδια του μυαλού, ύστερα από 30 χρόνια αποχής από τη μαθησιακή διαδικασία. Κι ας έλεγαν μερικοί ότι είμαι καμένο χαρτί.
* Το ΣΔΕ μου δίνει την ευκαιρία να συνεχίσω το σχολείο που είχα διακόψει στην εφηβεία και να πάρω απολυτήριο Γυμνασίου. Το μοντέλο εκμάθησης είναι διαφορετικό από τα κοινά σχολεία, με καινοτόμους εναλλακτικές μεθόδους διδασκαλίας που στηρίζονται στις αρχές εκπαίδευσης ενηλίκων. Οι καθηγητές μας αποτελούν πηγή έμπνευσης και φορείς αξιών, δεξιοτήτων και προοπτικών για το μέλλον. Δυστυχώς, όπως σε όλα τα σχολεία, έτσι και στο δικό μας υπάρχουν διάφορες δυσλειτουργίες, γεγονός όμως που δεν αφήνουμε να μας πτοήσει το ηθικό. Μαθητές και καθηγητές συνεχίζουμε με δύναμη και όλοι μαζί ως ομάδα ξεπερνούμε τα εμπόδια
* Γράφτηκα αμέσως χωρίς να έχω την παραμικρή αμφιβολία. Δεν το μετάνιωσα στιγμή, ειδικά όταν γνώρισα τόσους αξιόλογους καθηγητές, που μου φέρθηκαν σαν να ήμουν το παιδί τους. Θα το συνιστούσα άφοβα σε όλους τους ανθρώπους που δεν έχουν τελειώσει το Γυμνάσιο και τους υπόσχομαι ότι θα έχουν μια εμπειρία φανταστική, που θα τη θυμούνται σε όλη τους τη ζωή!
* Αυτό που μου έμεινε από το σχολείο είναι οι καθηγητές που με αγκάλιασαν και μου φέρθηκαν όπως δεν μου είχαν φερθεί στο κανονικό σχολείο, στο Δημοτικό. Η ρουτίνα του σχολείου μού έδωσε κανονικό ρυθμό ζωής, με απομάκρυνε από παρέες, μου άνοιξε ένα καινούργιο παράθυρο, μου έδωσε μια προοπτική. Γενικά, με έκανε να νιώσω καλά με τον εαυτό μου, γιατί κατάφερα να πάρω επιτέλους το πολυπόθητο απολυτήριο.
Ανακεφαλαιώνοντας, θεωρώ πως το ΣΔΕ του ΟΚΑΝΑ λειτουργεί κυρίως θεραπευτικά στους μαθητές: τους προσφέρει μια σταθερή ρουτίνα, γεμίζει το κενό του χρόνου τους, τους βοηθάει να οργανώνουν την ημέρα τους και να απομακρύνονται από στέκια και υποτροπές. Δίνοντάς τους την ευκαιρία να επανασυνδεθούν με τη μαθησιακή διαδικασία, το ΣΔΕ τους ανοίγει νέους ορίζοντες και τους εξασφαλίζει την προοπτική να συνεχίσουν στο Λύκειο και το Πανεπιστήμιο.
Βέβαια, πρόκειται για μια ιδιαίτερη ομάδα, με πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, που χρειάζεται συστηματική φροντίδα από την Πολιτεία. Επομένως, καλό θα ήταν να προηγείται υποχρεωτική επιμόρφωση σε όσους εκπαιδευτικούς επιλέγονται για απόσπαση σε ΣΔΕ του ΟΚΑΝΑ. Δεν αρκεί η γενική επιμόρφωση που τυχόν έχει λάβει ένας εκπαιδευτικός σε θέματα εκπαίδευσης ενηλίκων. Η «έκθεση» ενός εκπαιδευτή που πηγαίνει εντελώς απροετοίμαστος και «ανυπεράσπιστος» σε ένα τέτοιο εκπαιδευτικό περιβάλλον θα ήταν φρόνιμο να αποφεύγεται. Δεν αρκούν η καλή διάθεση, η εμπειρία και το φιλότιμο του εκπαιδευτή για να ανταπεξέλθει με επιτυχία σε ένα απαιτητικό σχολείο όπως είναι το ΣΔΕ του ΟΚΑΝΑ.
