Σοφία Καλογρίδη, σχολική σύμβουλος ΠΕ
Οι τάξεις υποδοχής (ΤΥ) αποτελούν βασικό εκπαιδευτικό θεσμό για τη μαθησιακή και κοινωνική ένταξη στο σχολείο των μαθητών που προέρχονται από κοινωνικά ευάλωτες ομάδες. Οι τάξεις υποδοχής ιδρύθηκαν το 1980 με το ΦΕΚ 1105 (τ.Β’/4.11.1980) και η φοίτηση σε αυτές αφορούσε κυρίως τους Τσιγγάνους και τους παλιννοστούντες μαθητές. Στο διάστημα που μεσολάβησε από το 1980 το νομοθετικό πλαίσιο για τις ΤΥ τροποποιήθηκε αρκετές φορές.
Ο νόμος 3879/2010 εισήγαγε τον θεσμό των Ζωνών Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας με στόχο «την ισότιμη ένταξη όλων των μαθητών στο εκπαιδευτικό σύστημα μέσω της λειτουργίας υποστηρικτικών δράσεων για τη βελτίωση της μαθησιακής επίδοσης, όπως η λειτουργία των τάξεων υποδοχής...».
Στο πλαίσιο αυτό η ίδρυση μιας τάξης υποδοχής προϋπέθετε την ένταξη του σχολείου σε ζώνη εκπαιδευτικής προτεραιότητας με συγκεκριμένα κριτήρια. Η έλευση όμως των προσφύγων μαθητών δημιούργησε μεγάλες ανάγκες φοίτησης αλλόγλωσσων μαθητών στις ΤΥ και έτσι από τη σχολική χρονιά 2016 - 2017 δόθηκε η δυνατότητα σε όλα τα δημοτικά σχολεία, στα οποία φοιτούν μαθητές από ευάλωτες κοινωνικά ομάδες να ιδρύσουν τάξεις υποδοχής1 ώστε οι μαθητές αυτοί να ενταχθούν στο εκπαιδευτικό σύστημα και να ολοκληρώσουν με επιτυχία τη φοίτησή τους.
Για την τρέχουσα σχολική χρονιά 2017 - 2018 η σχετική πράξη (εγκύκλιος Φ1/79524/Δ1/15.5.2017) αναφέρει ότι «ο στόχος είναι η μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου μαθητών/τριων που προέρχονται από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και μαθητών/τριών με πολιτισμικές και θρησκευτικές ιδιαιτερότητες· η βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων κυρίως στον γραμματισμό, αλλά και στον αριθμητικό εγγραμματισμό και επιπλέον σε συμπληρωματικά αντικείμενα, ώστε αυτοί να καταστούν ικανοί να αντεπεξέλθουν στο πρόγραμμα σπουδών τους και να παραμείνουν στο εκπαιδευτικό σύστημα ολοκληρώνοντας τις σπουδές τους».
Η οργάνωση και η λειτουργία των Τάξεων Υποδοχής
Για τη φοίτηση στις ΤΥ ΖΕΠ χρειάζεται η διεξαγωγή διαπιστωτικών τεστ, με τα οποία ανιχνεύεται το επίπεδο ελληνομάθειας των μαθητών που έχει προταθεί από τους εκπαιδευτικούς να φοιτήσουν σ’ αυτές. Χρειάζονται ακόμα η ενυπόγραφη δήλωση του γονέα ή κηδεμόνα ότι επιθυμεί να παρακολουθήσει το παιδί του την ΤΥ, καθώς και απόφαση του συλλόγου διδασκόντων για το ποιοι μαθητές θα φοιτήσουν σε ΤΥ. Η διεξαγωγή των διαπιστωτικών τεστ γίνεται από τους εκπαιδευτικούς σε συνεργασία με τον οικείο σχολικό σύμβουλο.
Το Εβδομαδιαίο Ωρολόγιο Πρόγραμμα (ΕΩΠ) των ΤΥ καταρτίζεται από τον σύλλογο διδασκόντων με την καθοδήγηση του σχολικού συμβούλου και υποβάλλεται για έγκριση σ’ αυτόν. Το πρόγραμμα των ΤΥ ΖΕΠ είναι οργανωμένο σε δύο κύκλους που εντάσσονται μέσα στο ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου. Ο πρώτος κύκλος είναι οι ΤΥ (Ι) και ο δεύτερος κύκλος είναι οι ΤΥ (ΙΙ).
1. Στις ΤΥ Ι ΖΕΠ φοιτούν μαθητές με ελάχιστη ή μηδενική γνώση της ελληνικής γλώσσας και η φοίτηση διαρκεί ένα διδακτικό έτος με δυνατότητα επέκτασης για μαθητές που πιθανώς αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες και θα το χρειαστούν. Στις τάξεις αυτές οι μαθητές παρακολουθούν εντατικό πρόγραμμα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας. Ωστόσο, στο πλαίσιο της ομαλής ένταξης των μαθητών στο σχολείο, οι μαθητές παρακολουθούν και μαθήματα στην κανονική τους τάξη, όπως:
* Εικαστικά.
* Φυσική Αγωγή.
* Μουσική.
* Ξένη Γλώσσα ή και άλλο μάθημα, σύμφωνα με απόφαση του συλλόγου διδασκόντων και σε συνεργασία με τον οικείο σχολικό σύμβουλο.
2. Στις ΤΥ II ΖΕΠ φοιτούν μαθητές με μέτριο επίπεδο ελληνομάθειας, που δυσκολεύονται στην παρακολούθηση των μαθημάτων στην κανονική τάξη. Οι μαθητές που φοιτούν στις ΤΥ ΙΙ, ανάλογα με τις δυσκολίες τους, μπορούν να υποστηριχθούν και σε άλλα μαθήματα εκτός από την ελληνική γλώσσα (π.χ. Μαθηματικά).
Η υποστήριξη παρέχεται είτε εκτός τάξης είτε μέσα στην τάξη τους με παράλληλη διδασκαλία από δεύτερο εκπαιδευτικό. Η δεύτερη δυνατότητα, δηλαδή να υποστηρίζονται μέσα στη σχολική τάξη, κρίνεται προσφορότερη για την ένταξη των μαθητών2. Η φοίτηση στις τάξεις υποδοχής ΙΙ μπορεί να διαρκέσει έως και τρία σχολικά έτη.
Εκπαιδευτικό υλικό και μεθοδολογία διδασκαλίας στις ΤΥ
Είναι γεγονός ότι υπάρχει μεγάλος αριθμός εκπαιδευτικών υλικών για την υποστήριξη των αλλόγλωσσων μαθητών, μέρος του οποίου είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (www.iep.edu.gr), όπως:
* «Οι πατημασιές».
* «Πού είναι ο Φασαρίας;».
* «Πάμε στην Αγορά;».
* «Καλό ταξίδι».
* Η σειρά «Γεια σας: 1, 2, 3, 43» κ.ά.
Οι εκπαιδευτικοί των ΤΥ αξιοποιούν όμως και παραμύθια, παιδικά βιβλία, λεξικά ελληνικά και ξένων γλωσσών (ανάλογα με τις χώρες προέλευσης των μαθητών τους), διάφορα βιβλία από τις βιβλιοθήκες των σχολείων (π.χ.: Έλα να γράψουμε, ΟΕΔΒ, 1990) και διαμορφώνουν δικό τους διδακτικό υλικό ανάλογα με τις ανάγκες των μαθητών της τάξης τους. Το υλικό που διαμορφώνεται ατομικά από τον κάθε εκπαιδευτικό, επειδή συνδέεται άμεσα με τις ανάγκες των μαθητών, θα ήταν καλό να συγκεντρώνεται από έναν αρμόδιο φορέα, όπως το ΙΕΠ, και να αξιοποιείται ευρύτερα.
Προβλήματα και ανάγκες των μαθητών και των εκπαιδευτικών στις ΤΥ
Ένα σημαντικό πρόβλημα για τις ΤΥ είναι η μη έγκαιρη κάθε φορά στελέχωσή τους από την αρχή της σχολικής χρονιάς και η μη πρόβλεψη από το σύστημα υποβολής αιτήσεως των εκπαιδευτικών της δυνατότητας να διδάξουν στο ίδιο με το περσινό τους σχολείο, όπου είχαν δημιουργήσει σχέσεις με τους μαθητές τους.
Πρόβλημα ακόμα αποτελεί το ότι οι εκπαιδευτικοί που προσλαμβάνονται να διδάξουν στις ΤΥ είναι αναπληρωτές με μικρή εκπαιδευτική και επιμορφωτική εμπειρία. Στο πλαίσιο αυτό η μεγαλύτερη ανάγκη τους είναι η επιμόρφωσή τους στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης ξένης γλώσσας,4 επιμόρφωση που για να είναι ολοκληρωμένη απαιτεί χρόνο και εξειδικευμένους επιμορφωτές.5
Η κατάταξη των μαθητών σε επίπεδα ελληνομάθειας είναι άλλο ένα σημαντικό θέμα, στο οποίο είναι απαραίτητο να επιμορφωθούν οι εκπαιδευτικοί. Αλλά και τα διαπιστωτικά τεστ θα πρέπει να γίνουν πιο ευσύνοπτα και να επικαιροποιηθούν. Μια ακόμη ανάγκη των εκπαιδευτικών είναι η επιμόρφωσή τους στη διαχείριση της ανομοιογένειας των μαθητών κυρίως αυτών που φοιτούν στις ΤΥ ΙΙ. Η ανάγκη αυτή συνδέεται και με τη δυσκολία της επιλογής του κατάλληλου διδακτικού υλικού, το οποίο πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της συγκεκριμένης κάθε φορά τάξης που διδάσκουν. Επιπλέον, πολλά από αυτά δεν βρίσκονται στα σχολεία σε έντυπη μορφή και με δυνατότητα αναπαραγωγής για τους μαθητές.
Ιδιαίτερες ανάγκες και προβλήματα αντιμετωπίζουν και οι μαθητές που φοιτούν σε ΤΥ, εκτός βέβαια από τις δυσκολίες που προκύπτουν από τη μη γνώση της ελληνικής γλώσσας. Στοιχεία από σχετικές έρευνες με τους ίδιους τους μαθητές δεν υπάρχουν στη διάθεσή μας, ωστόσο είναι εύλογο ότι μαθητές από ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, μαθητές πρόσφυγες που αντιμετώπισαν μεγάλες δυσκολίες να φθάσουν στη χώρα μας να αντιμετωπίζουν συναισθηματικές δυσκολίες, όπως άγχος, ανασφάλεια, άρνηση φοίτησης κ.ά., αλλά και προβλήματα επιβίωσης.
Η αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων γίνεται από τους εκπαιδευτικούς και από ειδικούς επιστήμονες (π.χ., ψυχολόγοι), αλλά και από κοινωνικούς φορείς στο επίπεδο της κοινότητας. Στην κατεύθυνση αυτή προβλέπεται για τη φετινή χρονιά η τοποθέτηση Κοινωνικών Λειτουργών στα σχολεία με τάξεις υποδοχής. Είναι όμως ξεκάθαρο ότι το μεγαλύτερο μέρος της ένταξης των μαθητών το επωμίζονται οι εκπαιδευτικοί όχι μόνο των ΤΥ, αλλά όλης της σχολικής μονάδας, που πρέπει όχι μόνο να διδάξουν την ελληνική γλώσσα στα παιδιά αυτά, αλλά και να τα κάνουν να αγαπήσουν τη χώρα μας, με προϋπόθεση βέβαια ότι και αυτή τα αγαπά, αναγνωρίζοντας ότι κανένα παιδί δεν διάλεξε τη συνθήκη6 αυτή στην οποία σήμερα ζει.
Η αποτελεσματικότητα των Τάξεων Υποδοχής - ορισμένες προτάσεις βελτίωσης
Οι Τάξεις Υποδοχής αποτελούν θεσμό που «μετράει» πλέον 37 χρόνια στην ελληνική εκπαίδευση. Είναι φυσικό να κρίνεται απαραίτητη η αναπροσαρμογή του πλαισίου λειτουργίας τους τόσο στην Πρωτοβάθμια όσο και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες ανάγκες που δημιούργησε η φοίτηση των προσφύγων μαθητών. Στην κατεύθυνση αυτή πιστεύουμε ότι θα συμβάλουν ορισμένες προτάσεις, όπως:
* Αξιοποίηση της εμπειρίας και των προτάσεων των εκπαιδευτικών που διδάσκουν σε ΤΥ. Αξιοποίηση της εμπειρίας και των προτάσεων των μαθητών/τριών που φοιτούν σ’ αυτές μέσα από τη διεξαγωγή έρευνας.
* Οργάνωση προγράμματος επιμόρφωσης για τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης ξένης γλώσσας. Ένα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί να έχει αποδέκτες όχι μόνο τους εκπαιδευτικούς των ΤΥ, αλλά και εκπαιδευτικούς τάξεων που διδάσκουν σε σχολεία με μεγάλο αριθμό αλλόγλωσσων μαθητών.
* Οργάνωση προγράμματος επιμόρφωσης για βιωματικές μεθόδους διδασκαλίας. Αρκετοί εκπαιδευτικοί αναφέρουν την αποτελεσματικότητα του παιχνιδιού, των ομάδων εργασίας, του θεατρικού παιχνιδιού, των αθλημάτων και του ποδοσφαίρου στην πρόκληση του ενδιαφέροντος των μαθητών στην προσπάθεια ένταξής τους στο σχολείο.
* Οργάνωση προγράμματος επιμόρφωσης για το ρατσισμό και την ξενοφοβία που να απευθύνεται και σε γονείς μαθητών των σχολείων.
* Η πρόσληψη των εκπαιδευτικών ΤΥ να γίνεται από την αρχή της χρονιάς και να τους δίνεται η δυνατότητα να υπηρετούν στο ίδιο σχολείο όπου δίδαξαν τα προηγούμενα χρόνια.
* Βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής των ΤΥ. Ενδεικτικά: αυτόνομες αίθουσες για τις ΤΥ, δυνατότητα εύκολης πρόσβασης σε ποικιλία εκπαιδευτικών υλικών, εκπαιδευτικό υλικό πολύγλωσσο, δυνατότητα σύνδεσης με το ίντερνετ, αγορά επιτραπέζιων παιχνιδιών κ.ά.
* Συνεργασία με κοινωνικούς φορείς και φορείς υγείας για πλήρη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας.
Με δεδομένο ότι ο βασικός στόχος της φοίτησης των μαθητών στις ΤΥ είναι η όσο το δυνατόν ταχύτερη επανένταξη των μαθητών στην κανονική τους τάξη, είναι χρήσιμο να βελτιωθεί η λειτουργία τους με τη συμβολή όλων των εμπλεκομένων φορέων, ώστε η αποτελεσματικότητα της φοίτησης των μαθητών σ’ αυτές να αυξηθεί και η ένταξή τους να επιτευχθεί όσο καλύτερα γίνεται.
1 Η ίδρυση ΤΥ ΖΕΠ έχει ενταχθεί στο συγχρηματοδοτούμενο έργο από την Ευρωπαϊκή Ένωση/ΕΚΤ του ΕΣΠΑ 2014-2020 και το Ελληνικό Δημόσιο: «Ένταξη Ευάλωτων Κοινωνικών Ομάδων (ΕΚΟ) στα ΔΣ-ΤΥ».
2 «Το παρόν και το Μέλλον των ΤΥ». Επιχειρησιακό πρόγραμμα: Εκπαίδευση και ΔΒΜ (ΕΣΠΑ 2007 - 2013). Πράξη: «Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλιννοστούντων Μαθητών»
3 Για τις ΤΥ επίσημα στα σχολεία διανέμεται η σειρά «Γεια σας» και τα αντίστοιχα λεξικά
4 «Το παρόν και το Μέλλον των ΤΥ». Επιχειρησιακό πρόγραμμα: Εκπαίδευση και ΔΒΜ (ΕΣΠΑ 2007 - 2013). Πράξη: «Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλιννοστούντων Μαθητών»
5 Με το σημερινό πλαίσιο την ευθύνη της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών των ΤΥ έχει ο σχολικός σύμβουλος. Οι δυνατότητες όμως ουσιαστικής επιμόρφωσης σ’ ένα πρόγραμμα διδασκαλίας της ελληνικής ως δεύτερης ξένης γλώσσας είναι ελάχιστες, κυρίως λόγω έλλειψης χρόνου.
6 Π.χ. να έχει φύγει από τη χώρα του, τους παππούδες του, το σχολείο του, τους φίλους του κ.λπ.
