Σουμέλα Χατζηλαζαρίδου
«Με την εμφάνιση του διευθυντή στο προαύλιο, οι μαθητές στοιχίζονταν σε σειρές χωρίς καν να χτυπήσει το κουδούνι»
«Οι μαθητές δεν επιτρεπόταν να συχνάζουν στους χώρους που κυκλοφορούν οι καθηγητές, ούτε να περιφέρονται μπροστά από τα γραφεία της διεύθυνσης και των καθηγητών»
« Όλη την εβδομάδα σκεφτόμουνα τη μέρα που θα πήγαινα σε αυτό το σχολείο για συμπλήρωση ωραρίου και ένιωθα ένα σφίξιμο στο στομάχι για το τι θα αντιμετώπιζα πάλι»
«Τον γιο μου τον βρίζουν και τον χτυπούν κάποια παιδιά. Μπορείτε να κάνετε κάτι; -Ε, ας τους χτυπήσει κι αυτός, βλάκας είναι;»
Τα παραπάνω θα μπορούσαν να είναι μαρτυρίες καθηγητών και γονιών από ένα σχολείο (περασμένων δεκαετιών), όπου βασιλεύει η τάξη, η πειθαρχία, ο φόβος. Σε ένα τέτοιο σχολείο όλοι είναι ικανοποιημένοι και ήσυχοι: Οι καθηγητές είναι τυπικοί στο ωράριό τους και αποχωρούν πάντα στην ώρα τους, οι μαθητές ανυπόφορα υπάκουοι, οι γονείς ήσυχοι ότι τα παιδιά τους παίρνουν τη μόρφωση, αλλά κυρίως την πειθαρχία που πρέπει και που εκείνοι ίσως δεν μπορούν να τους επιβάλουν... Το τέρας το δαμάσαμε!
«Το καλύτερο που μπορεί να συμβεί σε ένα παιδί είναι να μη φοβάται» - Neil
Όμως, αυτό είναι το σχολείο που θέλουμε;
Αυτό είναι το σχολείο που είχαμε εμείς όταν ήμασταν μαθητές.
Στους σημερινούς καιρούς όμως, του Facebook και του κινητού, το σχολείο πρέπει να γίνει ελκυστικό, να γοητεύσει τους μαθητές να βρουν και να κάνουν ενδιαφέροντα πράγματα. Δυστυχώς, το σχολείο βάζει στην άκρη το δημιουργικό κομμάτι του ανθρώπου. Αυτό πρέπει να σώσει η Εκπαίδευση. Mόνο μέσα σε ένα ανοιχτό σχολείο ο μαθητής θα δεχτεί τα αναγκαία ερεθίσματα για να βρει τελικά τον δρόμο του, το ποιος είναι και πού θέλει να πάει. Θα αρθρώσει τον δικό του λόγο, λόγο ανοιχτό και κριτικό, θα εμπνεύσει και θα εμπνευστεί.
Για μένα ΤΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ με συλλογική διοίκηση ήταν και παραμένει το όραμά μου και αυτό υπηρέτησα μέχρι σήμερα με όλες μου τις δυνάμεις, από τον Σεπτέμβριο του 2011, όταν ανέλαβα τη διεύθυνση του σχολείου, ενός καλά οργανωμένου σχολείου, αλλά με άλλο μοντέλο διοίκησης.
Όμως τα πράγματα δεν ήταν εύκολα στην αρχή. Δεν ήμουν ούτε μία εβδομάδα καινούργια και άπειρη διευθύντρια, όταν στο σχολείο έγινε κατάληψη. Οι γονείς ξεσηκώθηκαν εναντίον μου γιατί αφενός δεν είχαν δει ποτέ κατάληψη σε αυτό το σχολείο, αφετέρου εγώ αρνούμουν να υπογράψω το αίτημά τους να μπει η αστυνομία στο σχολείο για να εκδιώξει βίαια τους μαθητές. Έτσι θεώρησαν πως εγώ υποκινούσα την κατάληψη και μάζευαν υπογραφές για να με διώξουν.
Από την άλλη, για οποιαδήποτε αταξία ή παραβατική συμπεριφορά οι μαθητές τιμωρούνταν παραδειγματικά, χωρίς ποτέ να ανιχνευθούν οι αιτίες της συμπεριφοράς τους. Τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού ήταν καθημερινά στο σχολείο και υπόβοσκαν όλα αυτά τα χρόνια. Στην αρχή ήρθαν τα παιδιά στο γραφείο μου. Τότε άκουσα πολλές θλιβερές ιστορίες και συνειδητοποίησα την καθημερινή κόλαση που ζούσαν αυτά τα παιδιά στο σχολείο, αλλά δυστυχώς και στο σπίτι υπήρχαν δύσκολες καταστάσεις. Μετά άρχισαν δειλά - δειλά να έρχονται γονείς και να μου λένε για ανάλογα περιστατικά που ξεκίνησαν από το Δημοτικό και συνεχίζονταν στο Γυμνάσιο. Χρησιμοποίησα όλες τις δομές της Πολιτείας που είχα στη διάθεσή μου για αυτό τον σκοπό. Καθημερινά όμως τα περισσότερα περιστατικά τα επέλυα εγώ. Η μέθοδος που ακολουθώ αναρτήθηκε το φθινόπωρο του 2015 από το υπουργείο Παιδείας με τον τίτλο «Συγκρούσεις» ως μια καλή πρακτική διαμεσολάβησης για την επίλυση συγκρούσεων και υπάρχει ακόμα στο Διαδίκτυο, με το όνομά μου.
«Θα πετύχεις περισσότερα σε αυτό τον κόσμο μέσα από πράξεις ελέους από ό,τι μέσα από πράξεις τιμωρίας» - Νelson Mandela
Λειτούργησαν οι μαθητικές κοινότητες, με τους μαθητές να έχουν λόγο από το χρώμα που θα βάψουμε τους τοίχους, τη διακόσμηση μέχρι τις δράσεις του σχολείου, την οργάνωση των εκδρομών τους κ.λπ. Βέβαια, ούτε γι’ αυτούς ήταν εύκολο από τη μια στιγμή στην άλλη να συνηθίσουν στις δημοκρατικές διαδικασίες, να καλλιεργήσουν τον διάλογο χωρίς να παρεκτραπούν, να λαμβάνουν αποφάσεις και να τις υποστηρίζουν επιχειρηματολογώντας, να έχουν λόγο.
Η καθημερινή παρουσία μαθητών στο γραφείο μου για κάποιο λόγο, πολλές φορές όμως και χωρίς προφανή λόγο («Ήρθαμε να σας δούμε, να πούμε καλημέρα»…) ενόχλησε και εξακολουθεί να ενοχλεί κάποιους συναδέλφους μου, ευτυχώς λίγους πια, διότι την εκλαμβάνουν ως έλλειψη σεβασμού. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν ξεπέρασε τα όριά του, αντίθετα οι μαθητές με σέβονται, όπως τους σέβομαι και εγώ.
Το όραμά μου ή, καλύτερα, το όραμά μας (γιατί η συντριπτική πλειονότητα της σχολικής μας κοινότητας πίστεψε σε αυτό σιγά - σιγά ) έγινε πραγματικότητα με τη βοήθεια, τη συμπαράσταση και τη συνεργασία όλων των άξιων συναδέλφων μου, των μαθητών, των γονιών τους, του δήμου, που είναι πάντα στο πλευρό μας, και της τοπικής κοινωνίας. Παρά τις αρχικές αμφισβητήσεις, το κλίμα μεταξύ μας είναι ήρεμο και ευχάριστο, γιατί σε ένα ανοιχτό σχολείο όλοι είναι αποδεκτοί. Κάποιοι καθηγητές μάλιστα με ξεπέρασαν και μιλάνε για ανοιχτό σχολείο που να «εφημερεύει». Αντί τα παιδιά και όλοι όσοι εμπλέκονται στη σχολική κοινότητα να πάνε στην πλατεία, την καφετέρια ή στο κοντινό πάρκο, να έρχονται στο σχολείο, όπου θα γίνονται συζητήσεις, ανταλλαγές απόψεων και καλλιτεχνικές δράσεις (μουσική, χορός, ζωγραφική, θέατρο). Με αυτό τον τρόπο το σχολείο δεν θα περιορίζεται στο τυπικό ωράριο λειτουργίας του ούτε στους περιφραγμένους χώρους που το ορίζουν, αλλά θα είναι ένα ζωντανός οργανισμός, έτοιμος να ανταποκριθεί στις δημιουργικές ανησυχίες όλων, μικρών και μεγάλων, μαθητών και μη. Θα είναι ένας χώρος οικείος, ευχάριστος, μια ζεστή αγκαλιά για όλους!
Στο σχολείο μας πνέει δημοκρατικός αέρας, κανείς συνάδελφος ή μαθητής δεν έρχεται με φόβο ή άγχος, δεν έχουμε bullying, ενώ παράλληλα γίνονται πολλές καινοτόμες δράσεις. Στα σεμινάρια για την παιδαγωγική Freinet το σχολείο μας είχε τη μεγαλύτερη συμμετοχή, με 10 καθηγητές όλων των ειδικοτήτων.
Στη σχολική μας μονάδα, ο κάθε καθηγητής έχει την τάξη του και αλλάζουν τάξη οι μαθητές ανάλογα με το μάθημα που έχουν. Σε όλες οι τάξεις υπάρχει Internet και ο κατάλληλος εξοπλισμός (διαδραστικοί πίνακες, laptop, projector). Τα μαθήματα των Φυσικών Επιστημών γίνονται στα αντίστοιχα εργαστήρια βιωματικά, με πειράματα που εκτελούν οι μαθητές. Εφαρμόζεται η ομαδοσυνεργατική μέθοδος διδασκαλίας από τους εκπαιδευμένους καθηγητές. Λειτουργούν τμήματα ένταξης και παράλληλη στήριξη. Έχουμε πολλές διακρίσεις-βραβεία σε μαθητικούς διαγωνισμούς, σε αθλήματα (Κύπελλο Μπάσκετ), στο θέατρο. Φέτος πήραμε το Βραβείο του Αειφόρου Σχολείου έπειτα από 5 χρόνια δουλειάς στους 8 πυλώνες του. Οι μαθητές μέσα από προγράμματα μαθαίνουν κατασκευή κοσμήματος, τεχνική μπατίκ, ψηφιδωτό, ζωγραφική σε τοίχους (από Μιρό ώς Μαφάλντα), έφτιαξαν ανθόκηπο και λαχανόκηπο, γυρίζουν ταινίες. Υπάρχει επίσης περιβαλλοντική ομάδα που πραγματοποιεί εξορμήσεις σε χώρους πράσινου. Η θεατρική μας ομάδα, την οποία πλαισιώνουν και πρώην μαθητές μας που είναι τώρα μαθητές Λυκείου αλλά και φοιτητές, έχει ανεβάσει οκτώ θεατρικά έργα, παίρνει μέρος σε φεστιβάλ και η φήμη της έχει ξεπεράσει τα όρια του δήμου. Μέσα σε αυτή πολλά παιδιά, και ειδικά τα μοναχικά, τα παιδιά με προβλήματα, άνθισαν, αναδείχτηκαν, άλλαξαν πορεία. Συνεργαζόμαστε με τα ΕΠΑΛ και τα Λύκεια και όλους τους φορείς του δήμου. Έχουμε πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα, ανταλλαγές μαθητών, διοργανώνουμε σεμινάρια, βραδιές παρουσίασης βιβλίων, εκπαιδευτικές επισκέψεις, εκδρομές. Πολλά μεσημέρια και απογεύματα το σχολείο είναι ανοιχτό γιατί δουλεύει η θεατρική ομάδα, οι καθηγητές Γαλλικών και Γερμανικών ετοιμάζουν τους μαθητές για τις εξετάσεις των διπλωμάτων και οι καθηγητές των Θετικών Επιστημών για τους πανελλήνιους διαγωνισμούς. Επίσης, σε συνεργασία με τον Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων γίνονται μαθήματα κιθάρας και χορών για μαθητές, ομιλίες για τους γονείς από ειδικούς σε θέματα εφηβείας. Τα σαββατοκύριακα καθηγητές, μαθητές και γονείς έχουμε εξόδους και περιήγηση στην Αθήνα, σε μνημεία, θέατρα, μουσεία, σινεμά. Στην εκδήλωση που έκανε μόνο το σχολείο μας αφιερωμένη στον Μικρασιατικό Ελληνισμό «Χοροί, τραγούδια και γεύσεις από τις αλησμόνητες πατρίδες» γεμίσαμε το Θέατρο Μίκης Θεοδωράκης, χωρητικότητας 500 ατόμων, και προσφέραμε μικρασιατικά εδέσματα σε όλους όσοι μας τίμησαν με την παρουσία τους. Οι γονείς βέβαια τώρα δείχνουν με κάθε τρόπο την ευχαρίστησή τους. Οι καθηγητές ενθαρρύνονται για την προσωπική τους ανέλιξη και πορεία (μεταπτυχιακές σπουδές, διδακτορικά) και διευκολύνονται προς αυτή την κατεύθυνση.
Τα παραπάνω δεν σημαίνουν βέβαια ότι όλα λειτουργούν τέλεια. Αντίθετα, χρειάζεται πολύς δρόμος ακόμα, γιατί, όταν αλλάζει το μοντέλο διοίκησης, ο δρόμος είναι επίπονος, μακρύς και κυρίως συναντά πολλές αντιδράσεις. Όμως η αλλαγή πρέπει να γίνει από εμάς τους καθηγητές, που είμαστε ο κορμός της Παιδείας. Αν εμείς δεν πειστούμε γι’ αυτό, ενδεχομένως μέσα από υποχρεωτική επιμόρφωση, τίποτα, ακόμα και σωστά δομημένο, δεν θα προχωρήσει.
Δεν είναι δυνατόν εμείς οι εκπαιδευτικοί να είμαστε αμετακίνητοι στις αγκυλώσεις μας, οι πιο ακραίοι συντηρητικοί παρά τις τυχόν «προοδευτικές πεποιθήσεις» μας, ενώ σπουδαίοι παιδαγωγοί και κινήματα που έγραψαν Ιστορία (από τον Neil, τον Ferrier, τον Freinet ώς τον Makarenko και από τον Pestalozzi και τη Μontessori ώς τον Steiner, τον Decroly και τον Dewey, η ανθρωπιστική παιδαγωγική του Humboldt, του Rogers αλλά και τα δοκιμασμένα εκπαιδευτικά συστήματα όπως το γαλλικό, το φινλανδικό, μελέτες, στατιστικές, κριτικές, αξιολογήσεις) να ομολογούν υπέρ του ανοιχτού σχολείου με μαθητοκεντρική προσέγγιση.
Το ζητούμενο είναι και το αυτονόητο, πέρα από κομματικές και ιδεοληπτικές αντιθέσεις: ΤΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ.
Ένα σχολείο δημοκρατικό και όχι αυταρχικό, συνεργατικό, αναστοχαστικό, σχολείο της προαγωγής της μάθησης, της τέχνης, της άθλησης. Ένα σχολείο ανοιχτό και σε επαφή με την τοπική κοινότητα αλλά και με την κοινωνία γενικότερα, με τα ευρύτερα κοινωνικά ρεύματα, με άλλα σχολεία της Ευρώπης και του κόσμου. Ένα δημόσιο σχολείο στο οποίο όλοι έχουν θέση, χωρίς καμία προκατάληψη καταγωγής, θρησκείας, φύλου, κοινωνικής προέλευσης.
Δεν είμαστε μόνο εμείς που ακολουθούμε αυτό τον καινούργιο δρόμο. Και σε άλλα σχολεία γίνονται μεμονωμένες κινήσεις, σε πείσμα των καιρών.
«Μέσα στη θλίψη της απέραντης μετριότητας, που μας πνίγει από παντού, παρηγορούμαι ότι κάπου, σε κάποιο καμαράκι, κάποιοι πεισματάρηδες αγωνίζονται να εξουδετερώσουν τη φθορά» - Οδυσσέας Ελύτης
Ας γίνουμε λοιπόν όλοι πεισματάρηδες!
Η Σουμέλα Χατζηλαζαρίδου, είναι χημικός Msc και διευθύντρια του 4ου Γυμνασίου Αργυρούπολης
