“Ποτέ δεν ακολούθησα με τόσο τρόμο την αιματωμένη πορεία του στο Γολγοθά, ποτέ δεν έζησα με τόση ένταση, με τόση κατανόηση κι αγάπη το Βίο και τα Πάθη του Χριστού, όσο τις μέρες και τις νύχτες που έγραφα τον 'Τελευταίο Πειρασμό'”. Δεν φανταζόταν ο Νίκος Καζαντζάκης “τις μέρες και τις νύχτες” εκείνες ότι ο “Τελευταίος Πειρασμός” του θα χρησιμοποιούνταν ως ο... τελευταίος πειρασμός των συντηρητικών και ακραίων της Εκκλησίας, που δυσαρεστημένοι από την ολοκλήρωση του διαλόγου για το μάθημα των Θρησκευτικών “ξεψαχνίζουν” το προτεινόμενο υλικό, για να ρίξουν νέο λάδι στη φωτιά.
“Και όμως, στον φάκελο των μαθητών υπάρχει απόσπασμα από το χειρότερο έργο του Καζαντζάκη 'Ο Τελευταίος Πειρασμός'” παρενέβη ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος, αξιώνοντας το αριστουργηματικό διήγημα να βγει από το προτεινόμενο διδακτικό υλικό της Β΄ τάξης στο Γυμνάσιο. Ξεχνάει, όμως, πως οι “όποιες προσθαφαιρέσεις αποφασίζονται από το επιστημονικό προσωπικό του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ)”. Με αυτήν την ανακοίνωση το υπουργείο Παιδείας έβαλε τα πράγματα στη θέση τους μέσα στην εβδομάδα, ξεκαθαρίζοντας ότι “ο διάλογος Πολιτείας και Εκκλησίας για το μάθημα των Θρησκευτικών αφορούσε τα Προγράμματα Σπουδών” - όχι το διδακτικό υλικό.
Οι αλλαγές
Τα νέα Προγράμματα Σπουδών για όλες τις τάξεις αποτελούν καρπούς μιας προσπάθειας που ξεκίνησε το 2010-11, επί υπουργίας Άννας Διαμαντοπούλου, και εστίαζε κυρίως στη μεταρρύθμιση της διδακτικής μεθόδου. Η μεγάλη διαφορά μεταξύ του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) -που ίσχυε από το 2003 για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο, και από το 1998 για το Λύκειο- και των Προγραμμάτων Σπουδών που εφαρμόζονται από τον Σεπτέμβριο του 2016 αφορά τον τρόπο διδασκαλίας, την ομαδοσυνεργατική και ερευνητική προσέγγιση του μαθήματος των Θρησκευτικών, και λιγότερο το περιεχόμενο της διδακτέας ύλης.
Όπως επισήμαιναν οι Επιτροπές Εμπειρογνωμόνων που συμμετείχαν στην κατάρτισή τους “η διαφοροποίηση δεν είναι τόσο ριζοσπαστική όσο παρουσιάζεται στη βάση ποικίλων παραναγνώσεων”, καθώς το μάθημα συνεχίζει να “δίνει απόλυτη προτεραιότητα στην παράδοση του τόπου μας, στην ορθόδοξη χριστιανική”. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι πια “δεν έχει κατηχητικό χαρακτήρα, καθώς η κατήχηση είναι μια υπόθεση της Εκκλησίας και της οικογένειας, όχι του σχολείου”, και “συνάμα το μάθημα είναι ανοιχτό στην ετερότητα”, εμπεριέχοντας “γνωσιακή ύλη για άλλες θρησκείες, όπως ίσχυε και στο παρελθόν”.
Επιστήμονες και θεολόγοι που ενεπλάκησαν στη διαδικασία επισημαίνουν ότι οι αλλαγές εστιάζουν σε εσωτερικά ζητήματα της ορθόδοξης πίστης και δεν μεταβάλλουν τον θρησκειολογικό χαρακτήρα του μαθήματος. Έναν χαρακτήρα, τον οποίο -τουλάχιστον βάσει όσων αντιδρούν σήμερα- είχαν και τα προηγούμενα ΔΕΠΠΣ, στη βάση των οποίων αναθεωρήθηκαν το 2006 τα βιβλία των Θρησκευτικών.
“Η επιχειρηματολογία των αρνητικών κριτικών που διατυπώθηκε για τα νέα προγράμματα, από το 2011 και μετά, είναι παρόμοια -περισσότερο από 70%- με την αρνητική επιχειρηματολογία των κριτικών που διατυπώθηκε για το προηγούμενο πρόγραμμα του 2003, το οποίο τώρα υπερασπίζονται. Είναι πράγματι ένας φαύλος κύκλος αντίδρασης για την αντίδραση και μάλιστα από τα ίδια πρόσωπα”, είχε εξηγήσει προσφάτως σε εκδήλωση του θεολογικού συνδέσμου “Καιρός” ο Μάριος Κουκουνάρας - Λιάγκης, επίκουρος καθηγητής της Θεολογικής σχολής του ΕΚΠΑ, θυμίζοντας όσα υποστήριζαν και 11 χρόνια πριν οι διαφωνούντες: “...επιδιώκεται η αποδόμησις της Ορθοδόξου Χριστιανικής διδασκαλίας, η απορθοδοξοποίηση και ο χαρακτηρισμός του μαθήματος από Ομολογιακού, Κατηχητικού και Εκκλησιολογικού, ως είναι σήμερον (...) με επιχείρημα την αρχήν της πολυπολιτισμικότητος, της διαθρησκευτικότητος και του εκσυγχρονισμού...”.
Όπως τη δεκαετία του '80
Όπως επισημαίνει ο Μ. Λιάγκης -που συμμετείχε στον διάλογο για τα νέα προγράμματα- σε άρθρο του* "οι αρχές της δεκαετίας του '80 σηματοδοτούνται από την έντονη κριτική της μεταρρύθμισης που επιχειρήθηκε το 1976", όταν με τον Νόμο 309/1976 "είχε φιλελευθεροποιηθεί η σκοποθεσία της σχολικής και θρησκευτικής αγωγής". "Τον Σεπτέμβριο του 2016 συμβαίνει ακριβώς αυτό" εξηγεί ο ίδιος, παραπέμποντας στις αντιδράσεις από πλευράς της Εκκλησίας, και στη δήλωση του αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου ότι τα προγράμματα σπουδών που εφαρμόζονταν πιλοτικά επί υπουργίας Νίκου Φίλη είναι “απαράδεκτα και επικίνδυνα”.
Ο διάλογος
Μπορεί έναν χρόνο μετά ο αρχιεπίσκοπος να έριξε τους τόνους -αποδίδοντας τη στάση του στη σύσκεψη στο Μαξίμου τον Οκτώβριο του 2016-, όμως όπως φαίνεται τα πράγματα διαφέρουν από την πραγματικότητα που επιλέγει να παρουσιάζει.
Στην Ιερά Σύνοδο μέσα στην εβδομάδα είπε πως “η συζήτησις άρχισε από μηδενική βάση”. Λίγα 24ωρα μετά, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής ανακοίνωνε: “Τα νέα Προγράμματα Σπουδών στα Θρησκευτικά εφαρμόζονται ήδη από το σχολικό έτος 2016-2017. Δεν δημοσιεύονται νέα Προγράμματα Σπουδών, αλλά βελτιώσεις επί των ήδη εφαρμοζόμενων”.
Ακόμη, είπε ο Ιερώνυμος: “Το υλικό μαθητείας που θα αποτελέσει τα βιβλία, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν από το σχολικό έτος 2018-2019 πριν τυπωθεί θα τεθεί εις την διάθεσιν της Εκκλησίας για την απαιτουμένη δογματική παρακολούθηση”. Και το ΙΕΠ απαντά: “Η συγγραφή των διδακτικών βιβλίων είναι έργο αποκλειστικά του ΙΕΠ”. Αξίζει να σημειωθεί ότι για τη φετινή σχολική χρονιά οι μαθητές θα διδάσκονται βάσει του υλικού των Φακέλων Μαθητή.
Το μοναδικό από όσα ο αρχιεπίσκοπος δήλωσε, και συνεχίζει να ισχύει, είναι ότι “έγιναν δεκτές παρεμβάσεις, διορθώσεις, προσθήκες, αφαιρέσεις, προτάσεις της Επιτροπής της Εκκλησίας εις το υλικό διδασκαλίας”. Κατά το ΙΕΠ: “Οι συγκεκριμένες βελτιώσεις, προσαρμογές και αναθεωρήσεις προέκυψαν και από την εμπειρία της εφαρμογής των Προγραμμάτων Σπουδών στις σχολικές τάξεις κατά το προηγούμενο σχολικό έτος, από την ανατροφοδότηση, δηλαδή, της διδακτικής πράξης, αλλά και από παρατηρήσεις της Εκκλησίας”.
Γι’ αυτό εξάλλου παραδείγματα των τραγουδιών που μονοπωλούν το ενδιαφέρον των μέσων ενημέρωσης, όπως το 'Umbrella' της Rihanna και ο 'Μπαγάσας' του Άσιμου είχαν αφαιρεθεί ήδη από τον Οκτώβριο του 2016 από το ΙΕΠ, πριν από την έναρξη του διαλόγου με την Επιτροπή της Εκκλησίας”. Η "Συννεφούλα", πάντως, εξακολουθεί να βρίσκεται στον Οδηγό του Λυκείου για τον Εκπαιδευτικό.
Οι θεολόγοι της πολιτικής
“Δεν άλλαξαν τα Προγράμματα, επομένως, δεν άλλαξε ούτε στο ελάχιστο, σε ό, τι αφορά στο μάθημα. Αυτό σημαίνει ότι όλη η ιστορία με τον κ. Φίλη (ο οποίος πολύ σωστά πανηγυρίζει ότι δεν άλλαξε τίποτα), ήταν απλώς ένα φιάσκο” ανακοίνωνε την Πέμπτη η Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων, γνωστή για τις ακραίες θέσεις της -όχι μόνο επί του μαθήματος, αλλά και επί της πολιτικής. Πώς εξηγείται άλλωστε το γεγονός ότι ο πρόεδρός της, Κωνσταντίνος Σπαλιώρας, είναι ιδρυτικό μέλος του κινήματος «Ελεύθερη Πατρίδα»; Το κίνημα -όπως αυτοπροσδιορίζονται- επιδιώκει “την παραδειγματική ποινή όσων συντέλεσαν στην πτώχευση και την ηθική κατάπτωση της χώρας”, “τη λύση του μεταναστευτικού προβλήματος, με γνώμονα την επιβίωση του Γένους μας”, “την ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας”, “τη χάραξη εθνικής στρατηγικής, με γνώμονα το εθνικό συμφέρον και καταδίκη διεθνώς της Τουρκίας”.
Τι θυμίζουν, αλήθεια, αυτοί οι "τελευταίοι πειρασμοί" των ακραίων των θεολογικών κύκλων;
* Βλ. Κουκουνάρας - Λιάγκης Μ. (2016) "Ερμηνεύοντας τη σημερινή κρίση στην παιδεία και τη θρησκευτική εκπαίδευση με τα φώτα του δασκάλου Παναγιώτη Νέλλα ή Ζώντας τη 'μέρα της Μαρμότας'", στο περ. "Σύναξη", τ140
