Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
15.8°C19.3°C
1 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
16 °C
11.6°C19.0°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
15 °C
12.0°C15.9°C
2 BF 67%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
16.8°C19.7°C
2 BF 63%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
11 °C
10.9°C15.7°C
0 BF 82%
Η Παιδαγωγική Freinet σήμερα / Οι βασικές αρχές της και το ζήτημα της επικαιρότητάς τους
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η Παιδαγωγική Freinet σήμερα / Οι βασικές αρχές της και το ζήτημα της επικαιρότητάς τους

Του Henrie Preyronie

Με αφορμή την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στην Παιδαγωγική Freinet (Μάρτιος – Ιούνιος 2017), με τη σύμπραξη του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, του υπουργείου Παιδείας και της παιδαγωγικής ομάδας Το Σκασιαρχείο, το κείμενο του Henrie Preyronie (σε μετάφραση της Ειρήνης Καλαπανίδα), καθηγητή Επιστημών Αγωγής στο

πανεπιστήμιο του Caen στη Γαλλία, είναι ενδεικτικό της παιδαγωγικής απόπειρας που γίνεται εδώ να οραματιστούμε ξανά τον λαϊκό δάσκαλο, τον δάσκαλο/τη δασκάλα της κοινότητας, που μέσα στο πνεύμα των δικαιωμάτων του παιδιού θα δουλεύει το τρίπτυχο τάξη – αυλή – κοινότητα. Η παιδαγωγική πρόταση είναι μια πρόταση «από τα κάτω» και συσχετίζεται με τη δράση των κοινωνικών κινημάτων και τη σχέση τους με τα σχολεία

Μπάμπης Μπαλτάς

Με αφορμή το βιβλίο “Το μοντέρνο γαλλικό σχολείο”, αναφέραμε τον κατάλογο των “παιδαγωγικών τεχνικών” (γύρω στις τριάντα), η εφαρμογή των οποίων –μερική σχεδόν πάντα - χαρακτηρίζει μια τάξη Freinet. Ωστόσο, η Παιδαγωγική Freinet δεν περιορίζεται σε μια συνάθροιση τεχνικών. Είναι απαραίτητες, όπως επιβάλλει ο παιδαγωγικός υλισμός, εντούτοις δεν αρκούν προκειμένου να ζωντανέψουν μια εναλλακτική πρακτική εκπαίδευσης, κοινωνικοποίησης και μάθησης στο σχολικό περιβάλλον. Όταν μιλούμε για “πνεύμα” Freinet ή για Παιδαγωγική Freinet, έμμεσα αναφερόμαστε στην ύπαρξη ορισμένων θεμελιακών αρχών που δίνουν νόημα στις τεχνικές της τάξης. Αυτές οι αρχές είναι τριών ειδών: Αφορούν τους στόχους που αποδίδουμε στη σχολική εκπαίδευση, τις πρακτικές μάθησης που θέτουμε σε εφαρμογή και τους μηχανισμούς της διάδρασης και της κοινωνικοποίησης που χτίζουμε μέσα στην τάξη.

Αναφέραμε αυτές τις αρχές στο πλαίσιο της ιστορικής τους ανάδυσης. Τώρα θα υπογραμμίσουμε ως προς τι αποτελούν “σύστημα” και θα αναρωτηθούμε σχετικά με την επικαιρότητά τους έξω από την ιστορική λογική που τους έδωσε μορφή. Ας θυμηθούμε ότι οι έννοιες που αναλύθηκαν εδώ φτιάχτηκαν στο πλαίσιο μιας πρακτικής: Δεν είμαστε στο σχήμα όπου θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε τις παιδαγωγικές διδαχές μιας φιλοσοφίας της εκπαίδευσης, εμπλουτισμένης με μια “επιστημονική” ψυχολογία του παιδιού.

Τρεις αρχές που αφορούν τους στόχους του σχολείου

Σχολείο ανοιχτό στη ζωή

Αυτή η διατύπωση δείχνει ταυτόχρονα μια άρνηση και μια επιθυμία. Άρνηση του σχολαστικισμού, της στριμωγμένης σχολικής γνώσης μέσα σε κακά εγχειρίδια, της συμβολικής και πρακτικής αποκοπής του σχολείου από το φυσικό, ανθρώπινο, κοινωνικό περιβάλλον. Από την άλλη, δείχνει την επιθυμία ανοίγματος στο κοντινό φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και τη θέληση ενεργούς οικειοποίησης μιας σχολικής κουλτούρας που δεν αφορά απολιθωμένα θέματα, αλλά, αντιθέτως, εργάζεται πάνω σε ζωντανές ερωτήσεις κοινωνικού, οικονομικού, πολιτιστικού, πολιτικού και ιστορικού ενδιαφέροντος.

Η διαρκώς επανερχόμενη συζήτηση περί της επιθυμίας για άνοιγμα ή για κλείσιμο του σχολείου μόνο εν μέρει αφορά αυτή την αρχή. Η ακραία πολυσημία της παιδαγωγικής γλώσσας συχνά μας εξαπατά! Το άνοιγμα του σχολείου, σύμφωνα με το κίνημα Freinet, δεν είναι το άνοιγμα του σχολείου στους τέσσερις ανέμους του συρμού, ούτε το άνοιγμα στον “κόσμο της αγοράς” και της ελεύθερης οικονομίας, άνοιγμα στο οποίο το προσκάλεσαν οι δεκαετίες του 1970 και 1980. Αντιθέτως, η αρχή αυτού του “ανοιχτού στη ζωή σχολείου” συναντά τη λογική του πειραματικού κινήματος των "ανοιχτών σχολείων" που εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στα καινούργια προάστια των μεγαλουπόλεων τη δεκαετία του 1960 και έπειτα του 1970. Λογική που συχνά κινητοποίησε στρατευμένους παιδαγωγικά δασκάλους (και μερικές φορές ακόμα και στρατευμένους στο κίνημα Freinet, όπως στο ανοιχτό σχολείο Célestin Freinet, στην κοινότητα Hérouville, στην Κάτω Νορμανδία) και που επιχειρεί να συμφιλιώσει το σχολείο αυτών των καινούργιων προαστίων με το περιβάλλον του στο πλαίσιο μιας πολιτικής διευθέτησης αποφασισμένης να έρθει σε ρήξη με την καταστροφική αστικοποίηση της δεκαετίας 1950. Εξίσου παραδόξως θα μπορούσαμε να πούμε ότι μέσα σε μια τάξη Freinet υπάρχει κάτι από αυτό που περιμένουμε από το σχολείο και το νοσταλγούμε όσο είναι κλειστό: Η σοβαρότητα και η προσωπική ανάμειξη των μαθητών στα καθήκοντά τους.

Η σχολική εργασία

Αυτή η έννοια φέρνει σε επικοινωνία την εδραίωση πολλών θεωρητικών και πρακτικών διαστάσεων της δράσης του Freinet, που συγκλίνουν επίσης με το ήθος του ως δασκάλου, γιου μικροκαλλιεργητών. Ιδεολογικά, ο Freinet στηλιτεύει την εκμετάλλευση της χειρωνακτικής εργασίας μέσα στην καπιταλιστική οργάνωση του τρόπου παραγωγής. Όπως όμως οι σοσιαλιστές του 19ου αιώνα, πιστεύει στο ενδιαφέρον της συμμετοχής των παιδιών σε μια πραγματική παραγωγική εργασία, έξω από κάθε σχέση εκμετάλλευσης και αλλοτρίωσης. Φαντάζεται λοιπόν τη λαϊκή παιδαγωγική να ενσωματώνει τις προσδοκίες για μια πολυτεχνική ή πολυβιοτεχνική εκπαίδευση. Ένα από τα οφέλη του τυπογραφείου στο σχολείο, με τις κάσες, τα στοιχεία, συνθετήριο, το πιεστήριο, είναι ότι εισήγαγε μια εξειδικευμένη χειρωνακτική εργασία στη μάθηση των μαθητών (μια εξειδικευμένη εργασία όπως είναι η τέχνη του τυπογραφείου, που αποτέλεσε την αριστοκρατία της εργατικής τάξης, ταυτόχρονα με ένα φυτώριο επαναστατών συνδικαλιστών - και αυτές οι αναφορές πιθανότατα φόρτωσαν με συμβολικές αποχρώσεις τα μικρά εργαλεία τυπογραφείου του σχολείου). Στον Freinet όμως το μοντέλο της απελευθερωμένης εργασίας συναντά, μέχρι να το επικαλύψει και να αφομοιωθεί από αυτό, το μοντέλο της αγροτικής εργασίας και τις αξίες της υπαίθρου, αξίες της παιδικής του ηλικίας (στο πλαίσιο μιας γεωργίας μικρών ιδιοκτητών στα χαμηλά βουνά της Μεσογείου: γεωγραφικός χώρος που σήμερα θα τον χαρακτηρίζαμε προνομιούχο ως προς την “ποιότητα ζωής” ). Επομένως, η σοσιαλιστική προσδοκία για μια εργασία απαλλαγμένη από την εκμετάλλευση και την αλλοτρίωση, ο φιλοσοφικός και ψυχολογικός βιταλισμός και ακόμα το ήθος (ethos στο πρωτότυπο) της τάξης (η εργασία ως ουσιαστική διάσταση των αξιών των λαϊκών ή εργατικών τάξεων) συγχέονται εδώ μέχρι που να συγχωνευτούν. Μέσα σε αυτή τη διαμόρφωση, η εργασία έχει υπόσταση “μεγάλης ζωτικής τάσης”.

Η εργασία ως απαραίτητο ανθρώπινο φαινόμενο έχει επιβιώσει μετά την εξάλειψη των σοσιαλιστικών ουτοπιών και την εγκατάλειψη του φιλοσοφικού βιταλισμού. Εντούτοις, οι αγρότες δεν αποτελούν πάνω από το 4% του ενεργού πληθυσμού της Γαλλίας και μερικές φορές αναρωτιόμαστε για τη διαχρονικότητα του εργατικού κόσμου ως κοινωνική τάξη. Μέσα στο κοινωνικοοικονομικό ευρωπαϊκό περιβάλλον, όπου πάνω από το 10% του ενεργού πληθυσμού πλήττεται από την ανεργία, δεν είναι παράξενο που θέτουμε μερικές φορές το ερώτημα για τη νομιμοποίηση αυτής της “σχολικής εργασίας” (ορισμένα σχολεία των αστικών προαστίων έχουν εμφυτευτεί σε συνοικίες όπου το ποσοστό ανεργίας είναι τέτοιο ώστε κάθε οικογένεια έχει έναν ή περισσότερους άνεργους). Αναμφίβολα, η συμβολική υπόσταση της εργασίας δεν μπορεί να είναι ταυτόσημη για τα παιδιά που προέρχονται από τα πιο εξαθλιωμένα προλεταριακά στρώματα, με ό,τι σήμαινε παλιότερα για τα παιδιά από εργατικές ή γεωργικές οικογένειες. Υπάρχει εδώ ένα πραγματικό πρόβλημα και δεν αφορά μόνο την παιδαγωγική του Freinet. Ας υπογραμμίσουμε πάντως ότι το ερώτημα της συμβολικής υπόστασης της εργασίας είναι λιγότερο κυρίαρχο έξω από τις πιο εξαθλιωμένες προλεταριακές συνοικίες των μεγαλουπόλεων, πόσο μάλλον σε αγροτικό περιβάλλον. Εκεί οι δραστηριότητες που συνδέονται με την εργασία συνεχίζουν να δομούν το κοινωνικό περιβάλλον. Ας υπογραμμίσουμε ακόμα πως οι σχολικές πρακτικές που είναι οργανωμένες γύρω από τη λογική μιας “πραγματικής εργασίας” και όχι γύρω από μια “εργασία στρατιώτη” διατηρούν την ικανότητά τους να κινητοποιούν την ενέργεια και την επιθυμία για προσωπική εμπλοκή των παιδιών στη γνωστική και κοινωνική μάθηση: H ισχύς αυτής της ψυχολογικής επιλογής δεν αμφισβητείται καθόλου.

Το λαϊκό σχολείο

Η αναφορά στη δημιουργία του λαϊκού σχολείου, κεντρική έννοια για τον Freinet των δεκαετιών 1920 και 1930, είναι λιγότερο παρούσα στις μεταπολεμικές του διατυπώσεις. Οι εκφράσεις “σχολείο του λαού” και “προλεταριακή παιδαγωγική” έπεσαν σε αχρηστία την ίδια εποχή που οι λέξεις “λαός” και “προλεταριάτο” εξαφανίστηκαν από την πολιτική γλώσσα. Η φιλοδοξία να ευαγγελίζεται κάποιος το σχολείο μιας αταξικής κοινωνίας μεταμορφώθηκε στη φιλοδοξία για ένα φιλόξενο σχολείο για όλους, κόντρα στις νόρμες που κατά κύριο λόγο ευθυγραμμίζονται με πολιτιστικά προφίλ μαθητών που προέρχονται από κυρίαρχες κοινωνικές τάξεις και από ανώτερες μεσαίες τάξεις καθώς και με τις κοινωνικές προσδοκίες των οικογενειών τους.

Αυτή τη στιγμή, οι κοινωνικοπολιτικές αναλύσεις δείχνουν ότι οι μεσαίες τάξεις είναι πολύ λιγότερο κινητοποιημένες υπέρ του εκδημοκρατισμού της διδασκαλίας απ' ό,τι στη δεκαετία του 1960, όταν (ιδιαίτερα στον χώρο των διανοούμενων) ήταν φορείς καταγγελιών των κοινωνικών ανισοτήτων στο σχολείο. Στον αντίποδα αυτής της τάσης, οι στρατευμένοι του Μοντέρνου Σχολείου παρέμειναν πιστοί -με αποφασιστικότητα- στη φιλοδοξία εκδημοκρατισμού της διδασκαλίας. Μετά τον εκδημοκρατισμό της πρόσβασης στη γενική παιδεία, χρειάζεται να εκδημοκρατιστεί η σχολική επιτυχία στη διπλή της φιλοδοξία απόκτησης/επεξεργασίας γνώσεων και απελευθερωτικής κοινωνικοποίησης. Αυτή η πεποίθηση είναι αποτέλεσμα της ένταξης της παρούσας γενιάς που εφαρμόζει τον Freinet στη στρατευμένη κουλτούρα του κινήματος σε θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής. Για πολλούς στρατευμένους, αυτή η επανοικειοποίηση υποστηρίζεται επίσης από τη ζωντανή μνήμη των ίδιων τους των κοινωνικών ριζών, που τους κάνει παρατηρητικούς και δεκτικούς στη δεοντολογία και στις προσδοκίες των παιδιών από λαϊκές οικογένειες.

Οι αγωνιστές του μοντέρνου σχολείου είναι επομένως στρατευμένοι εκπαιδευτικοί, που έχουν στρατευτεί με τη θέλησή τους για την επιτυχία και την πραγμάτωση του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού παιδιών. Επίσης, είναι εκπαιδευτικοί που εντάσσονται σε μια παράδοση επαγγελματικών πρακτικών και εκπαιδευτικών μηχανισμών που εκπονούνται μέσα σε μια συλλογική πράξη που χαρακτηρίζεται από τη θέληση να χτίσουμε το λαϊκό σχολείο.

Μετάφραση Ειρήνη Καλαπανίδα, παιδαγωγική ομάδα Το Σκασιαρχείο

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL