Η Διεθνής Ημέρα των μουσείων είναι μια ευκαιρία να μιλήσουμε για την Ιστορία. Τα μουσεία συσχετίζονται με τη μνήμη και με το ερώτημα τι αξίζει να διατηρηθεί ζωντανό, με τέτοιον τρόπο ώστε να ενώνει την ατομική με τη συλλογική μνήμη. Όπως γράφει και ο Maurice Halbwachs, «ο μόνος τρόπος για να θυμόμαστε είναι να εντοπίζουμε, στα πλαίσια της συλλογικής μνήμης, τη θέση των παρελθόντων γεγονότων που μας ενδιαφέρουν. Όσο περισσότερα από τα πλαίσια αυτά συναντώνται, και πράγματι διασταυρώνονται και επικαλύπτουν εν μέρει το ένα το άλλο, στο σημείο που εμφανίζεται ξανά μια ανάμνηση, τόσο πιο πλούσια είναι η ανάμνηση αυτή» (Halbwachs, 2013, σ. 315).
Η συλλογική μνήμη λοιπόν είναι το «κοινωνικό πλαίσιο» που μέσω του γλωσσικού κώδικα μας επιτρέπει να ανασυγκροτούμε το παρελθόν μας. Η μνήμη μένει ζωντανή μέσα από τις τελετές που ανακαλούν τα γεγονότα στην μνήμη και λειτουργούν ως συνεκτικός κρίκος στα μέλη μιας κοινότητας (Δρουμπούκη, 2014, σ. 98). Η μνήμη, η λήθη, η Ιστορία, το μουσείο και η εξουσία συναντιούνται αναδιατάσσοντας τις αφηγήσεις, τις ερμηνείες, τα δυνατά νοήματα και τη δημόσια σφαίρα. Το μουσείο γίνεται ένας τόπος μνήμης, όπου οι άνθρωποι ερίζουν με βάση τις αναμνήσεις, τις συμφωνίες ή τις διαφωνίες τους για τον χαρακτήρα των ιστορικών γεγονότων.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Ολοκαυτώματος και της μουσειοποίησης που το ακολουθεί, αυτής της κατά τη Sharon Macdonald «δύσκολης κληρονομιάς».
Όπως γράφει η ίδια, «πρόκειται για ένα πολύπλοκο πεδίο, όπου εμπλέκονται δυνητικά ποικίλες διαφορετικές πλευρές χωρίς ένα ενιαίο σύνολο κινήτρων. Σε ορισμένες περιπτώσεις ηγούνται των εξελίξεων οι ομάδες των θυμάτων και οι μειονότητες, και σε άλλες το κράτος. Σε πολλές περιπτώσεις η προσπάθεια είναι μια απόπειρα να φανεί η διαφορά από το παρελθόν και να σηματοδοτηθεί το ανοιχτό πνεύμα -μολονότι σε άλλες, ή ακόμα και ταυτόχρονα, επιδιώκεται να υπονοηθούν συνέχειες και να εξωτερικευτούν πικρίες που δεν έχουν λήξει» (Macdonald, 2010, σ. 19). Είμαστε μπροστά στο πρόβλημα, στο αν το μουσείο παραλαμβάνει μια διαφωνία, αν τη διαιωνίζει ή καλείται να αποτελέσει το ίδιο ένα μέσο κοινωνικής συμφιλίωσης και αρμονικής συμβίωσης.
Τα γεγονότα αυτής της περιόδου κληροδότησαν δύο αφηγήσεις που επιβίωσαν με τη μορφή του τραύματος. Από τη μια την ένδοξη αντιφασιστική δράση και από την άλλη την υπαιτιότητα των κομμουνιστών για την εκτέλεση τόσων ανθρώπων. Η 13η Δεκεμβρίου από το 1943 μέχρι σήμερα επικαιροποιεί τη διαιρεμένη μνήμη και την επιτέλεσή της. Οι μορφές της πολιτισμικής οικειοποίησης αυτής της μνήμης μπορούν να χωριστούν σε δύο περιόδους: πριν και μετά τη μεταπολίτευση.
Πριν από τη μεταπολίτευση, υπό το βάρος της σκιάς της ήττας των κομμουνιστών στον εμφύλιο πόλεμο, οι ελληνογερμανικές σχέσεις γνώρισαν μεγάλη άνθηση με έμφαση στην αποκατάσταση του τραύματος που δημιούργησαν οι εκτελέσεις μέσω υλικών αντιπαροχών. Την περίοδο μετά τη μεταπολίτευση η έμφαση δίνεται στο αντιφασιστικό περιεχόμενο του καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος (Δρουμπούκη, 2014, σ. 369-379).
Η συμμετοχή πολλών ανθρώπων που ήταν μάρτυρες όλων αυτών των γεγονότων πολιτικοποίησε την αντιπαράθεση με βάση το σχήμα Αριστερά - Δεξιά. Η καλαβρυτινή Ιστορία είναι αμφίσημη και συγκρουσιακή. Ο διαγωνισμός ποίησης Γιάννη Κουτσοχέρα, τον οποίο άνοιξε ο Δήμος Καλαβρύτων μετά το 1994 σε όλα τα σχολεία της χώρας, έδωσε τη δυνατότητα για μια ακόμη -πανελλήνια αυτή τη φορά- ανάγνωση αυτής της διαιρεμένης μνήμης (https://edu.klimaka.gr/scholikes-drasthriothtes/diagwnismoi/1607-diagwnismos-poihshs-giannhs-koutsocheras.html).
Η εγκαινίαση του Δημοτικού Μουσείου του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος το 2005 είναι μια νέα μεσολάβηση στις σχέσεις της κοινότητας με το μουσείο σ’ αυτή τη διαιρεμένη μνήμη. Το κτήριο του Δημοτικού Σχολείου, που φιλοξενεί σήμερα το Δημοτικό Μουσείο του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος (ΔΜΚΟ) και έμελλε να είναι ο μαρτυρικός τόπος του καλαβρυτινού δράματος της 13ης Δεκεμβρίου 1943, κτίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα με δαπάνη του Ανδρέα Συγγρού. Λειτουργούσε ως δημοτικό σχολείο μέχρι τον Μάιο του 1941, όταν επιτάχθηκε από τους Ιταλούς για να μετατραπεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης της Πελοποννήσου. Λειτούργησε ξανά ως σχολείο, με τη μικρότερη σε διάρκεια σχολική χρονιά, από τον Σεπτέμβριο έως τον Δεκέμβριο του 1943, οπότε κάηκε ολοσχερώς την αποφράδα εκείνη μέρα.
Το δημοτικό σχολείο ανακατασκευάστηκε με βάση τα αρχικά σχέδια και επαναλειτούργησε το 1950. Το 1986 χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, σύμφωνα με τον Ν.1469/1950, με την Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ2116/31577/7-8-1986 (ΦΕΚ796/Β/31-10-1986) και αποφασίστηκε να στεγάσει το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Το 1991, με την Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/3488/52548/5-11-1991 (ΦΕΚ 919/Β/27-11-1991), ο γύρω χώρος του κτηρίου χαρακτηρίστηκε ιστορικός τόπος.
Το Μουσείο εγκαινιάστηκε στις 9 Ιανουαρίου 2005. Σκοπός του είναι η συγκέντρωση, η καταγραφή και έκθεση πάσης φύσεως υλικού που μαρτυρεί στην ιστορία του Ολοκαυτώματος της 13ηςΔεκεμβρίου 1943 και των γεγονότων που διαδραματίστηκαν στην ευρύτερη περιοχή (ΔΜΚΟ, 2016 σ. 7-11).
Η επικοινωνία είναι μια από τις βασικότερες λειτουργίες του μουσείου. Αφορά τη μετάδοση πληροφοριών, μηνυμάτων και εμπειριών. Διατρέχει όλες τις δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα σ’ ένα μουσείο (συλλογή, έρευνα, εκπαιδευτικά προγράμματα, πωλητήριο κ.ά.), καθορίζει τη δημόσια εικόνα του και επηρεάζει τις αντιλήψεις και τη στάση των ανθρώπων απέναντί του. «Η έννοια της επικοινωνίας θα πρέπει να αποτελεί τη βάση της ιδεολογίας του μουσείου και επομένως να επηρεάζει όλες τις αποφάσεις που λαμβάνονται. [...] Ο στόχος θα είναι να εδραιωθεί βαθιά μέσα στην κοινωνική συνείδηση η σημασία του μουσείου ως φορέα αξιών και ποιότητας» (Μούλιου και Μπούνια, 1999, σ. 42).
Η επικοινωνιακή πολιτική του Δημοτικού Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος αφορά (http://www.dmko.gr/):
● Την επικαιροποίηση της 13ης Δεκεμβρίου του καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος ως ημέρας μνήμης,
● Τα εκπαιδευτικά προγράμματα για όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, με στόχο «την καλλιέργεια των μαθητών/τριών στην κριτική και τη δημιουργικά ερμηνευτική, πρωτοβουλιακή στάση τους απέναντι στα ιστορικά γεγονότα», αποκτώντας ιστορικοκριτικές δεξιότητες, και τη διαμόρφωση μιας σχέσης του με τον κόσμο «ως σύνολο καταστάσεων και σχέσεων, μέσα στις οποίες εμπλέκεται ένα υποκείμενο ενσαρκωμένο, ενεργό, σύγχρονο, προικισμένο με συναισθήματα» (ΔΜΚΟ, Μουσείο - εκπαίδευση).
● Τις εκδόσεις βιβλίων (21 τίτλοι), αφισών και καρτών.
● Την παραγωγή ψηφιακών υλικών (τριών DVD και ενός CD).
● Τη διαδραστική τεχνολογία.
● Την παρουσία του μουσείου στο διαδίκτυο.
● Τη δημιουργία εκδηλώσεων και τη σχέση του με την κοινότητα.
● Την κοινωνική πολιτική του (δωρεάν είσοδο στους γόνους των θυμάτων του καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, στους κατόχους ειδικής ταυτότητας του ΥΠ.ΠΟ. και του ΥΠΕΘ, στους μαθητές και στους συνοδούς εκπαιδευτικούς, στα Άτομα με Ειδικές Ανάγκες και στους πολύτεκνους, μειωμένο εισιτήριο σε φοιτητές, άτομα άνω των 65 και γκρουπ, καθώς και ελεύθερη είσοδο για όλους τους επισκέπτες στις 12 - 13 Δεκεμβρίου και στις 18 Μαΐου).
● Το μνημειώδες κτήριο.
Για τις 18 Μαΐου, Διεθνή Ημέρας Μουσείων, με θέμα «Μουσεία και αμφιλεγόμενες ιστορίες: τα μουσεία μιλούν για εκείνα που δεν λέγονται», το μουσείο του καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος είναι το τιμώμενο μουσείο. Την ημέρα αυτή ήδη έχει ανακοινώσει με δελτίο τύπου εκδηλώσεις, οι οποίες θα λάβουν χώρα στο προαύλιο του μουσείου (http://www.dmko.gr/7779/deltio-typou-2/ ).
Τα μουσεία στη σύγχρονη κοινωνία καλούνται να παίξουν έναν πολυσύνθετο ρόλο. Αν θέταμε το ερώτημα «ποιο είναι το νόημα της ύπαρξης του μουσείου», η απάντηση είναι η συμβολή του στην κοινότητα, καθώς συνδέεται άρρηκτα με τις ζωές των ανθρώπων της τοπικής κοινωνίας.
Αθηνά Καρανάση, δασκάλα και μέλος του «Σκασιαρχείου»
Δρουμπούκη, Α.Μ., (2014). Μνημεία της Λήθης, Ίχνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Αθήνα, Πόλις.
Halbwachs, M., (2013). Τα Κοινωνικά Πλαίσια της Μνήμης. Αθήνα, Νεφέλη.
Μούλιου, Μ. και Μπούνια, Α., (1999). Μουσείο και Επικοινωνία, αφιέρωμα στο Αρχαιολογία και Τέχνες, τχ 72, σ. 42.
Macdonald, S., (2010). Η Ιστορία ως Κοινωνικό Ζήτημα: Ερμηνεύοντας τη «δύσκολη» Κληρονομιά. Τετράδια Μουσειολογίας, τχ 7, σελ. 14-22.
