Live τώρα    
16°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
11.2°C18.1°C
2 BF 63%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
10.6°C16.9°C
2 BF 67%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
10.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C16.4°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
9 °C
8.9°C14.6°C
0 BF 81%
Το όραμά μας για το πανεπιστήμιο ενάντια στη μέγγενη του νεοφιλελεύθερου προτάγματος
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Το όραμά μας για το πανεπιστήμιο ενάντια στη μέγγενη του νεοφιλελεύθερου προτάγματος

Προσμένοντας να τεθεί σε διαβούλευση το νομοσχέδιο για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, οι βασικές θέσεις του οποίου έχουν ήδη ανακοινωθεί, εκείνο που από πρώτη ματιά κάνει εντύπωση είναι η σιωπή της πλειονότητας πανεπιστημιακών και φοιτητών για τα προτεινόμενα. Μόνο οι Πρυτάνεις και το άτυπα «θεσμοποιημένο» όργανο της συνόδου τους, όπως και το αντίστοιχο των ΑΤΕΙ, συζητούν με τον υπουργό τις διάφορες προτεινόμενες ρυθμίσεις.

Στο εσωτερικό του πανεπιστημιακού θεσμού -που επιμένουμε να θυμίζουμε ότι συναποτελείται από τις συλλογικότητες δύο κατηγοριών ενηλίκων πολιτών, τους φοιτητές και τους διδάσκοντες- επικρατεί μια ιδιότυπη σιωπή. Προσπάθειες κάποιων προέδρων τμημάτων να συγκροτήσουν επιτροπές μελέτης των προτεινόμενων αλλαγών συναντούν την αδιαφορία των συναδέλφων τους ή, στην καλύτερη των περιπτώσεων, την άποψη ότι δεν χρειάζονται συλλογικές εκφράσεις τμημάτων και ιδρυμάτων στον βαθμό που ο καθένας και η καθεμία έχει την ευχέρεια να διατυπώσει απευθείας τις προσωπικές του θέσεις. Η ατομοκεντρική αυτή αντίληψη υποτίμησης του συλλογικού δικαιώματος έκφρασης, που ο δημόσιος πανεπιστημιακός θεσμός έχει κατακτήσει από τη σύστασή του τα χρόνια του Μεσαίωνα, έρχεται να επιβεβαιώσει τη διάχυτη και, δυστυχώς, σε μεγάλο βαθμό υποδόρια κυριαρχία του προσωποκεντρικού νεοφιλελεύθερου καπιταλιστικού προτάγματος εναντίον κάθε συλλογικής έκφρασης.

Και το εντυπωσιακό είναι ότι αυτή η παραίτηση γίνεται στο όνομα της δημοκρατικής αρχής του δικαιώματος προσωπικής έκφρασης. Τα πάντα, άλλωστε, μπορούν να συμβούν με τις ιδέες, ακόμη και η πλήρης αντιστροφή της αρχικής τους σημασιολόγησης, της έννοιας δηλαδή του Δήμου ως συλλογικής έκφρασης του Εμείς ενεργών πολιτών.

Ακόμη και η ΠΟΣΔΕΠ -το αντίστοιχο των φοιτητών όργανο, η ΕΦΕΕ, έχει πάψει προ καιρού να υφίσταται έστω και τυπικά- σιωπά, ενώ ο πρόεδρός της το μόνο που βρήκε να δηλώσει δημόσια είναι η… συμπαράστασή του στον διωκόμενο για ατασθαλίες πρύτανη του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου!

Οι ελάχιστες παραταξιακές φωνές που ακούγονται εξαντλούνται σε μεγάλο βαθμό στα μισθολογικά και συνταξιοδοτικά των πανεπιστημιακών –προφανώς υπαρκτά και έντονα– καθώς και στις πρόσθετες αμοιβές για τη συμμετοχή σε μεταπτυχιακά προγράμματα, λες και αυτά βρίσκονται έξω των διδακτικών υποχρεώσεών τους, χωρίς ίχνος οραματικού σχεδιασμού προς την κατεύθυνση του Ενιαίου Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας. Οι αντίστοιχες αντιδράσεις κάποιων φοιτητικών παρατάξεων εξαντλούνται σε μια μηδενιστική κριτική, με εξαίρεση φωτεινή, αλλά ακόμη με μικρό αντίκτυπο, εκείνη της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ.

Για άλλη μια φορά στη χιλιόχρονη ιστορία του, το πανεπιστήμιο βρίσκεται σε κίνδυνο, όπως προειδοποιούσε η ομάδα περί τον Μπουρντιέ από τα τέλη του 20ού αιώνα, τότε που ο νεοφιλελευθερισμός ηγεμόνευε και όχι όπως σήμερα, όπου απλά και μόνο κυνικά κυριαρχεί. Πρόκειται για κίνδυνο που δεν αφορά μονάχα την εμφανή εξωτερική πολιορκία του θεσμού από πολιτικά, ιδεολογικά, οικονομικά, πολιτιστικά αιτούμενα υποταγής παντού του κόσμου σε μια αγοραία λογική, του πανεπιστημιακού ως πωλητή γνώσεων και του φοιτητή ως πελάτη καταναλωτή. Αλλά και δυνάμεις πιο ύπουλες και ακόμη πιο ελκυστικές, που έχουν εισχωρήσει στο εσωτερικό του, ιδιωτικοποιώντας, με το αζημίωτο βέβαια, όχι μόνο τμήματα των ερευνητικών προγραμμάτων και των μεταπτυχιακών σπουδών, αλλά ακόμη και τις μεθοδεύσεις ανάθεσης της καθαριότητας σε εργολάβους ή εκείνες των κυλικείων.

Το πανεπιστήμιο, από ευαίσθητος ανιχνευτής κοινωνικών ανησυχιών και αέναος αναζητητής της πάντα άπιαστης επιστημονικής αλήθειας, αναστοχασμού και κριτικής γνώσης, τείνει σε πολλές περιπτώσεις να μετατραπεί σε έναν γραφειοκρατικό και στενά επαγγελματικό θεσμό με γηράσκοντα υπερεξειδικευμένο διδακτικό πληθυσμό και αδιάφορο φοιτητικό δυναμικό. Μοιάζει εδώ και καιρό να βρίσκεται σε μια κατάσταση αδρανούς, μα και προσωπικά ιδιοτελούς ισορροπίας, όσο κι αν αυτό φαντάζει από μια πρώτη ματιά αντιφατικό, την εποχή της έκρηξης των γνώσεων, της πληροφορίας και της επικοινωνίας. Από δημόσιος θεσμός που κατεξοχήν θητεύει αυτά τα πεδία, κατέληξε να διέρχεται –για ακόμη μια φορά στην πορεία του, λίγο πολύ παντού του κόσμου– μια έντονη κρίση ταυτότητας, λόγου και ρόλου, αποδεικνύοντας ότι οι εσωτερικοί κίνδυνοι είναι πάντοτε πολύ πιο σοβαροί και κανένα άλλοθι εξωτερικών παραγόντων δεν μπορεί να τους αναιρέσει, ούτε βέβαια, να τους αντιμετωπίσει. Η μόνη λύση, όπως έχει αποδείξει η Ιστορία, σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η ζωντάνια της εσωτερικής δημοκρατικής πανεπιστημιακής ζωής, με τις συγκρούσεις και τις συν-κινήσεις της. Άλλωστε, στην όλη του διαδρομή το πανεπιστήμιο παρήγαγε ισχύ και αίγλη -και καταγράφηκε στην Ιστορία- μόνο στις περιπτώσεις που αυτός ο δημιουργικός βρασμός εσωτερικής ζωής μετατρεπόταν σε υλική δύναμη ικανή να παράγει αποτελέσματα σε σύγκρουση με τα κυρίαρχα πολιτικά, θρησκευτικά, οικονομικά, κρατικά «ιερά ανήκειν» κάθε εποχής.

Η πρόταση του υπό κατάρτιση νομοσχέδιου για κατάργηση του αντισυνταγματικού θεσμού των Συμβουλίων Ιδρύματος, επαναφορά της ακαδημαϊκής και διοικητικής αυτοτέλειας των ιδρυμάτων στα συλλογικά όργανα διοίκησης, καθώς και της φοιτητικής συμμετοχής σε αυτά –με δικαίωμα όμως και ψήφου και όχι μόνο, όπως προβλέπεται, παρουσίας, σε όλα τα διοικητικά και στην ανάδειξη των αιρετών μονοπρόσωπων οργάνων, καθώς και γνώμης στα ακαδημαϊκά, με όσα προβλήματα κι αν είχε στο παρελθόν και τα οποία η εμπειρία τού χθες οφείλει και μπορεί να αντιμετωπίσει– δυνάμει δημιουργεί όρους και προϋποθέσεις επανεμφάνισης μιας ζωντανής, αυτοδιαχειριζόμενης εσωτερικής πανεπιστημιακής ζωής, με συνυπεύθυνους όλους όσους ζουν και εργάζονται σ’ αυτό.

Όσο κι αν η πρόταση αυτή ξενίζει ακόμη και κάποιους που αυτοπροσδιορίζονται ως αριστεροί, αποτελεί δυνάμει τη μόνη προϋπόθεση, σύμφωνα και με την ανάλυση της ομάδας περί τον Μπουρντιέ, για να παραμείνει το πανεπιστήμιο «ίσως ο μοναδικός χώρος κριτικής αντιπαράθεσης γενεών, ένας χώρος πολλαπλών απόλυτα δυσαναπλήρωτων, βιωματικών πολιτικών και καλλιτεχνικών εμπειριών, μια μοναδική ευκαιρία για πολλούς νεαρούς και νεαρές να ζήσουν, για ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο χρονικό διάστημα, έτσι όπως περίπου ζει ένα διανοούμενος, πριν εισχωρήσουν μια για πάντα στους αρμούς της κοινωνικής τάξης… (και) επειδή (μάλιστα) προσφέρει σε πολύ υποβαθμισμένες, δυστυχώς, μορφές όλα εκείνα από τα οποία οι αστικές οικογένειες θέλουν να προστατεύσουν τα παιδιά τους… γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο και είναι αναντικατάστατος ο ρόλος που διαδραματίζει το πανεπιστήμιο, ρόλο τον οποίο οφείλουμε να υπερασπιστούμε πάση θυσία. Εάν καταρρεύσει αυτός ο χώρος άμιλλας και αμφισβήτησης των κάθε λογής γνώσεων, τότε βαίνει προς εξαφάνιση και μια αναντικατάστατη μορφή κριτικού και πολιτικού πνεύματος και μαραίνει μαζί της κάθε σφαιρικός στοχασμός που θα υπερέβαινε τα όρια των γνωστικών εξειδικεύσεων και των λειτουργικών οικονομικώς ικανοτήτων της νεολαίας. Εκείνο το μερίδιο κριτικής απόστασης από τον κοινωνικό προορισμό, που είναι αναγκαία προϋπόθεση για την πεφωτισμένη πολιτιστική ζωή και ενεργό συμμετοχή στη δημοκρατία».

Γιατί αν θέλουμε, σε αντίθεση με τα κελεύσματα του νεοφιλελεύθερου προτάγματος, η δημοκρατία από τυπική μορφή ενός αξιακά αποστεωμένου πολιτεύματος να βαίνει συνεχώς διευρυνόμενη σε όλα τα πεδία της συλλογικής μας ζωής, αυτό μπορεί να συμβεί μόνο στο μέτρο που οι πολίτες της, όλοι αν είναι δυνατό, να έχουν τη δυνατότητα για ένα μικρό διάστημα να συμμετέχουν σε αυτόν τον αυτορυθμιζόμενο κόσμο, ο οποίος, ενώ δεν είναι χωρίς κανόνες, κυρώσεις και συνέπειες, βρίσκεται έξω από το αμείλικτο και ιδιοτελές σύστημα στο οποίο καλούνται να εισέλθουν. Έναν κόσμο στον οποίο η αντιπαράθεση και η σύγκρουση βιώνεται μέσα από τον ενδοπανεπιστημιακό διάλογο ως αυτοσκοπός και κατά συνέπεια ως απόλαυση. Όπως συμβαίνει -ορθότερα, όπως οφείλει να συμβαίνει- στο πανεπιστήμιο.

Με αυτό το παιδαγωγικό και πολιτικό όραμα δημοκρατίας καλούμαστε να αναμετρηθούμε, κυβερνώντες και κυβερνώμενοι, πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και φοιτητές, εάν θέλουμε, όπως γράφει και ο Ν. Παναγιωτόπουλος, «να αναγεννήσουμε το πανεπιστήμιο, να το κατακτήσουμε και όχι μόνο να το κατοικήσουμε, δίνοντάς του ζωή. Δηλαδή, όπως υπογράμμιζε ο E. Durkheim, δίνοντας ζωή σε ό,τι πιο σπάνιο, ό,τι πιο αμίμητο υπάρχει στον κόσμο, οφείλουμε να οικοδομήσουμε αυτή τη νέα μορφή ιδεαλισμού με απόλυτα ρεαλιστικά μέσα».

Άλκης Ρήγος

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL