Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.4°C21.6°C
2 BF 69%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ασθενής ομίχλη
19 °C
15.6°C20.8°C
2 BF 70%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
17.7°C19.8°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
25 °C
22.5°C24.8°C
2 BF 34%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
20.9°C22.3°C
3 BF 46%
Το πρώτο σχολείο Freinet που χρησιμοποιεί την τεχνική του τυπογραφείου στην Ελλάδα τα χρόνια 1930-1932 και ο καινοτόμος δάσκαλος «Τζάνος»
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Το πρώτο σχολείο Freinet που χρησιμοποιεί την τεχνική του τυπογραφείου στην Ελλάδα τα χρόνια 1930-1932 και ο καινοτόμος δάσκαλος «Τζάνος»

Πρόκειται για το 9ο Δημοτικό Νέας Ιωνίας ή, αλλιώς, το επονομαζόμενο σχολείο της Καλογρέζας1. Κατά τα έτη 1930-1932, το τότε σχολείο προσφύγων από τη Μικρά Ασία, στεγαζόμενο σε μια απλή παράγκα, αποτελεί θα έλεγε κανείς το πρώτο σχολείο που τολμάει την παιδαγωγική καινοτομία και εισάγει την τεχνική τού τυπογραφείου στην παιδαγωγική διαδικασία. Υπηρετώντας εκεί καθώς και στο γειτονικό σχολείο της Ελευθερούπολης, ο εκπαιδευτικός και μετέπειτα επιθεωρητής Τζάνος Τσαγκιάς αλληλογραφεί με το ίδιο τον παιδαγωγό Celestin Freinet και φτιάχνει «ελεύθερα ιχνογραφήματα» με τους μαθητές των δύο αυτών σχολείων, τα οποία βασίζονταν στα βιώματα, στην καθημερινή ζωή και στα ερεθίσματα των παιδιών. Η ιστορική σημασία για τις παιδαγωγικές τεχνικές Freinet είναι τεράστια και τα δύο αυτά σχολεία είναι τα μέρη στα οποία δοκιμάστηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά χρονικά η παιδαγωγική καινοτομία σε ένα δύσκολο μαθησιακό περιβάλλον, όπως το προσφυγικό.

Με αφορμή την παιδαγωγική του ιστορία, οργανώθηκε στο 9ο Δημοτικό Σχολείο Νέας Ιωνίας εκδήλωση τη Δευτέρα 6 Φεβρουαρίου 2017, η οποία είχε δίσημο σκοπό: Από τη μία ξύπνησε μνήμες για την κατάσταση και τις συνθήκες που βίωναν οι πρόσφυγες που είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή της Καλογρέζας, καθώς και την εκπαιδευτική πραγματικότητα, εστιάζοντας στην καινοτομία του δασκάλου Τζάνου Τσαγκιά, ο οποίος έμεινε γνωστός ο «Τζάνος». Από την άλλη, πραγματοποιήθηκαν βιωματικά εργαστήρια «μικρών βιβλίων» με τους σημερινούς μαθητές του σχολείου, τα οποία έδειξαν πώς με σύγχρονο πρόσημο μπορεί να δημιουργηθεί ένα αυθόρμητο παιδικό ερέθισμα, μια σκέψη, ένα βίωμα σε ένα έντυπο αμιγώς κατασκευασμένο από το ίδιο το παιδί, το οποίο καθίσταται ένας μικρός συγγραφέας. Στην εκδήλωση επίσης, χάρη στην συμβολή του ΚΕΜΙΠΟ (Κέντρο Μικρασιατικού Πολιτισμού) και του προέδρου του Λουκά Χριστοδούλου, ο οποίος, όντας παλιός τυπογράφος, κατάφερε και έφερε στους μαθητές να δουν από κοντά κάποια από τα εξαρτήματα που χρησιμοποιούνταν στην τέχνη αυτή. Τα παιδιά τύπωσαν λέξεις με τον τρόπο μιας άλλης εποχής, χωρίς αυτοματοποιημένα μηχανήματα και διορθωτές και μπήκαν έστω και για λίγο στη θέση εκείνων των παιδιών, των μαθητών του «Τζάνου», που, καθισμένα γύρω από το τραπέζι, στοιχειοθετούσαν και τύπωναν τα δικά τους κείμενα τα χρόνια του 1930.

Η εκδήλωση που οργάνωσε το σχολείο ήταν αφιερωμένη στον «Τζάνο», για τον οποίο δυστυχώς λίγα στοιχεία έχουν βρεθεί κι αυτά περισσότερο αφορούν το παιδαγωγικό και εκπαιδευτικό του έργο. Ο Τσαγκιάς αποτελεί τον Έλληνα δάσκαλο ο οποίος πίστεψε στο τυπογραφείο και στα ευεργετήματα της ελεύθερης παιδικής έκφρασης. Την περίοδο 1930-1932, διδάσκοντας στα σχολεία της Νέας Ιωνίας (Ελευθερούπολης και Καλογρέζας) και αλληλογραφώντας με τον Freinet, παίρνει την απόφαση, λοιπόν, εισάγοντας μια απλή σχολική πρέσα, να οργανώνει τη δημοσίευση του δεκαπενθήμερου σχολικού περιοδικού με τίτλο «Η Ζωή μας». Στο περιοδικό αυτό τα παιδιά γίνονται μικροί συγγραφείς και δημιουργούν ιστορίες που προέρχονται από τα δικά τους προσωπικά ενδιαφέροντα, ερεθίσματα και σκέψεις.

Η μετάφραση του βιβλίου «Όχι πια αναγνωστικά» αποτελεί σημαντικό σταθμό στην εισαγωγή των ιδεών του Freinet στην Ελλάδα. Βασική παραδοχή που αναλύεται στο εν λόγω σύγγραμμα είναι ότι τα αναγνωστικά υποδουλώνουν τη σκέψη και την ελεύθερη έκφραση του μαθητή. Όπως εκφράζεται κατά τις πρώτες σελίδες, σκοπός δεν είναι να πολεμηθούν τα βιβλία, αλλά ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται, καθώς δεν συμβιβάζεται με την πρόοδο του λαϊκού δημόσιου σχολείου και υποδουλώνει την παιδική σκέψη. Ο Τζάνος Τσαγκιάς εμπνέεται και αγωνίζεται για ένα σχολείο εργασίας και συνεργατικότητας στην πράξη, καθώς προχωρεί άμεσα στην εφαρμογή της τεχνικής του σχολικού πιεστηρίου μαζί με τους μαθητές των δύο σχολείων, της Καλογρέζας και της Ελευθερούπολης, και η αρθρογραφία του πάνω σε αυτό είναι πλούσια. Το έργο του Τζάνου Τσαγκιά δεν περιορίζεται μόνο στη διδασκαλία με τεχνικές Freinet, αλλά αρθρογραφεί σε πολλά περιοδικά ενασχολούμενα με τη νέα αγωγή και το νέο σχολείο.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα κείμενο που έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό «Φως» τον Οκτώβριο του 1927 και έχει τίτλο «Το ζωντανό σχολείο»: «Πραγματικότητα ζωντανή για πολλούς παιδαγωγούς. Κούφια λέξη, χωρίς σημασία για πολλούς άλλους. Οι τελευταίοι, σκεπτικιστές από ιδιοσυγκρασία αδιάφοροι ή κάπως ειρωνιστές, δεν θα δουν στη φράση αυτή παρά ένα καπρίτσιο της παιδαγωγικής μόδας. Μα οι πρώτοι που το εφαρμόζουν, που αγαπούν τα παιδιά και που χαίρονται να τα βλέπουν να μεγαλώνουν «εν χάριτι και ηλικία», όπως λέγει το Ευαγγέλιο, αυτοί πια πήραν τον όρο «ζωντανό σχολείο», ενεργητικό σχολείο για σημαία, για οδηγό»2. Ένα ζωντανό σχολείο που για πολλούς μπορεί να είναι κάτι το ασήμαντο φαίνεται να αποτελεί όραμα και στόχο. Το όραμα για ένα καλύτερο, ανοιχτό, βελτιωμένο, φιλικό και δημοκρατικό σχολείο, το οποίο δυστυχώς πρέπει να λειτουργήσει και να επιβιώσει μέσα σε ένα κλίμα φόβου και απογοήτευσης που διακρίνει εκείνη την εποχή.

Τον Μάιο του 1947 σε άρθρο στο περιοδικό «Νεοελληνική Παιδεία», ο Τζάνος Τσαγκιάς θίγει το ζήτημα της μητρικής γλώσσας, το οποίο θεωρεί πως είναι καταλυτικής σημασίας για την προετοιμασία ενός παιδιού για την ίδια τη ζωή. Καταγγέλλει το παραδοσιακό σχολείο, το οποίο δίνει μεγάλη σημασία στην ωφέλεια από τη διδασκαλία και αγνοεί σε μεγάλο βαθμό την αυθόρμητη όρεξη που έχει το παιδί για την απόκτηση του «γλωσσικού θησαυρού» «Τα παιδιά αγαπούν να μαθαίνουν λέξεις, όμορφες εκφράσεις. Με τον ζωντανό λόγο διερμηνεύουν τη γλώσσα. Έχει ξεχασθεί η αλήθεια: Το ύφος που μιλιέται είναι το μόνο που μπορεί να φτάσει το παιδί και που θα του χρησιμεύσει σαν αφετηρία για την εκμάθηση της μητρικής γλώσσας»3.

Βασικότερη άσκηση για την κατάκτηση και την εσωτερίκευση της γλώσσας, υποστηρίζει, αποτελεί το εργαλείο της παρατήρησης στο περιβάλλον γύρω από το παιδί. Πολύ σημαντικό και χρήσιμο εργαλείο θεωρεί την «οικογενειακή συνδιάλεξη», όπως την αναφέρει στο άρθρο του για τη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας. Θεωρεί πως αν ο δάσκαλος καταφέρει και δημιουργήσει την κατάλληλη επαφή, θα κερδίσει την εμπιστοσύνη του παιδιού και γρήγορα θα είναι έτοιμο να μιλήσει μπροστά σε όλη την τάξη.

Συνεχίζει και αρθρογραφεί τακτικά εκείνα τα χρόνια και εστιάζει στα ζητήματα διδασκαλίας των διάφορων σχολικών μαθημάτων, όπως της Ιστορίας και των Θρησκευτικών, καθώς και των επιστημονικών μαθημάτων για τις μεγαλύτερες τάξεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ότι για τη διδασκαλία φυσικών και χημικών φαινομένων προτείνει τη δημιουργία ζωντανών γωνιών στη αίθουσα διδασκαλίας. Αυτές οι γωνιές, υποστηρίζει, πρέπει να υπάρχουν σε κάθε τάξη, ιδιαίτερα σε σχολεία των πόλεων, τα οποία είναι σε μειονεκτικότερη θέση από εκείνα στην ύπαιθρο όσον αφορά την εξέταση του φυσικού περιβάλλοντος.

Σημαντικό πρόβλημα της εποχής ήταν επίσης και εκείνο του επαγγελματικού προσανατολισμού, κάτι που απασχολούσε ανέκαθεν την ελληνική οικογένεια. Γίνεται λόγος πρώτη φορά για τον οργανισμό επαγγελματικού προσανατολισμού (office del’ orientation professionelle), ο οποίος λειτουργεί ήδη κάποια χρόνια από τότε σε διάφορα κράτη τόσο της Ευρώπης όσο και της Αμερικής. Στη Γαλλία, ο θεσμός αυτός λειτουργεί σχεδόν σε όλους τους νομούς και είχε ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Ο Τζάνος Τσαγκιάς αναφέρεται στη «Νεοελληνική Παιδεία» και στο εν λόγω ζήτημα εστιάζοντας στη συνεργασία του ρόλου της οικογένειας και του σχολείου4.

Διαβάζοντας κανείς τόσο τα άρθρα του και συγγράμματά του όσο και παρατηρώντας το παιδαγωγικό του έργο, καταλαβαίνει ότι πρόκειται για έναν δάσκαλο με όραμα να καταστήσει το Δημοτικό σχολείο ελεύθερο και συνεργατικό. Προωθεί τεχνικές που ενδυναμώνουν την ελεύθερη παιδική έκφραση και καλεί και άλλους εκπαιδευτικούς να τις εφαρμόσουν. Πιστεύει στην παρατήρηση του περιβάλλοντος και τη μελέτη αυτού καθώς και στην ψηλαφητή διερεύνηση των πραγμάτων, κάτι που με πιο σημερινούς όρους θα ονόμαζε κανείς learning by doing. Τα κείμενα και οι δουλείες του αντικατοπτρίζουν έντονα τη συνεχή του παιδαγωγική ανησυχία και τον αγώνα του για την εφαρμογή των επαναστατικών ιδεών του Freinet στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και για τον λόγο αυτό θα μπορούσε να πει κανείς ότι ήταν επάξια ένας συνεχιστής του στην Ελλάδα.

1. C. Freinet, “Όχι πια αναγνωστικά”, μετάφραση-διασκευή Τ. Τσαγκιάς, εκδόσεις Α.Μ. Κοντομάρη, Αθήνα, 19--.

2 Τ. Τσαγκιάς, “Το ζωντανό σχολείο”, περιοδικό “Το Φως”, Ηράκλειο, Οκτώβριος, 1927, σελ. 2-3.

3 Τσαγκιάς, Τ., “Η διδασκαλία της μητρικής γλώσσας”, “Νεοελληνική Παιδεία”, τεύχος Μαΐου 1947, σελ. 205.

4 Τσαγκιάς Τ., “Το πρόβλημα του επαγγελματικού προσανατολισμού”, “Νεοελληνική Παιδεία”, τεύχος Ιανουαρίου 1947, σελ. 3-7.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL