Είναι κοινή διαπίστωση όλων ότι το υπάρχον σύστημα Παιδείας δεν οδηγεί στα επιθυμητά αποτελέσματα. Οι μαθητές/τριες βαριούνται στο σχολείο, δεν το θεωρούν έναν τόπο ουσιαστικής Παιδείας και μάθησης και προσπαθούν απλώς να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους για να μπορέσουν να εισαχθούν στο πανεπιστήμιο ώστε να εξασφαλίσουν αργότερα την επαγγελματική τους αποκατάσταση.
Το υπάρχον σύστημα χρειάζεται μια αναδιάρθρωση από τα θεμέλιά του για να μπορέσουν τα παιδιά και οι έφηβοι να βρουν ένα νόημα στην παιδεία που τους παρέχεται και να αγαπήσουν τη γνώση αντιμετωπίζοντάς την ως όχημα για την ολοκλήρωσή τους και όχι ως αυτοσκοπό.
Αυτά τα θεμέλια ταρακούνησε για λίγο, έστω περιστασιακά, η απόφαση του ΙΕΠ και του υπουργείου Παιδείας για την εφαρμογή της Θεματικής Εβδομάδας στα Γυμνάσια. Μια εβδομάδα κατά την οποία δεν θα εφαρμόζεται το αναλυτικό πρόγραμμα, αλλά το σχολείο θα λειτουργεί με βάση κάποιες θεματικές και θα δίνεται η δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να σχεδιάσουν δράσεις και βιωματικά εργαστήρια με τις μαθήτριες και τους μαθητές τους στα οποία δεν θα εξεταστούν και δεν θα βαθμολογηθούν. Οι τρεις θεματικές, η διατροφή, οι εθισμοί/εξαρτήσεις και η οπτική του φύλου στην κατεύθυνση απαλοιφής των διαφυλικών ανισοτήτων και της βίας, είναι θέματα που απασχολούν άμεσα τους έφηβους και απουσιάζουν, με ελάχιστες εξαιρέσεις, από τα αναλυτικά προγράμματα.
Η Θεματική Εβδομάδα αποτελεί μια τομή στο υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα για τους εξής λόγους:
Δίνεται η ευκαιρία στη σχολική μονάδα να σχεδιάσει το πρόγραμμα όλης της εβδομάδας σύμφωνα με τις επιλογές του συλλόγου καθηγητών. Της δίνεται δηλαδή μια αυτονομία.
Δίνεται η δυνατότητα το σχολείο να ανοίξει στην κοινωνία. Να κάνουν δράσεις άτομα εκτός σχολείου, από φορείς και οργανισμούς.
Δίνεται η ευκαιρία να συνεργαστούν οι καθηγητές με τους γονείς.
Δίνεται η ευκαιρία να ξεφύγουν οι μαθήτριες και οι μαθητές από τα στενά και περιοριστικά όρια του σχολικού προγράμματος και να κάνουν βιωματικές δράσεις.
Όλα τα παραπάνω συνθέτουν την εικόνα αυτού που θα έπρεπε κανονικά να είναι ένα σύγχρονο σχολείο. Γι’ αυτό το σχολείο έχουν μιλήσει και γράψει πολύ σημαντικοί παιδαγωγοί από τις αρχές του 20ού αιώνα, όπως ο Paulo Freire, o Celestin Freinet, o Ivan Illich, o Rudolf Steiner. Ο καθένας από τη δική του οπτική, από τη δική του αντίληψη και φιλοσοφία. Όλοι όμως συγκλίνουν στο ότι το εκπαιδευτικό σύστημα που υψώνει τοίχους ανάμεσα στο σχολείο και στην κοινωνία, που υποχρεώνει τους μαθητές και τις μαθήτριες να κάθονται επτά ώρες την ημέρα καθηλωμένοι στα θρανία και να ακούν τον καθηγητή να αγορεύει για θέματα τα οποία δεν έχουν καμία σχέση με την καθημερινή τους πραγματικότητα σίγουρα δεν τους προετοιμάζει για την αυριανή τους ζωή ως ενήλικες και δεν έχει ως στόχο τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων και ενεργών πολιτών που θα μπορέσουν να συμμετέχουν στα κοινά.
«Η Παιδεία είναι άσκηση ελευθερίας που λυτρώνει τον μαθητή αλλά και τον παιδαγωγό από τη δίδυμη υποδούλωση της σιωπής και του μονολόγου. Και οι δύο συνέταιροι ελευθερώνονται καθώς αρχίζουν να μαθαίνουν» γράφει ο Freire στην «Παιδαγωγική των Καταπιεσμένων». Και ο Freinet διαπιστώνει: “Η εκπαίδευση μπορεί να είναι αποτέλεσμα διδασκαλίας, αλλά μιας διδασκαλίας που έρχεται σε βαθιά αντίθεση με την άσκηση. Βασίζεται πάνω σε μια αμοιβαία σχέση όπου και τα δύο μέρη κατέχουν μερικά από τα κλειδιά που οδηγούν σε συλλογικές μνήμες. Στηρίζεται στην αυστηρή πρόθεση όλων εκείνων που χρησιμοποιούν δημιουργικά τις μνήμες αυτές, καθώς και στην έκπληξη του αναπάντεχου ερωτήματος που ανοίγει νέους ορίζοντες στον ερευνητή και τον σύντροφό του. Η δημιουργική, ερευνητική μάθηση απαιτεί ομότιμους που την ίδια στιγμή αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα και τις ίδιες συνθήκες». Ο Illich, προχωρώντας ακόμα παραπέρα, στην αποσχολειοποίηση σημειώνει: «Οι περισσότεροι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα με τη συμμετοχή, ενώ το σχολείο τούς αναγκάζει να ταυτίσουν την προσωπική, συνειδητή τους ανάπτυξη με έναν λεπτομερή σχεδιασμό και χειρισμό. Όταν το άτομο αποδεχθεί την αναγκαιότητα του σχολείου, γίνεται εύκολα θύμα και των άλλων θεσμών». Ο Steiner στα σχολεία Waldorf προτείνει ένα πρόγραμμα που θα λαμβάνει υπόψη του το παιδί ως νου, ψυχή και σώμα και άρα θα περιλαμβάνει όχι μόνο πληροφορίες και γνώσεις που έχουν ως στόχο τον νου, αλλά και χειροτεχνικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες για την ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών.
Η Θεματική Εβδομάδα βασίζεται στις διαπιστώσεις που προαναφέραμε. Το σχολείο δεν μπορεί να αντιμετωπίζει τα παιδιά και μάλιστα τους έφηβους ως αποδέκτες στείρων γνώσεων στην εποχή της πληροφορίας, όπου τα παιδιά μπορούν να αποκτήσουν γνώσεις και πληροφορίες από άλλες πηγές. Οι έφηβοι έχουν την ανάγκη να συνδιαλλαγούν, να νιώσουν ότι τα θέματα που διαπραγματεύονται έχουν άμεσα σχέση με την καθημερινότητά τους, να συνεργαστούν μεταξύ τους σε τάξεις που θα είναι εργαστήρια βιωματικής μάθησης και να εκφράσουν τις καλλιτεχνικές τους ανησυχίες και δεξιότητες.
Μια τέτοια σχολική δομή, που βασίζεται στην αυτονομία, στον διάλογο, στη συνεργασία, σίγουρα ξεβολεύει εμάς τους εκπαιδευτικούς, που έχουμε συνηθίσει χρόνια τώρα να αναμασάμε τη συγκεκριμένη ύλη των αναλυτικών προγραμμάτων. Προϋποθέτει ιδιαίτερες δεξιότητες και από την πλευρά μας. Προϋποθέτει τη δυνατότητα να ανοιχτούμε, να έρθουμε σε αντιπαράθεση με τις μαθήτριες και τους μαθητές μας, να συνδιαλλαγούμε, να συνεργαστούμε μεταξύ μας, αλλά και με ανθρώπους εκτός του σχολείου. Προϋποθέτει φαντασία και επινοητικότητα. Προϋποθέτει, τέλος, εμείς, πριν από τους μαθητές μας, να είμαστε, όσο γίνεται, ολοκληρωμένες προσωπικότητες και να επιθυμούμε συνεχώς να βελτιωνόμαστε για τους ίδιους μας τους εαυτούς, αλλά και για χάρη των έφηβων που περιμένουν πολλά από εμάς.
Και θα τελειώσω με τα λόγια του Κορνήλιου Καστοριάδη, που έχουν κυκλοφορήσει πολύ τον τελευταίο καιρό στο Διαδίκτυο, αλλά με εκφράζουν απόλυτα: «Για να υπάρξει πραγματική εκπαίδευση με την αυστηρή έννοια του όρου, υπάρχει μια βασική προϋπόθεση: Αυτή η εκπαιδευτική διαδικασία γίνεται αντικείμενο επένδυσης και πάθους και από τους εκπαιδευτές και από τους εκπαιδευόμενους. Και για να τα πω καθαρά, αν δεν υπάρχει έρωτας με την εκπαίδευση, δεν υπάρχει εκπαίδευση».
Κατερίνα Αλεξιάδη, υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων ΔΔΕ Ανατολικής Αττικής
