Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
20.2°C23.8°C
3 BF 42%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
19.1°C22.7°C
2 BF 55%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.0°C19.9°C
4 BF 60%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
18.8°C20.8°C
5 BF 45%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C22.9°C
3 BF 31%
Πόλη, κοινότητα και παιδική ηλικία: / Δουλεύοντας με τα κινούμενα παιδιά ως νομαδικό υποκείμενο
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Πόλη, κοινότητα και παιδική ηλικία: / Δουλεύοντας με τα κινούμενα παιδιά ως νομαδικό υποκείμενο

Ο Μάιος είναι ο μήνας της ευρωπαϊκής εβδομάδας για την πρόληψη των σχολικών ατυχημάτων στον δρόμο, τον ΚΟΚ, την ταχύτητα στην πόλη και το ποδήλατο στα σχολεία. Με αφορμή αυτή την εβδομάδα (8 - 14.5) και το συνέδριο «Πόλη και Παιδί» στη Θεσσαλονίκη (19 - 21.5), εκθέτουμε μερικές σκέψεις που αφορούν μια σχολική μονάδα στο κέντρο της Αθήνας.

Το 35ο Δημοτικό Σχολείο των Εξαρχείων είναι ένα σχολείο στο κέντρο της Αθήνας με τα χαρακτηριστικά των σχολείων της γενιάς του ’30 και με διαπολιτισμική σύνθεση μαθητικού δυναμικού, έχοντας φτάσει κατά καιρούς στην παρουσία παιδιών από είκοσι διαφορετικές χώρες. Στο διάστημα 2010 - 2015 ανήκε στις Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας (ΖΕΠ) και στους στόχους του είναι, παρά τον μειωμένο αριθμό των παιδιών, η μείωση της σχολικής αποτυχίας και το άνοιγμα στη κοινότητα. Είναι ένα σχολείο με χρήση των υπηρεσιών (Αγωγής Υγείας, Πολιτισμού, Περιβάλλοντος και Πολιτειότητας) και σχολείο που συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του σχολείου της κοινότητας. Αρχιτεκτονικά πρόκειται για το κτήριο του Νικολάου Μητσάκη, το μεσοπολεμικό σύμβολο του μοντερνισμού και της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά της γενιάς του ’30.

Οι παιδαγωγικές προσεγγίσεις της αρχιτεκτονικής του κτηρίου μέχρι σήμερα αφορούσαν μόνο το κτήριο. Η σχέση της παιδαγωγικής με την αρχιτεκτονική είναι υπό εύρεση. Οι νέες αντιλήψεις μετασχηματισμού του χώρου του σχολείου είναι αυτές που θα μας απασχολήσουν εδώ. Ο μετασχηματισμός της παιδαγωγικής πράξης σε νέους μεταμοντέρνους αρχιτεκτονικούς σχεδιασμούς αφορά την επέκταση των ορίων της σχολικής κοινότητας πέρα από την τάξη και την υιοθέτηση κι άλλων συμπληρωματικών χώρων έξω από το σχολείο. Η προβληματοποίηση του χώρου έχει να κάνει με το πρόταγμα του Λεφέβρ: «Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε την αναπαραγωγή των παραγωγικών σχέσεων αν δεν λάβουμε υπ’ όψη αυτά τα τρία στοιχεία: Την καθημερινότητα, το αστικό δηλαδή, την οργάνωση της πόλης και τελικά την παραγωγή του χώρου γενικά που άλλωστε περικλείει αυτές τις δύο αλληλοσυμπληρωματικές πλευρές, την καθημερινότητα και το αστικό. Αν δεν μετασχηματίσουμε τον χώρο, αν διατηρήσουμε τη χωρική μορφολογία του καπιταλισμού, είμαστε καταδικασμένοι να διατηρήσουμε ή να αποκαταστήσουμε τις παραγωγικές σχέσεις» (Λεφέβρ, 1990: 114).

Ο χώρος σηματοδοτεί τα όρια του μέσα και του έξω. Κι αν θέλουμε την αλλαγή του κοινωνικού σχηματισμού, αυτό σημαίνει ότι θέλουμε και τις αλλαγές στην αντίληψη του χώρου. Ο δρόμος είναι η υλική συνθήκη μετάβασης στην κοινότητα, είναι οι κοινωνικοί αγώνες της πόλης. Σ’ αυτό τον δρόμο αισθητικοποιείται η αρχιτεκτονική και η παιδαγωγική και έρχονται οι αρχιτέκτονες σε επαφή με τους παιδαγωγούς. Έτσι έχουμε συμμετοχικό σχεδιασμό με τα παιδιά και οι διαδρομές σχεδιάζονται από τις αναδυόμενες υποκειμενικότητες -τα παιδιά- και τελικά συνδέονται με τη λογική των δικτύων, το πάρκο και την πλατεία. Αυτό που προηγείται του σχολείου της κοινότητας είναι η αποσχολειοποίηση, η υλική δυνατότητα της μετατροπής της συνθήκης του μοναδικού κτηρίου και της αναπαράστασής του ως σχολείου σε πολλούς διάσπαρτους χώρους μιας μετανεωτερικής συνθήκης. Αλλά αυτό σημαίνει να βγούμε έξω από την τάξη και το σχολείο και να εργαστούμε πάνω στο τρίπτυχο τάξη - αυλή - κοινότητα.

Η περίοδος του πειραματισμού (2008 - 2014)

Η οικειοποίηση του χώρου από την παιδική ηλικία είναι αίτημα της κριτικής παιδαγωγικής (Freire, 2009). Και η παραγωγή της παιδικής ηλικίας με τις τεχνικές του Celestin Freinet (τυπογραφείο, αλληλογραφία, συμβούλιο τάξης, Τι νέα; φιλμάκια, βιβλιοθήκη, σχολικός κήπος) είναι το αίτημα της θεσμικής παιδαγωγικής (Φρενέ 1977). Η παιδαγωγική της τάξης είναι σημαντική για τη δυνατότητα που προσφέρει να δούμε την τάξη ως Σπήλαιο του Πλάτωνα. Η τάξη ως ενιαίος χώρος διαιρέθηκε σε τέσσερις επιμέρους χώρους: Τις ομάδες των παιδιών, τον κύκλο με τις καρέκλες που μας περίμεναν για το συμβούλιο της τάξης, το χαλί για την ανάγνωση των βιβλίων, τον μπερντέ για τον Καραγκιόζη και τη μουσική γωνιά. Ο κύκλος μας είναι γεμάτος χάρτες, έτσι όπως τους είχαμε δει στο σπίτι του Ηλία, στον «Ψύλλο» (1990) του Δημήτρη Σπύρου. Ο κύκλος μας είναι για τις εβδομαδιαίες συναντήσεις με την ψυχολόγο του σχολείου μας και τα προγράμματα της Αγωγής Υγείας, «Τα φιλαράκια» (2011) της Μαρίας Ζαφειροπούλου και το «Παραμύθι χωρίς σύνορα» (2010) από το Κέντρο Πρόληψης. Επίσης, στον κύκλο μας κάναμε το συμβόλαιό μας τακτικά, παίζαμε παιχνίδια αυτοπαρουσίασης δουλεύαμε στο πάτωμα με χαρτί του μέτρου, παίζαμε το παιχνίδι με τους φακούς, τις χώρες και τα πουλιά που ταξιδεύουν ή βάζαμε στο κέντρο τη Γη και χορεύαμε το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου «Αν όλα τα παιδιά της Γης...». Ο «Δραπέτης» (1992) του Λεύτερη Ξανθόπουλου, η παράσταση του Σπύρου Ξυπνητού «Ο Καραγκιόζης ψαράς» (2013) και η κατασκευή της φιγούρας είναι μέρος της ανανέωσης της παράδοσης της ενασχόλησης του σχολείου με τον μπερντέ και τον Καραγκιόζη.

Αυτό που είχε προηγηθεί του προγράμματος των εξόδων ήταν ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας (ΚΟΚ) στο α΄ τρίμηνο -με τη δημιουργία ενός πάρκου Κυκλοφοριακής Αγωγής στο σχολείο μας με ποδήλατα- και τρεις πιλοτικές έξοδοι. Οι πόρτες είναι ακόμη ένας χώρος στον οποίο αφιερώθηκε αρκετός χρόνος για την αποσαφήνιση του «μέσα» και του «έξω» και για τις αναπαραστάσεις του «έξω» από τα παιδιά. Επίσης, συζητήθηκαν αρκετά η διαφορά ασφάλειας και ελευθερίας καθώς και το τι προτιμούν τα παιδιά. Η πόρτα είναι ένα όριο για την παραγωγή του εαυτού και της υποκειμενικότητας. Όπως μας λέει και ο Foucault, η υποκειμενικότητα είναι ένας διάλογος του «μέσα» και του «έξω». Η πρώτη έξοδος ήταν στο Πολυτεχνείο (Νοέμβριος 2012), χώρος συνδεδεμένος με την πολιτειότητα, με τα δικαιώματα των παιδιών και την αρχιτεκτονική κληρονομιά αλλά και χώρος συνδεδεμένος με το βιβλίο της Ζωρζ Σαρή «Τα γενέθλια» (Κέδρος, 1977). Το Πολυτεχνείο ειδώθηκε και μέσα από τη συνομιλία του με την ταράτσα της οδού Μπουμπουλίνας και το βιβλίο του Κωστή Γιούργου «Η ταράτσα της Μπουμπουλίνας. Καταστολή και βασανιστήρια στην Ελλάδα του ’67 - ’69» (Ποταμός, 2009). Η δεύτερη έξοδος ήταν στη «Ροζαλία» (Νοέμβριος 2012), την οποία επισκεφτήκαμε μετά την ανάγνωση του βιβλίου της Λότης Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου «Ο καιρός της σοκολάτας» (Πατάκης, 2007) και η τρίτη ήταν στο Επιγραφικό Μουσείο, διαβάζοντας τη «Μαραλά» (Πατάκης, 2012) της Χριστίνας Φραγκεσκάκη. και το Αρχαιολογικό Μουσείο, με το βιβλίο της Μάνιας Δούκα «Η Μυρσίνη και η Ιερή Χήνα» (Ίνδικτος, 2000). Ο στόχος ήταν να συνδεθούν τα βιβλία με τους χώρους στη γειτονιά μας, αλλά και να αισθανθούν τα παιδιά την ιστορικότητα των αισθήσεών τους.

Οι διαδρομές αφορούσαν τις κοντινές μετακινήσεις στη γειτονιά των Εξαρχείων και τη σύνδεση της χωρικής με τη χρονική εμπειρία. Η Πλατεία Κάνιγγος και το κτήριο της ΕΣΠΟ συνδέθηκαν με τον «Μεγάλο Περίπατο του Πέτρου» (Μεταίχμιο, 2010) της Άλκης Ζέη. Το Πεδίο του Άρεως με τον ποιητή Διονύσιο Σολωμό στη λεωφόρο των ηρώων, η οποία είναι έργο του αρχιτέκτονα του σχολείου μας Νικόλαου Μητσάκη. Στην Μπλε Πολυκατοικία διαβάσαμε το βιβλίο της Μάρως Καρδαμίτση - Αδάμη «Η Μπλε Πολυκατοικία» (Μουσείο Μπενάκη, 2005) και το βιβλίο της Λότης Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου «Ο καιρός της σοκολάτας» (Πατάκης, 2007) παρουσία της ίδιας της συγγραφέα. Στον Λόφο του Στρέφη, πάλι, διαβάσαμε το βιβλίο της Λότης Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου «Ο λόφος με τα τέρατα» (Πατάκης, 2002). Στο 36ο Δημοτικό Σχολείο επισκεφτήκαμε τη Δ΄ τάξη με τη συγγραφέα Λενέτα Στράνη και διαβάσαμε το βιβλίο της «Το ξενοπούλι κι ο Συνορίτης ποταμός» (Σαββάλας, 2012). Ήταν το βιβλίο το οποίο δουλέψαμε στην τάξη προκειμένου μετά το περιβαλλοντικό ρεπορτάζ των παιδιών να οδηγηθούν μαζί με τη συγγραφέα στην έκδοση του δικού τους βιβλίου, «Τα παιδιά - Πουλιά των Εξαρχείων» (2013). Στο Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες πήγαμε με τη Χριστίνα Φραγκεσκάκη και διαβάσαμε το βιβλίο της «Η Ορτανσία φυλάει τα μυστικά» (Κέδρος, 2011). Το Κέντρο Πρόληψης της γειτονιάς «Παλλάς - Αθηνά» το επισκεφτήκαμε για να κάνουμε βιωματικά μια ενότητα του παραμυθιού που έχει εκδώσει, «Το παραμύθι χωρίς σύνορα» (Αθήνα, 2010). Τέλος, επισκεφτήκαμε το τυπογραφείο για την έκδοση των εντύπων μας, τα οποία τα παρουσιάσαμε στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, στα Εξάρχεια, με το κλείσιμο της σχολικής χρονιάς. Όλα αυτά αφορούν την περίοδο της ελληνικής κρίσης.

Η πόλη είναι το πεδίο του ανοιχτού σχολείου. Το σχολείο είναι η λογική των δικτύων (Μπαλτάς, 2010) και η επιτέλεση των σχέσεων χώρου και χρόνου. Το όριο στην παιδαγωγική είναι η διοίκηση. Τα άλλα όρια επίσης, οι πόρτες, η εισαγωγή μέσα στο σχολείο του κόσμου του παιδιού (ποδήλατα, ζώα, παιχνίδια, κουζίνες του κόσμου) όπως και η έξοδος απ’ αυτό, λειτουργώντας τα παιδιά ως μικροί πολίτες, είναι το αίτημα. Η ανάγνωση του χώρου ως παιδότοποι των παιδιών (για παράδειγμα το Αρχαιολογικό Μουσείο) είναι δείκτης των δικών τους ματιών για τον κόσμο. Οι παρεμβάσεις στην πόλη, η χάραξη διαδρομών, η διαμόρφωση εκ νέου του κέντρου της Αθήνας με βάση την παιδοκεντρικότητα, η εφαρμογή της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η μετατροπή των παιδιών από αόρατα σε ορατά και οι δρόμοι ως εργαστήριο (τέχνης, φυσικών και κοινωνικών επιστημών, πολιτικής, παιχνιδιών και βεβήλωσης) είναι η μεταμόρφωση του πολιτικού υποκειμένου των παιδιών σε «γίγνεσθαι - μειοψηφία», όπως θα έλεγε και ο Deleuze για την επιστροφή των αισθήσεων στην πόλη. Το δημόσιο νόημα εν τέλει και η διαπραγμάτευσή του μέσα/έξω από το σχολείο είναι το αίτημα μιας κριτικής και θεσμικής παιδαγωγικής.

Freire, P. (2009), “Δέκα επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάσκουν”, Αθήνα. Επίκεντρο.

Λεφέβρ, Ανρί (1990), “Μηδενισμός και αμφισβήτηση”, Αθήνα, Ύψιλον.

Μπαλτάς, Χαρ. (2010), “Η λογική των δικτύων στην εκπαίδευση: Πολιτειότητα, δημόσια σφαίρα, καθημερινότητα και μετασχηματισμός του καθημερινού”, Σύγχρονη Εκπαίδευση, 162, 21 - 37.

Φρενέ, Σ. (1977), “Το σχολείο του λαού”, Αθήνα, Οδυσσέας.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL