Πολύ νωρίς, πριν ξεκινήσουν τη μέρα τους οι μαθητές, το τρόλεϊ για τη Δραπετσώνα είναι γεμάτο. Οι γειτονιές του Πειραιά έχουν άλλον αέρα, το ίδιο και τα μέσα μεταφοράς τους. Στην τελευταία στάση του 20, κοντά στα Λιπάσματα, είναι ένας κήπος. Παράξενος κήπος, με τα μπαλκόνια του προς τον δρόμο και το κτίσμα του με στραμμένη την πλάτη στη θάλασσα.
Δεν είναι περίεργο αν σκεφτεί κανείς ότι λειτουργούσε εκεί ένα απεντομωτήριο σιτηρών...
Την περασμένη Τετάρτη τον χώρο επισκέφθηκε ένα σχολείο. Δεν είναι περίεργο αν γνωρίζει κανείς ότι στην ήσυχη γειτονιά λειτουργεί ένα από τα 53 Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της χώρας μας...
Στη Δραπετσώνα το ΚΠΕ λειτουργεί από το 2002. Γείτονες, αλλά και εκπαιδευτικοί το έχουν αγκαλιάσει. Στα τέσσερα αντίστοιχα κέντρα της Αττικής κλείνουν συχνά - πυκνά ημερομηνίες για να φέρουν τους μαθητές τους. Ορισμένοι μάλιστα πηγαίνουν και Σάββατο για να επιμορφωθούν.
Στα ΚΠΕ, εξάλλου, δεν θίγονται μόνο ζητήματα περιβαλλοντικής ή οικολογικής συνείδησης. Αντιθέτως, αποτελούν τους “θύλακες” για μια νέα προσέγγιση και μεθοδολογία στη διδασκαλία, για μια στρατηγική που περιγράφει στόχους για την κοινωνία, την οικονομία, τη Δημοκρατία· μέσα στις δομές τους μπορεί να “ανθίσει” μια νέα συνολική θεώρηση του σχολείου.
Τι είναι τα ΚΠΕ;
Τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης είναι δομές μη τυπικής εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας, στα οποία οργανώνονται εκπαιδευτικές επισκέψεις μαθητών και επιμορφώσεις για τους εκπαιδευτικούς. Πρώτη φορά λειτούργησαν στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 στην Ελλάδα, σε κτήρια σχολικά, ή άλλα σε μοναδικά κτίσματα - όπως το ΚΠΕ Ζακύνθου στο Αρχοντικό Μεσσαλά ή το ΚΠΕ Λαυρίου μέσα στο Τεχνολογικό Πάρκο Λαυρίου. Πολλά ΚΠΕ στεγάζονται σε πρώην μαθητικές εστίες και διαθέτουν ξενώνες όπου μπορούν να φιλοξενηθούν σχολεία για διήμερα ή τριήμερα εκπαιδευτικά προγράμματα.
Σήμερα είναι 53 στον αριθμό. Το δίκτυό τους καθιστά την Ελλάδα “τη μοναδική χώρα στην Ευρώπη που έχει ένα τέτοιο δημόσιο δίκτυο εκπαιδευτικών δομών”, όπως εξηγεί η Κατερίνα Μπαζίγου, προϊσταμένη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας. “Αν εξαιρέσει κανείς την Κύπρο, που πρόσφατα ακολούθησε το παράδειγμα της Ελλάδας, στην υπόλοιπη Ευρώπη τουλάχιστον παρόμοια κέντρα, τα ΚΠΕ ανήκουν σε δήμους ή ΜΚΟ και κοστολογούν τις υπηρεσίες τους” συνεχίζει.
Ποιες είναι αυτές οι υπηρεσίες όμως; Δραστηριότητες που ενισχύουν σε μικρούς και μεγαλύτερους μαθητές, δασκάλους και καθηγητές τον προβληματισμό της εκπαίδευσης για το περιβάλλον και την αειφορία. “Σήμερα δεν έχει νόημα το παιδί να μαθαίνει από τον δάσκαλο απλώς να προστατεύει το περιβάλλον. Πρέπει να κατανοεί τί επιβαρύνει το περιβάλλον τις βαθύτερες αιτίες του περιβαλλοντικού ζητήματος, πώς συνδέεται αυτό με τις τοπικές κοινωνίες και απομακρυσμένα περιβάλλοντα, και πώς συλλογικά διεκδικείται μια λύση” εξηγεί η Κ. Μπαζίγου. Όπως επισημαίνει, τα θεμέλια της εκπαίδευσης για την αειφορία τέθηκαν στα τέλη του 1970 με την 1η Διεθνή Διάσκεψη για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Τιφλίδα και τις επόμενες δεκαετίες αποτέλεσαν αντικείμενο επεξεργασίας σε μια σειρά άλλων διασκέψεων μέχρι να τεθεί το σημερινό πλαίσιο της Εκπαίδευσης για την αειφορία.
Ένα νέο πολιτιστικό παράδειγμα για τους μαθητές
Η Σταυρούλα Τριανταφύλλου, υπεύθυνη στο ΚΠΕ Δραπετσώνας που επισκεφθήκαμε (ο νόμος δεν ορίζει -ακόμη- διευθυντές), λέει στην “Αυγή”: “Μας ενδιαφέρει η εξοικείωση με ένα νέο πολιτιστικό παράδειγμα και τις αξίες που προκύπτουν από αυτό”. Περιγράφοντας τις δραστηριότητες των μαθητών που επισκέπτονται το ΚΠΕ, σημειώνει ότι είναι σημαντικό να κατανοούν πώς “μέσα από τις καταναλωτικές μας συνήθειες συνδεόμαστε με απομακρυσμένους ανθρώπους και περιβάλλοντα, οι οποίοι υφίστανται όλες τις επιπτώσεις της παραγωγής των αντικειμένων που εμείς καταναλώνουμε”. Η Στ. Τριανταφύλλου προσθέτει: “Η ιστορία των καταναλωτικών μας αγαθών σε όλο τον κύκλο ζωής τους, από την εξόρυξη της πρώτης ύλης τους, την παραγωγή τους, τη διανομή και κατανάλωσή τους και τέλος την απόθεσή τους ως απορριμμάτων, εμπλέκεται με θέματα κοινωνικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης”.
“Θάλασσα, ήλιος..., πρόσφυγες, σωσίβια”
Την ώρα που μιλούσαμε, χτύπησε η πόρτα του κέντρου. Μια τάξη Δημοτικού έφτασε. Πώς ανταποκρίνονται τα παιδιά στην προσπάθεια να συνδεθεί το περιβάλλον με ζητήματα που αφορούν τις κοινωνίες μας; “Θυμάμαι μια μέρα κάναμε έναν καταιγισμό ιδεών, ένα παιχνίδι με τη λέξη ‘θάλασσα’. Όταν οι μαθητές κλήθηκαν να πουν συνειρμικά τι σκέφτονται για τη ‘θάλασσα’, έκαναν λόγο όχι μόνο για διακοπές, ήλιο, ψάρεμα, αλλά σκέφτηκαν και τα σωσίβια, τους πρόσφυγες, τον πόλεμο... Όλα τα καταλαβαίνουν ” λέει η Στ. Τριανταφύλλου.
Κάθε κέντρο με τη δική του ταυτότητα
Σήμερα, τα ΚΠΕ έχουν μεγάλο βαθμό αυτονομίας στις δράσεις τους και προβλέπουν ότι η λειτουργία τους βασίζεται στη συνεργασία εκπαιδευτικών αποσπασμένων από όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Δεν έχουν αναλυτικά προγράμματα και κανένα δεν μοιάζει με τα άλλα. Καθένα έχει τη φυσιογνωμία του. Για παράδειγμα, το ΚΠΕ Δραπετσώνας γειτνιάζει με τους χώρους των πρώην μεγάλων εργοστασίων (στη Δραπετσώνα όπου “δεν είχαν πια ζωή” λόγω της εκβιομηχάνισης), γύρω από τους οποίους ήρθαν και χτίστηκαν οι παράγκες των προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής. Βρίσκεται ακριβώς πάνω από την πύλη Ε1 του λιμανιού, όπου τα τελευταία χρόνια είχαμε τις προσφυγικές ροές και την ενεργοποίηση μεγάλου ρεύματος αλληλεγγύης. Μπορεί να μην προσφέρει επιμόρφωση βασισμένη στην ιστορία του τόπου; Τα μέλη της παιδαγωγικής ομάδας, αν και λίγα σε σχέση με την προβλεπόμενη στελέχωση (είναι τρεις αντί για πέντε), εργάζονται με μεράκι γι’ αυτό.
Πολλά ΚΠΕ έχουν διεθνή παρουσία μέσα από συνεργασίες στο πλαίσιο ευρωπαϊκών προγραμμάτων ή πρωτοβουλιών, όπως το ΚΠΕ Καστοριάς, ένα από τα παλιότερα του δικτύου των ΚΠΕ, με πολύχρονη δραστηριότητα γύρω από τα θέματα της βιοποικιλότητας. Το ΚΠΕ Καστοριάς πρόσφατα συμμετείχε με τη δική του πρόταση στον διεθνή διαγωνισμό για το λογότυπο της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας για τη Βιοποικιλότητα με θέμα «Βιοποικιλότητα και Αειφόρος Τουρισμός», τον οποίο διοργάνωσε η Γραμματεία του Convention on Biological Diversity (CBD), που αποτελεί οργανισμό του ΟΗΕ και το λογότυπο που πρότεινε επιλέχθηκε από τον διεθνή οργανισμό και αποτελεί πλέον το επίσημο λογότυπο του εορτασμού για τη βιοποικιλότητα σε όλον τον κόσμο.
Πέντε νέα ΚΠΕ
Έχει προχωρήσει ο σχεδιασμός για τη δημιουργία πέντε νέων ΚΠΕ πανελλαδικά. Απέναντι από το Νοσοκομείο Έλενα, στους Αμπελόκηπους, ετοιμάζεται ένα εξ αυτών σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο Κρήτης. Ο σχεδιασμός του προσβλέπει σε μια εναλλακτική λειτουργία, που θα βασίζεται στην αξιοποίηση του προαύλειου χώρου του.
Αειφόρο σχολείο
“Το περιβάλλον είναι προϊόν της αλληλεξάρτησης της κοινωνίας με τη φύση, είναι η ίδια η σχέση του ανθρώπου με τη φύση, είναι η ίδια η πραγματικότητά μας” εξηγεί στην “Α” η Ευγενία Φλογαΐτη, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη. Σε αυτή τη βάση, "Η εκπαίδευση για την αειφορία είναι η καινοτόμος μετεξέλιξη της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, βασισμένη στις αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης, της αυτονομίας, της αλληλεγγύης" κατά την ίδια. "Αειφόρο", όπως τονίζει, "είναι ένα σχολείο αποκεντρωμένο, δημοκρατικό, συνεργατικό, που δρα σε συνεργασία με την τοπική κοινότητα και διαμορφώνει ενεργούς πολίτες, ένα σχολείο πέρα από τη λογική του ανταγωνισμού". Η πανεπιστημιακός Ευ. Φλογαΐτη είναι από τις πρώτες στην Ελλάδα που ασχολήθηκαν με τα θέματα αυτά σε επιστημονικό επίπεδο. Για την ίδια, η λογική του αειφόρου σχολείου θα πρέπει να περάσει στη σχολική καθημερινότητα άμεσα, "με ζώνες στο αναλυτικό και ωρολόγιο πρόγραμμα, όπου θα προωθείται η παιδαγωγική καινοτομία μέσα από τη διεπιστημονικότητα, τα projects, τη συλλογική προσπάθεια των μαθητών".
Γ. Παντής (γενικός γραμματέας ΥΠΠΕΘ) στην "Α": Προς νέο νόμο για την εκπαίδευση για την αειφορία
"Έπειτα από περισσότερα των 20, πλέον, χρόνια λειτουργίας των ΚΠΕ, ήρθε η στιγμή να επαναπροσδιορίσουμε, να βελτιώσουμε και να προσαρμόσουμε στα νέα δεδομένα το σχολείο, να προχωρήσουμε στη μετάβαση για την εκπαίδευση για την αειφορία. Το υπουργείο Παιδείας αξιολόγησε τα ΚΠΕ και συγκρότησε ομάδα εργασίας που συγκέντρωσε προτάσεις για την αναβάθμιση του ρόλου τους. Ετοιμάζουμε νέο νομοθετικό πλαίσιο, με πλήρη επιστημονική τεκμηρίωση για την εκπαίδευση για την αειφορία. Το αειφόρο σχολείο είναι τάση σε παγκόσμιο επίπεδο, και καλούμαστε να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα. Θέλουμε οι αξίες της αειφορίας να γίνουν σημεία αναφοράς στα σχολεία, που θα καλλιεργούν πολίτες δημοκρατικούς στις κοινωνίες μας".
